Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý'nýn hazýrladýðý "Türkiye Tarým Havzalarý Üretim ve Destekleme Modeli" haberi, büyük yanký uyandýrdý. Ýlk kez DÜNYA tarafýndan yayýnlanan ve ayrýntýlarý 4 gündür okurlarla paylaþýlan model, genel itibariyle olumlu karþýlansa da hazýrlýk aþamasýnda yerel kuruluþlar ve sivil toplum örgütlerinden görüþ alýnmadýðý yönünde tepkilere de neden oldu. Sektör temsilcileri, saðlýklý bir deðerlendirme yapmak için modelin ayrýntýlarýný görmeyi bekliyor.

Ahmet USMAN / ÝZMÝR

Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý tararýndan hazýrlanan ve ilk kez DÜNYA‘nýn açýkladýðý Türkiye Tarým Havzalarý Üretim ve Destekleme Modeli‘ tarým kesiminin büyük ilgisiyle karþýlaþtý. Düzenlemeyle getirilen bakýþ açýsýnýn isabetli olduðu görüþünde birleþen sektör temsilcileri, yine de ayrýntýlarý göremedikleri için temkinli yaklaþýyorlar. Düzenlemeye getirilen en büyük eleþtiri, hazýrlýk çalýþmalarý sýrasýnda havzalardaki sivil toplum örgütleri ve yerel kuruluþlardan destek alýnmamasý.

Ziraat Mühendisleri Odasý Genel Baþkaný Gökhan Günaydýn, DÜNYA Gazetesi‘nin yýlýn gazetecilik olayýna imza attýðýný belirterek, havza bazlý modelin özünde doðru olduðunu ancak çok dikkatli uygulanmasý gerektiðini söyledi. Baþarýlý bir tarým politikasý için ekolojik üstünlüklerle ekonomik üstünlüklerin çakýþmasý gerektiðini belirten Günaydýn: "Fýndýk, Doðu Karadeniz Bölgesi ekolojisine uygun bir ürün. Fakat insanlar Düzce‘ye, Samsun‘a ve diðer bölgelere de fýndýk dikti. Neden dikti sorusuna yanýt vermek lazým. Ýnsanlar orada mýsýr ekti zarar etti, soya ekti zarar etti. Sonra fýndýk dikmek zorunda kaldý. Konunun bir de dýþ ticaret politikasý yönü var. Bir havzada soyayý desteklerseniz ve piyasasý oluþmadýysa, daha ucuz diye dýþarýdan soya ithal ederseniz havza modelinin hiçbir anlamý kalmaz" dedi.

Havza modeli uygulanýrken belli oranda kaynak transferi yapýlacaðýný bu nedenle iller arasý dengeye çok dikkat etmek gerektiðini vurgulayan Günaydýn, sözlerini þöyle sürdürdü: "Bir havzada veya ilde buðday üreten üretici diðerine göre çok daha yüksek verim elde ediyorsa vereceðiniz destek bu iki il veya havza arasýnda dengesizliðe neden olabilir. Verimliliði yüksek olan il veya havza daha hýzlý büyürken diðeri geride kalýr ve bir süre sonra üretim yapamaz duruma gelebilir. Bu nedenle küçük üreticiliði ve aile iþletmelerini, geçimlik tarým yapanlarý koruyucu önlemlerin alýnmasý gerekir."

Günaydýn, hedefleri doðru saptanmazsa modelin dýþ ticaret dengesini de bozabileceðini sözlerine ekledi.

Bilinç düzeyinin artýrýlmasýna ve izlenilebilirliðe baðlý

Ýzmir Ticaret Borsasý (ÝTB) Yönetim Kurulu Baþkam Iþýnsu Kestelli de tarýmda doðru ve sürdürülebilir bir politika oluþturulamamasýnýn temel sorunlardan biri olduðuna dikkat çekerek, "Tarým Havzalarý Üretim ve Destekleme Modeli bu anlamda bir dönüm noktasý olmuþtur. Bu modelin, yýllardýr kanayan ve kapanmayan yaralara çare olacaðý umudunu taþýyorum. Saðlýklý veri tabaný oluþmasý, toprak ve su kaynaklan ve arz-talep dengesi dikkate alýnarak üretim planlamasý yapýlmasý, rasyonel ve etkili bir destekleme sistemi kurulmasý kuþkusuz sektörde verimliliðin artmasýna ve ekonomik deðerin yükselmesine neden olacak. Bu model layýkýyla uygulandýðýnda, verim, üretim ve ekonomik deðer anýsý kaçýnýlmazdýr. Ancak, kalite artýþý ancak üreticinin bilinç düzeyinin artmasýna ve izlenebilirliðin saðlanmasýna baðlýdýr. Tarýmýn vizyonunu belirleyecek en belirgin unsurlardan biri de izlenebilirlik olacaktýr" þeklinde konuþtu.

Arkasýnýn nasýl geleceðini görmek lazým

Yeni destekleme sistemini genel itibariyle çok olumlu bulduðunu belirten Söktaþ Tarým Yatýrýmlarýndan Sorumlu Yönetim Kurulu Baþkan Yardýmcýsý Hilmi Kayhan, "Ama içeriðinin tam olarak açýklanmasý lazým. Örneðin ekim alanlarý düþerken üretimin nasýl artacaðý daha ayrýntýlý belirtilmeli. Kanola ve soyanýn teþvik edilmesi çok yerinde bir karar. Fýndýk, narenciye gibi ürünlerle ilgili herhangi bir düzenleme görülmüyor. Arkasýnýn nasýl geleceðini görmemiz lazým. Örneðin Söke Ovasý‘nda soya da teþvik kapsamýndaysa, bunun için çok ciddi teknik yardým gerekecektir. Bunlarýn nasýl saðlanacaðý konusu da önem arz ediyor" diye konuþtu.

Topraðýn bazý ürünler için þimdiden hazýrlanmasý lazým

Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dekaný Prof. Dr. Semih Erkan da "Model güzel ama üretimi iyi planlayarak hayata geçirilmeli" diyerek, þunlarý kaydetti: "Ürünlere göre bazý bölgelerde azalmalar bazýlarýnda aþýrý artýþlar var. Bu artýþý ne yapacaðýmýzý biliyor muyuz? Belki bununla ithalat nedeniyle oluþan açýk kapatýlmaya çalýþýlýyor. Ancak olaylara üretici bazýnda da bakmak lazým. Çiftçilerle konuþtuðumuzda ‘biz ekip biçeceðiz ama araziyi de hazýrlamamýz lazým‘ diye tepki veriyorlar. Modelin 2010‘da uygulanacaðý söyleniyor.

Bunun için topraðýn bazý ürünlerde þimdiden hazýrlanmasý lazým, ayrýntýlar belli deðil. Bazý bölgelerde farklý ekipmanlara ihtiyaç olacak. Biraz hýzlý geçiyoruz. Üretici olayýn farkýna varmýþ ama bilgisi yok."

Havzalar daha da detaylandýrýlmalý

Geçmiþte böyle bir model oluþmasý için çaba harcadýklarýna dikkat çeken Ege Çiftçiler Derneði Baþkaný Hulusi Tanýnan, "Bakýþ açýsý doðru. Baþarý saðlanýrsa son derece isabetli olacaktýr. Fakat henüz detaylarýný bilmiyoruz. Biz isterdik ki düzenleme yapýlýrken bizler gibi sivil toplum örgütlerine de danýþýlsýn. Þu haliyle bürokratik anlayýþla hazýrlanmýþ bir görüntüsü var. Havzalarý 30 tane ile sýnýrlandýrmak bize çok doðru görünmüyor.

Örneðin Söke ile komþusu Nazilli‘yi ayný torbaya koymak son derece yanlýþ. Her havza içinde mikro klimalar var. Havzalarýn daha detaylandýrýlmasý, nokta atýþý yapýlmasý lazým" görüþünü savundu.

Tartýþýlmadan yasalaþmasý sakýncalý

Kýrsal kalkýnma konusundaki çalýþmalarýyla tanýnan Prof. Dr. Cevat Geray ise Türkiye‘nin tarým bölgelerinin yýllarca önceden bilindiðini hatýrlatarak, "DSÝ‘nin 36 havzasý bulunuyor. Bunlarýn nasýl bir yönetsel çerçeve içinde planlama ve uygulamaya geçilebileceði sorusunun yanýtý açýkta. Bu havzalarýn Kalkýnma Ajanslarýnýn öngördüðü bölgeleme ile iliþkisi nasýl kurulacak? Daha da önemlisi, tarýma desteðin azaldýðý, IMF ve Dünya Bankasý politikalarýyla nasýl baðdaþacaðý belirsiz" diye konuþtu. Prof. Dr. Geray, "Kamuoyunda ve bilimsel çevrelerce tartýþýlmadan böyle bir yasal düzenleme yapýlmasý sakýncalý. Umarýz bu konu dikkate alýnýr" þeklinde konuþtu.

Teknik anlamda doðru kurgulandýysa önemli fayda saðlar

Bakanlýðýn destekleme politikalarý açýsýndan çok ciddi bir adým attýðýný ifade eden Ýzmir Ticaret Borsasý Yönetim Kurulu Baþkan Vekili Barýþ Kocagöz, "Fakat henüz modelin detaylarýný göremedik. Oysa bizim þimdi bunun detaylarýný öðrenmeye çalýþýyor olmak bir tarafa, düzenlemenin hazýrlýk aþamasýna katýlýp o detaylara katkýda bulunuyor konumda olmamýz gerekirdi. Herhangi bir sivil toplum örgütü ya da yerel kuruluþun görüþleri sorulmadý, her þey bizim dýþýmýzda geliþti. Hangi þartlarda kurgulandýðýný bilmiyoruz" diye konuþtu.

Modelin, eðer teknik anlamda doðru kurgulandýysa, üretimin planlanmasý ve disipline edilmesi açýsýndan çok önemli bir adým olduðunu dile getiren Kocagöz, "Çünkü planlama üretimin disipline edilmesi ve hedeflenmesiyle yapýlabilir. Bizim uzmanlýk alanýmýz olan pamukta çok deðiþen bir durum görünmüyor. Meyve ve sebze ile ilgili planlama göremedik. Sadece tarla bitkileri ve endüstriyel ürünler ele alýnmýþ. Söz konusu 16 ürünün birinden vazgeçen üretici, bu 16 ürün arasýndaki diðeri yerine meyve sebzeye de yönelmek isteyebilir. Bu noktanýn açýklýða kavuþmasý lazým" þeklinde konuþtu.