B�YOG�VENL�K YASA TASLA�I �ZER�NE, Z�RAAT M�HEND�SLER� ODASI’NIN G�R��LER�

Anasayfa
Liste
B�YOG�VENL�K YASA TASLA�I �ZER�NE, Z�RAAT M�HEND�SLER� ODASI’NIN G�R��LER�

B�YOG�VENL�K YASA TASLA�I �ZER�NE, Z�RAAT M�HEND�SLER� ODASI’NIN G�R��LER�

GENEL MERKEZ ( )
11.02.2005 (Son G�ncelleme: 11.02.2005 11:01:25)

B�YOG�VENL�K YASA TASLA�I �ZER�NE,

Z�RAAT M�HEND�SLER� ODASI’NIN G�R��LER�D�R.

G�R�� :

CARTEGENA B�YOG�VENL�K PROTOKOL�’N�N UYGULAMAYA KONULMASI ��N �ER�EVE YAPININ GEL��T�R�LMES�N� AMA�LAYAN VE TAGEM TARAFINDAN Y�R�T�LMEKTE OLAN, B�RLE�M�� M�LLETLER �EVRE PROGRAMI (UNEP)-GEF TARAFINDAN DESTEKLENEN “ULUSAL B�YOG�VENL�K �ER�EVELER�N�N GEL��T�R�LMES� PROJES�” FAAL�YETLER� KAPSAMINDA OLU�TURULAN B�R KOM�SYON TARAFINDAN HAZIRLANAN “ULUSAL B�YOG�VENL�K KANUN TASLA�I” T�RK�YE TARIMININ SOSYO – EKONOM�K YAPISI, B�YOLOJ�K �E��TL�L��, �NSAN VE HAYVAN SA�LI�I A�ISINDAN �NEML� TEHD�TLER ��ERMEKTED�R.

�LKEM�ZE 1996 YILINDAN BU YANA KONTROLS�Z OLARAK GDO’LU �R�NLER G�RMEKTE, T�KET�C� TARAFINDAN B�LMEDEN T�KET�LMEKTED�R. BUNDAN DA VAH�M�, KA�AK GDO’LU TOHUMLAR �LKEDE EK�M ALANI BULMAKTA, TARIMDA BA�IMLILIK SARMALI G�DEREK DER�NLE�MEKTED�R.

YETERL� LABORATUAR ALTYAPISI BULUNMAYAN, AZALAN PERSONEL VE F�NANSMAN YAPISI NEDEN�YLE KONTROL MEKAN�ZMASI KURAMAYAN TARIMSAL KAMU Y�NET�M�, S�RECE YILLARDIR SEY�RC� KALMI�, BU ORTAMDAN �OKULUSLU ��RKETLER VE ONLARIN TA�ERONU KONUMUNDAK� DI�ALIM LOB�LER� B�Y�K RANTLAR SA�LAMI�LARDIR.

�NCEL�KLE VE �NEMLE BEL�RT�LMEL�D�R K�, TARIMSAL �RET�M – ��LEME VE T�KET�M S�RE�LER�M�ZDE YASA DI�I OLARAK BULUNAN GENET�� DE��T�R�LM�� ORGAN�ZMALAR, �LKEM�Z TARIMININ KAR�I KAR�IYA BULUNDU�U BA�IMLILIK �L��K�S�N� DER�NLE�T�RMEKTE, T�RK�YE’DEN B�RKA� �OKULUSLU ��RKETE KAYNAK TRANSFER�N�N S�REKL�L��N� SA�LAMAKTA VE SON DERECEDE VARSIL B�YO�E��TL�L��M�Z� GER� D�N��S�Z B�R �EK�LDE ORTADAN KALDIRMAK TADIR.&NBSP;

BU GER�EK, Z�RAAT M�HEND�SLER� ODASI’NIN ETK�N B�R B�LE�EN� OLDU�U “GDO’YA HAYIR” PLATFORMU TARAFINDAN KAMUOYUNUN G�NDEM�NE TA�INMI�; BUNUN �ZER�NE TARIM VE K�Y��LER� BAKANLI�I’NIN EN �ST D�ZEY YETK�L�LER� TARAFINDAN, PLATFORM’A, T�RK�YE’YE GDO G�R��N�N YASAKLANACA�I S�Z� VER�LM��T�R.

B�T�N BUNLARA KAR�IN, “ULUSAL B�YOG�VENL�K KANUN TASLA�I”, �OKULUSLU ��RKETLER�N “ETK�N ��B�RL��” �LE HAZIRLANMI�, TASLAK DE��KL�KLER� DAHA OLUMSUZ D�ZENLEMELER� G�NDEME GET�RM��, YASAKLAMA YER�NE, GDO’LU TOHUMLARIN EK�M� DE DAH�L OLMAK �ZERE, ADETA SERBESTLE�T�RMEN�N HUKUK� ZEM�N� HAZIRLANMI�TIR.

YA�ANANLAR S�RPR�Z DE��LD�R : “KATILIMCILIK” �LKES�, “�OKULUSLU ��RKETLER�N �IKARLARININ GENEL D�ZENLEY�C� ��LEMLERE YANSITILMASI S�REC�” OLARAK Y�R�MEKTED�R. TASLA�IN HAZIRLANDI�I TOPLANTILARA, BU �LKEN�N �IKARLARINI YANSIZ VE B�L�MSEL YETK�NL�KLE SAVUNAN Z�RAAT M�HEND�SLER� ODASI �A�RILMAMAKTA, BUNA KAR�IN �E��TL� F�RMALARIN TEMS�LC�LER� TOPLANTILARIN BA� KONU�U OLARAK A�IRLANMAKTADIR.

TASLAKTA YER ALAN B�YOG�VENL�K KURULU’NUN, GDO’LAR KONUSUNDA DO�RU KARARLAR �RETEMEYECE�� MD�DEN �NG�R�LMEL�D�R. BUNDAN DA �TE, �OKULUSLU ��RKETLER�N YASA DI�I UYGULAMALARI KAR�ISINDA CEZA UYGULAMALARINA BA�LAYAN �EKER KURULU’NUN, �LG�L� BAKAN’IN DAH� HABER� OLMADAN B�R G�NDE KAPATILIVERD�� UNUTULMAMALIDIR.

B�T�N BU VER�L� S�YASAL – EKONOM�K ORTAM B�L�NMEL� VE GDO’LAR KONUSUNDA GER� D�N��S�Z YOLDAN B�R AN EVVEL D�N�LEREK, GENET�� DE��T�R�LM�� ORGAN�ZMALARIN BU �LKEYE G�R�� – �RET�M� - ��LENMES� YASAKLANMALIDIR.

T�RK�YE, D�NYADAK� GDO’LU �R�N �RET�M�N�N % 99’UNU OLU�TURAN SOYA, MISIR, KOLZA VE PAMUKTA KEND�NE YETER B�R �LKE OLMA KAPAS�TES�NE SAH�PT�R. S�Z� ED�LEN �R�NLERDEK� VER�M DE�ERLER�M�Z, GDO’NUN VAAT ETT��NDEN DAHA Y�KSEKT�R. �RET�M MAL�YETLER�N�N Y�KSEKL��, TARIM SEKT�R�NDEN KAYNAKLANMAMAKTA, OLUMSUZ EKONOM�K �ER�EVEN�N B�R YANSIMASI N�TEL��NDE ORTAYA �IKMAKTADIR.

B�YO�E��TL�L��M�Z, T�M AVRUPA KITASININ DE�ERLER� �LE KAR�ILA�TIRILAMAYACAK �L��DE VARSILDIR. GEN KAYNAKLARIMIZI KORUMAK VE �OCUKLARIMIZA AKTARMAK, TEMEL �DEV�M�ZD�R.

�NSAN VE HAYVAN SA�LI�I, �OKULUSLU ��RKETLER�N F�NANS KAP�TALLER�N� �O�ALTMAK U�RUNA, R�SKE ED�LEMEZ.

S�RECE KAR�I �IKMAK VE GDO’YA HAYIR DEMEK, BU �LKEDE YA�AYAN HERKES�N G�REV�D�R, BU G�REV B�L�N� VE KARARLILIKLA YER�NE GET�R�LMEL�D�R.

BU GENEL D��NCE �ER�EVES�NDE, A�A�IDA, �NCE AVRUPA B�RL��’N�N GDO KONUSUNDAK� TUTUMU �ZETLENECEK, ARDINDAN TASARI �LE �LG�L� DE�ERLEND�RMELERDE BULUNULACAKTIR.

1 - AB �LKELER�NDE GDO’LARIN MEVCUT DURUMU

AVRUPA B�RL��N�N B�YOG�VENL�K KONUSUNDA 1990 YILINDA �IKARTTI�I KAPSAMLI �K� D�REKT�F� (EC/90/219-KAPALI �ARTLARDA KULLANIM- VE EC/90/220-�EVREYE SERBEST BIRAKMA-) BULUNMAKTADIR. 2003’TE Y�R�RL��E G�REN EC/1829 VE EC/1830 SAYILI 2 D�REKT�F �SE GIDA/YEM AMA�LI ��LEME �LE ET�LEKETLEME VE �ZLEN�B�L�RL�� KAPSAMAKTADIR. S�Z� ED�LEN MEVZUAT, OLDUK�A KATI KURALLAR ��ERMEKTED�R.

AVRUPA'da 100 bin hektar�n alt�nda olmak �zere, yaln�zca �spanya, Bulgaristan ve Almanya’da transgenik m�s�r ve Romanya’da transgenik soya ekimi, son derecede kontroll� ko�ullarda yap�lmaktad�r. Danimarka, �sve�, Norve� ve Avusturya ba�ta olmak �zere geriye kalan Avrupa �lkeleri, topraklar�nda GDO ekimine izin vermemektedir. Buna kar��l�k, Birlik �yesi �lkelerde de�i�ik �r�nlerde toplam 1500 civar�nda alan denemesi kuruldu�u bilinmektedir.

AB �lkelerinde �zellikle t�keticilerin tepkisi ba�ta olmak �zere, bu g�ne kadar uygulanan s�k� mevzuatlar� ile son alt� y�ld�r GDO’lar�n �retimi ve t�ketimi yasaklanm��t�r. ABD’nin D�nya Ticaret �rg�t� arac�l��yla kurdu�u bask�n�n bir sonucu olarak, Avrupa Birli�i’nde, son derecede kat� kontroller alt�nda, yaln�zca birka� �e�it GDO’lu �r�n�n yem ama�l� d��al�m�na, i�lenmesine ve ekimine, 2004 y�l�nda, oy�oklu�u ile izin verilmi�tir(1).

Di�er yandan AB, g�dalar�n GDO i�erdi�ine dair etiketlenmesinde istenilen “E�ik De�er oran�n�” % 0.9’da tutma kararl�l�� i�indedir.

T�m bunlara kar��n, g�n�m�ze kadar GDO’lar�n �retim ve g�da/yem i�leme ama�l� d��al�m�na yasak uygulayan AB, biyoteknoloji ara�t�rmalar�n� �ncelikli konular� i�ersine alm��t�r. Ancak, bu g�ne kadar GDO’lar�n g�da olarak kullan�lmas�na kar�� y�r�tt�� politikalar nedeniyle, kendi biyoteknolojik ara�t�rmalar�n� “G�da-d�� kulan�m” alanlar�na yo�unla�t�rm��t�r. Bu ara�t�rmalar�n AB toplumu taraf�ndan da kabul g�rmesi i�in, biyoteknolojik ara�t�rmalar�n� “Beyaz Biyoteknoloji” ve “Ye�il Biyoteknoloji” olarak isimlendirmi�tir. Beyaz biyoteknoloji ile hammadde ve at�klar�n biyolojik olarak temizlenmesi, ye�il biyoteknoloji ile optimize biyolojik hammaddelerin �retilmesi planlanmaktad�r. �te yandan, transgenik �r�nlerin �evreye ve ekolojiye verebilece�i zararlar� azaltarak transgeniklerin “G�venli” �retilmelerine zemin hazarlamak �zere, transgenik, geleneksel ve organik �retimlerin beraber (biti�ik �retim alanlar�nda) yap�lmas� halinde, �zellikle gen ka��lar�n�n �nlenmesi i�in ne t�r etkin ve sabit kontrol sistemlerinin uygulanmas� gerekti�i ara�t�r�lmaktad�r.

2 – “Ulusal” Biyog�venlik Yasa Tasar�s�’n�n De�erlendirilmesi

�ncelikle, Tasar�’n�n haz�rlanma s�recinde, konu ile ilgili duyarl�l��n� y�llard�r kamuoyu ile payla�m�� olan Ziraat M�hendisleri ODASI’n�n �a�r�lmam�� olmas�n�, basit bir eksiklik olarak de�erlendirmedi�imizi belirtmek gereklidir.

ZMO’nun �a�r�lmamas�n�n alt�nda yatan ger�ek neden, ODA’m�z�n “GDO’ya T�m�yle Hay�r” diye �zetlenebilecek olan ve kamuoyunca bilinen g�r��lerinin, g�r��e sunulan Tasar� ile ta��d�� temel �eli�kilerdir.

Bununla birlikte ODA’m�z, �lkemiz tar�m� i�in son derecede �nemli olan bu konudaki g�r��lerini bir kez daha sunmay� bir g�rev bilmektedir.

Tar�msal kamu y�netiminin, �lke tar�m� ve tar�mc�s�n�n sosyo – ekonomik ��karlar� ile gen kaynaklar�m�z�n, biyo�e�itlili�imizin, insan ve hayvan sa�l��n�n korunmas�na y�nelik duyarl�l��m�z� payla�arak, Tasar�’y� bu y�nde de�i�tirmesi, �lke yarar�na bir tutum de�i�ikli�i olarak de�erlendirilecektir.

Bu ba�lamda, Tasar�’n�n maddeleri ile ilgili g�r��lerimiz a�a��da verilmektedir;

(1) 19 May�s 2004 tarihinde, AB’li bakanlar�n oy �oklu�u (�rlanda, Hollanda, Finlandiya, �sve�, �ngiltere ve �talya’n�n olumlu oylar�; Danimarka, Yunanistan, Fransa, L�ksemburg ve Avusturya’n�n olumsuz oylar�; Portekiz, Almanya ve �spanya’n�n �ekimser karar�) ile Bt 11 tatl� m�s�r i�in moratoryum kald�r�lm�� ve ithalat ile i�leme ama�l� kullan�m�na (�retimi hari�) 10 y�ll��na onay verilmi�tir. Daha sonra NK 603 GM m�s�r �e�idine i�leme ve yem ama�l� ithalat�na (10 y�l- Haziran 2004) ve nihayet Mon 810 Bt m�s�r�n 17 �e�idine AB’de �retim izini (Eyl�l 2004 ba��) de verilmi�tir.

B�R�NC� KISIM

GENEL H�K�MLER

B�R�NC� B�L�M : AMA�, KAPSAM VE TANIMLAR

TANIMLAR

Madde 3-

�) �zleme ba�l�kl� tan�m�nda yap�lan d�zenlemeye ek olarak ge�en tasar�da da belirtilmi� ancak son taslak metinden ��kar�lm�� olan “�evreye serbest b�rak�lmas�ndan ve/veya piyasaya s�r�lmesinden”ibaresinin �zellikle toprakla ve �evreyle direkt temasa ge�ecek GDO’lu �r�nlerin izlenmesine imkan verece�ini d��nerek tekrar metne eklenmesi gerekti�ini d��n�yoruz.

j) AB rehberinde yer alan Risk de�erlendirme tan�m� “�nsanlar�n ve �evrenin risk kayna��na maruz b�rak�lmas�n� takiben, tan�mlanm�� artlar alt�nda olumsuz etkilerinin/olaylar�n ortaya ��kma boyutunun ve olabilirli�inin ve belirsizliklerinin belirlendi�i de�erlendirme s�recidir. Risk de�erlendirme, zarar�n tan�m ve �zelliklerini, maruz kalma de�erlendirmesini ve risklerin �zelliklerini i�erir. Zarar, risk kayna��n�n olumsuz etkiye sebep olma potansiyelidir. Risk de�erlendirme, GDO’nun olumsuz etkilere sebep olabilecek �zelliklerinin, bunlar�n potansiyel sonu�lar�n�n, ortaya ��kma olas�l��n�n belirlenmesi ve belirlenen her bir �zelli�in sebep olabilece�i riskin tahmin edilmesi basamaklar�ndan olu�ur.” �eklindedir..

Risk de�erlendirme tan�m�na “biyolojik �e�itlili�e, �evreye, insan, hayvan bitki sa�l�� zerinde olu�abilecek olumsuz etkilerin, potansiyel zararlar�n ve risklerin t�m� bilimsel esaslara g�re yap�lacak de�erlendirmeler” t�mcesinin eklenmesi yerinde olacakt�r. �u anki taslakta, biyolojik �e�itlilik �zerinde olu�abilecek zararlar g�z ard� edilerek risk de�erlendirme tan�m� yap�lm��t�r. Bu tan�m eksik ve AB rehberindeki risk de�erlendirme tan�m�ndan da uzakt�r.

Di�er bir husus da; tan�mda ge�en “potansiyel zarar” ibaresidir. Geleneksel hukuk kavram� olarak zarar geni� anlam�yla maddi ve manevi zarar� i�ine alacak �ekilde �u �ekilde tan�mlan�r: “Hukuken himaye edilen maddi ve manevi varl�klar�n bunlara yap�lan bir tecav�z�n vukuundan �nceki ve sonraki halleri aras�ndaki farkt�r.” Genel hukukta zarar�n hem varl��n�n hem de miktar�n�n saptanmas�nda kural olarak bir sorun ��kmamaktad�r. �zellikle ‘�eylere’ y�nelik zarar�n saptanmas�nda, onlar�n objektif de�erinin, piyasada kendileri i�in bi�ilen de�erin; bir ba�ka de�i�le sat�� de�eri esas al�n�r. Ancak �evre hukukunun kendine �zg� yap�s� �evre hukukuna ili�kin kavramlar�n geleneksel hukuk kavramlar�yla tan�mlanabilmesini imk�ns�z k�lar. Bu nedenle de zarar kavram� geleneksel hukukta oldu�u gibi tan�mlanamaz. Zarar kavram� �evrenin fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozulmas�ndan yola ��karak �evresel kirlili�in yol a�t�� biyolojik ve sa�l��a ili�kin zarar ile maddesel zarar�n tipine; akut, kronik veya sonraki d�neme uzanan etkilere ve etkilenen alan�n �zelliklerine g�re de�erlendirilmelidir. Yani yaln�zca m�lkle ve fiziksel b�t�nl�kle s�n�rl� kal�nm�� bir zarar kavram� �evre hukuku a��s�ndan yeterli de�ildir. Bu nedenle taslakta kullan�lan “potansiyel zarar” geleneksel hukukun kavramlar�yla tan�mlanamaz.

�evre hukukunun gen� bir hukuk dal� olmas� ve kavramlar�n�n yorumlanmas�ndaki zorluk g�z �n�ne al�narak, uygulamada (hakimlerin yasay� de�erlendirmesi a�amas�nda) potansiyel zarar kavram�n�n geleneksel hukuk kavramlar�yla yorumlamas� ihtimalinin �n�n� kesmek amac�yla, kanun i�inde ayr�ca bir potansiyel zarar tan�m�n�n yer almas� gerekir. Bu yolla, uygulamada olu�abilecek kavram karga�as� engellenece�i gibi kanunun uygulanmas�nda �evre hukuku kavramlar�n�n “genel uygulama bulmas� gerekti�i” y�n�nde bir anlay�� da per�inlemi� olacakt�r.

l) Eski taslakta yer alan

“Basitle�tirilmi� i�lem: Yetkili birimin ithalat�na ve/veya piyasaya s�r�lmesine izin verdi�i ve kullan�m izni devam eden bir GDO’nun ve/veya GDO �r�n�n�n ayn� muhteviyat ve kullan�m amac�yla ithalat� ve/veya piyasaya s�r�lmesi i�in yap�lan ikinci ba�vurusundan itibaren uygulanmak �zere ilk ba�vuruyu takiben yap�lm�� risk de�erlendirme sonu�lar�n�n g�zden ge�irilerek sadece ihtiya� duyulan analizlerin tekrarlanmas�na dayal� karar verme s�recini i�eren izin i�lemleri”

tan�m� �u anki taslak metinde yer alan a��klamadan daha a��k ve anla��l�rd�r. Ayr�ca “ilk ba�vuruyu takiben yap�lm�� risk de�erlendirme sonu�lar�n�n g�zden ge�irilerek” gerekli g�r�ld��nde tekrar analizlerin yap�lmas�na imk�n sa�lamas� a��s�ndan da daha kabul edilebilir bir tan�m oldu�unu d��n�yoruz. �u anki taslakta yer alan tan�mda oldu�u gibi yaln�zca daha �nce yap�lm�� risk de�erlendirmesine dayal� bir karar verme s�reci olmay�p yeni anakizlerin yap�lmas�na imkan sa�lamas� a��s�ndan da ihtiyat ilkesine daha uygundur.

m)AB’nin genetik olarak de�i�tirilmi� mikroorganizmalar�n (GDOM) kapal� kullan�m� konusunda 23 nisan 1990 tarih ve 90/219/EEC kodlu direktifinin amac� �evre ve insan sa�l��n�n kapal� kullan�m gerektiren mikroorganizmalardan kaynaklanabilecek risklere kar�� korunmas�d�r.. GDOM’lar�n fiziksel ve biyolojik engellerle �evre ile temasa ge�mesinin �nlenmesini, direktif ekinde belirtilen parametrelere g�re risklerin belirlenmesi i�in �n de�erlendirme yap�lmas�n� ve �ye �lkelerin s�z konusu mikroorganizmalar�n yarataca�� riskleri �nleme yolunda �nlemler almas�n� gerekti�i belirtilmi�tir.

Sekizinci Be� Y�ll�k Kalk�nma Plan�n�n Biyoteknoloji ve Biog�venlik �zel �htisas Komisyonu Raporunun tan�mlar b�l�m�nde kapal� kullan�m �u �ekilde tan�mlanm��t�r: “Mikroorganizmalar�n genetik olarak de�i�tirilmesi ya da GDMO’lar�n �retilmesi saklanmas� kullan�lmas� ta��nmas� fiziksel korunaklar ya da bunlarla birlikte kimyasal ve/veya biyolojik korunaklarla elden ��kar�lmas�na ili�kin her i�lemin genel toplum ve �evre ile temas�nda uygulanan s�n�rlama”

Kanun tasla��n�n tan�mlar k�sm�nda kapal� kullan�m�n: “GDO’nun harici �evre ile etkile�iminin engellenmesi amac�yla kontrol edildi�i tesis” oldu�u belirtilmi�tir. Ancak ‘harici �evre’ kavram�n�n kanun tasla��nda tan�mlanmam��, s�n�rlar� belli edilmemi� bir alan olmas� nedeniyle, kapal� kullan�m teriminin tan�m�na “kamu ile etkile�imi” ibaresinin de eklenmesi gerekir.Bu �ekilde Sekizinci Be� Y�ll�k Kalk�nma Plan�nda da belirtildi�i gibi “genel toplum”u da g�zeten geni� bir tan�mlama yap�lm�� olacakt�r. Ayr�ca kavram�n i�eri�i konusunda daha geni� bir yorumlamaya imk�n sa�lamas� a��s�ndan da “kamu ile etkile�im” ibaresinin eklenmesi daha isabetli olacakt�r.

�) “Ay�r�c� kimlik” ba�l�� alt�nda yap�lan tan�mlamaya, �nceki taslakta belirtilen “GDO’nun ait oldu�u �zel ve /veya t�zel ki�ilerle birlikte ay�r�c� �zellikleri” ibaresinin eklenmesinin GDO’lar�n ay�r�c� �zellikleri kadar ait oldu�u hukuk ki�inin bilinmesini sa�lamas� a��s�ndan ayr�ca bir �nemi bulunmaktad�r.Hukuk ki�isinin bilinmesi sorumluluk hukuku a��s�ndan yard�mc� bir i�leve de sahip olacakt�r. Bu nedenle de ay�r�c� kimlik i�inde GDO’lar�n “kime ait oldu�u” belirtilmelidir.

s) “Deneysel �evreye serbest b�rakma” ba�l��ndaki a��klaman�n daha geni� bir tan�mlamaya ihtiyac� vard�r. “�evreye serbest b�rakma” teriminin ne “protokol”de ne de “kanun tasla��” i�inde herhangi bir tan�m� bulunmamaktad�r. S�z� edilen “�evre”nin kapsam� ve serbest b�rakmayla kastedilenin ne oldu�u tan�mlanmal�d�r. S�z� edilen tan�mlamalar yap�l�nca “Deneysel �evreye serbest b�rakma” ile ifade edilenler �ok daha a��k ve anla��l�r olaca��ndan uygulama a��s�ndan da kolayl�k sa�layacakt�r.

Bu maddeye yap�labilecek di�er bir ek �neri ise eski taslak metinde yer bulan ancak bu metinde yer almayan izs�r�lebilirlik ba�l�� alt�ndaki tan�m�n tekrar metne eklenmesi gerekti�idir

“�zs�r�lebilirlik: �evreye serbest b�rak�lan ve /veya piyasaya s�r�len bir GDO’nun ve/veya �r�n�n ilk ithalat��s�na veya yurt i�indeki ilk �reticisine kadar her a�amada geriye d�n�k takibinin belirlenmesini ve tan�mlanmas�”. B�ylece hem �evreye serbest b�rak�lan hem de piyasaya s�r�len her t�r GDO’nun zarar ve tehlikelerine kar�� g�ven ve tedbir sa�lay�c� mekanizman�n olu�turabilmesi ve GDO’lar�n takip edilebilirli�i a��s�ndan da �nemli ve gerekli oldu�u kan�s�nday�z.

�K�NC� B�L�M : TEMEL ESASLAR

�Z�N

Madde 4-

Hukukun insan�n �evreyi etkileyen alanlarda d�zenlemeler yapmas� bu davran��lara y�nelik yasaklar getirmesi ve olu�an sorunlar i�in �nleyici ve giderici nitelikte re�eteler sunabilmesi ancak belirlenmi� bilimsel verilerin varl�� halinde m�mk�nd�r. Bu durum �zellikle de hukuk normlar�n�n objektif, genel ve belirlenebilir olmalar� zorunlulu�u nedeniyle ve �zellikle yasaklay�c� normlar bak�m�ndan kendini hissettirir. ��nk� bu �zellikler s�k� bir nedensellik ili�kisini ve ba�ta �ng�r�lebilirlik olmak �zere bir�ok temel ilkeyi beraberinde getirir. Ancak �evre sorunlar�n�n meydana getirece�i zararlar hukukun genel zarar kavram� i�inde tan�mlanmas� g��, belirlenmesi �o�u zaman imkans�z boyutlardad�r. Verili bilimsel imkanlar�n ve geli�melerin meydana gelen �evresel zararlara �l�t�� zarar kavram� “zaman” ve “di�er de�i�kenler” ile �o�u kez yetersiz kalmaktad�r. Bu yetersiz ve belirsizlik nedeniyle de klasik hukuk anlay�� bu alanlarda d�zenleme yapmamakta yahut yapt�� d�zenlemeler meydana gelebilecek zararlar kar��s�nda de�ersiz g�r�lebilmektedir.

Bu noktada ihtiyat prensibi �zerinde durmak yerinde olacakt�r:

“Hukuk kesin bulgular beklenene kadar, hareketsiz kalmak gibi bir yol se�emez; "tehlike" kavram� esas al�narak, �nlemler al�nmal�d�r. �htiyat ilkesinin �z� de budur; yani, tehlikeyi, riski g�ze almak de�il; tehlikeyi, riski dikkate alarak, �nlemleri d��nmektir .B�ylece risk ile ihtiyat aras�ndaki se�imde bu ikincisinden yana tav�r tak�n�lmakla, riskten ka��n�lmaktad�r.

�htiyat ilkesi Cartagena Protokol�’n�n de hukuki ilkelerindendir. Bu ilkeye g�re: G�venlik konusunda bir bilimsel bilgi ya da uzla�� eksikli�i oldu�unda, �lkelerin GD organizmalar�n ithalat�n� ve kullan�m�n� yasaklama ya da s�n�rland�rma hakk� vard�r.. Ancak 4. maddede ihtiyat prensibi �er�evesinde ele al�nacak hususlar aras�nda, ithalat, piyasaya s�r�lme, kapal� kullan�m, transit say�lm�� olmas�na kar��n “�retim” a�amas�n�n atlanmas� GDO �reticisi �irketlere, GDO’larla ilgili bilimsel verilerin yetersizli�i ya da biyoteknolojinin h�zla geli�ebilirlik �zelli�i bahane edilerek kurtulu� yollar� m� sa�lanmaya �al��lmaktad�r? sorusunu ak�llara getirmektedir Tan�mlar b�l�m�nde muamele ba�l�� ile; “ba�ta �retim, �evreye serbest b�rakma, piyasaya s�rme, kullanma, ithalat, ihracat, ta��ma, saklama, paketleme, etiketleme, depolama gibi, GDO �zerinde ger�ekle�tirilen herhangi bir faaliyet ve i�lemi” ifadesiyle �retim kapsamda zikredilirken, metnin izin ba�l�� alt�nda yer alan faaliyet alan� ” bu kanun kapsam�na giren GDO ve/veya �r�nlerinin, ithalat�, piyasaya s�r�lmesi, kapal� kullan�m�, transiti izne tabidir” ifadesi, �retim, depolama ve pazarlamay� izin kapsam� d��na ��karmaktad�r, bu husus anla��l�r de�ildir. Yine izin ba�vururlar�n�n kabul� i�in ; �nsan, hayvan , bitki ve �evre sa�l�� ile g�venli�inin tehdit edilmemesi, t�keticinin se�me �zg�rl��n�n ortadan kald�r�lmamas�, �evrenin materyal dengesinin ve ekosistem i�leyi�inin istenmeyen bozulmas�na neden olunmamas�, GDO’nun kendisinin veya �zelliklerinin istenmeyen �ekilde �evreye yay�lmamas�, yerel �e�itlerin devaml�l��n�n tehlikeye d��r�lmemesi gibi belirlenmi� olan s�n�rlamalar tespit edilebilirli�i m�mk�n ancak kamu menfaatinin halel g�rmesi durumunda geri d�n�lebilirli�i, zarar�n telafi edilebilirli�i nerdeyse m�mk�n olmayan hususlard�r.

Bu nedenle eski taslak tasar�s�n�n 4. maddesinde bulunan fakat, son tasar� tasla��n�n 4. maddesinden ��kar�lan “�evreye serbest b�rak�lma” ibaresinin tasla��n bu maddesine tekrar eklenmesi gerekmektedir.

Yine 4. maddenin ��nc� f�kras�nda say�lan “GDO’lar�n ve �r�nlerinin piyasaya s�r�lmesi veya kapal� kullan�m izni verilmesinde g�z �n�ne al�nacak ilkeler”e daha �nceki taslakta yer alan �u ifadelerin tasla�a tekrar eklenmesi gerekmektedir:

- geleneksel �r�nlerin �retilmesi ibaresinin tasar�ya eklenerek “geleneksel �r�nlerin �retilmesi ibaresinin veya t�keticinin se�me �zg�rl��n�n ortadan kald�r�lmamas�” �eklinde d�zenlenmesi,

- �evreye serbest b�rak�lmas� planlanan ortamda, ekosistemin devaml�l�� i�in �nemli canl�lar�n veya korunan t�rlerin pop�lasyonlar�n�n bozulmamas�,

- hedef olmayan t�rlerin ortadan kalkmas�na neden olunmamas�,

- istenmeyen �ekilde kendisinin veya �zelliklerinin �evreye yay�lmamas�,

- Ba�ta toprak verimi olmak �zere, ekosistem i�leyi�inin ciddi veya daimi bozulmas�na neden olunmamas�,

Tasla��n son halindeki 4. maddeyi, yukar�da say�lan bentleri, geni�letici yorum yoluyla kapsam�na alabilecek �ekilde d�zenlemek yerine, yukar�daki ibarelerin taslakta a��k�a say�lmas� yerinde olacakt�r.

�dari yetki karma�as�n�n �nlenmesi ve idarenin b�t�nl�� ilkesi nedenleriyle de “insan hastal�klar�n�n te�his ve tedavisinde kullan�lan t�bbi �r�nler ile veteriner t�bbi �r�nleri”nin kanun kapsam�ndan ari tutulmas�n�n isabetli olmad��n� d��nmekteyiz.

BA�VURU VE DE�ERLEND�RME

Madde 5-

Ba�vuru ve De�erlendirme ba�l�kl� 5. maddenin eski taslakta yer alan ancak bu taslaktan ��kar�lm�� olan de�erlendirmeye ili�kin b�l�me (2. f�kra) “Yap�lan bir ba�vurunun sonucu di�er bir ba�vuru i�in emsal te�kil etmez” c�mlesinin tekrar eklenmesi ihtiyat ilkesinin temelinde yer alan belirsizlik kavram�n�n i�indeki ‘bilinebilir bir olas�l�� g�steren risk’ kavram�ndan ayr� olan ve bilinemeyen bir olas�l�k olgusunun simgeledi�i ‘ger�ek bilinmezli�in’ varolmas� nedeniyle �nemlidir. Bilimsel belirsizli�in meydana getirebilece�i potansiyel �evresel zararlar�n en aza indirilebilmesi a��s�ndan her bir ba�vurunun bir �nceki ba�vurudan ba��ms�z olarak tekrar de�erlendirilmesi gereklidir.

G�ZL� B�LG�

Madde 6-

Cartegena protokol�n�n “gizli bilgi” ba�l�� ta��yan 21. maddesinin (d) bendinde:

- “Acil durumlarda uygulanacak olan her t�r y�ntem ve planlar.”

bulunmaktad�r.

Ulusal biyog�venlik kanun tasar�s�nda ise “acil durumlarda uygulanacak olan y�ntem ile planlar�n �zeti” ibaresi yer alm��t�r. Bu �eli�kinin giderilmesi ve gizli bilginin i�eri�inin daralt�lmamas� a��s�ndan acil durumlarda uygulanacak y�ntem ve planlarla ilgili olarak “�zeti” kelimesi ��kar�lmal�d�r.

KATILIM:

HALKIN B�LG�LEND�R�LMES� ve KATILIMI

Madde 8-

Kat�l�m ilkesinin �evre Hukuku a��s�ndan tan�m� “bireylerin �evresel y�netim s�recinde rol oynamalar�, etkide bulunmalar� ve b�ylelikle kendi ya�amlar�n� �ekillendirecek bu s�reci y�nlendirmeleri.” demektir. ‘Etkide bulunmak’ ya da ‘rol oynama ve y�nlendirmenin anlam� bireylerin kendi g�r�� ve �nerilerini ortaya koymalar� demektir. Kat�l�m sistematik olarak iki ba�l�k alt�nda: �evresel karar al�m s�recine kat�l�m ve kararlar�n uygulanmas� s�recinde kat�l�m olarak incelenir.

Bu nedenlerle tasar� tasla��nda yer bulan “al�nan kararlar zaman�nda halka a��l�r” d�zenlemesinden �nce eski taslakta bulunmas�na kar��n bu taslakta yer almayan:

“GDO’lar �r�nleri ve bunlar�n g�venli muamelesi hakk�nda kamunun e�itilmesi do�ru bilgilendirmesi ve kamu bilincinin olu�turulmas� i�in gerekli g�r�len t�m d�zenlemeler yap�l�r.

GDO’yu piyasaya s�ren, t�keticileri, �reticileri ve kullan�c�lar�; biyog�venli�in sa�lanmas� i�in GDO’nun �zellikleri hakk�nda bilgilendirmek ve GDO’nun insan, hayvan, bitki ve �evre sa�l��n� ve biyolojik �e�itlili�i tehlikeye d��rmeyecek bi�imde t�ketilmesi, �retilmesi ve kullan�lmas� i�in gerekli e�itimi sa�lar. De�erlendirmeye al�nan ve kabul edilen ba�vurularla ilgili kararlar bilgi de�i�im mekanizmas� vas�tas�yla duyurulur”

d�zenlemesinin tekrar son taslakta yer almas� gerekti�ini d��nmekteyiz. ��nk� al�nan kararlar ki�ilerin �imdiki ve gelecek ya�amlar�n� ya do�rudan ya dolay�s�yla etkileyen yani onlar�n g�r��lerinin de al�nmas�n�n zorunlu oldu�u kararlard�r. Ki�ilerin ya�am �evrelerini yak�ndan ilgilendirmesi nedeniyle halk�n ba�lang��tan karar alma s�recine dahil edilmeleri gereklidir. Bunun i�in de halk�n �ncelikle bilgilendirilmesi ve kat�l�m hakk�n�n ikametg�h, yurtta�l�k gibi s�n�rlar s�z konusu olmaks�z�n kararlar�n al�nmas� a�amas�nda, halk�n karar alma s�re�lerine dahil edilmesi yerinde olacakt�r. Yani al�nan kararlar�n halka a��lmas� a�amas�ndan �nce karar alma s�recinde halk�n kat�l�m�n�n sa�lanmas�, kat�l�m ilkesine �ok daha uygun olacakt�r.

SOSYOEKONOM�K DE�ERLEND�RME

Madde 9-

Sosyoekonomik de�erlendirme ba�l�kl� 9. maddenin eski taslakta yer alan hali:

“Ba�vuru hakk�nda karar verilmeden �nce de�erlendirilmek �zere, GDO ve �r�nlerinin insan, hayvan, bitki ve �evre sa�l�� ve biyo�e�itlilik �zerine etkileri ile �r�n�n�n �evreye serbest b�rak�lmas� ve kullan�lmas� s�recinde �retici, t�ketici ve �ift�i �zerindeki etkilerinden kaynaklanan sosyoekonomik bedelleri belirlemek �zere gerekli �al��malar bilimsel esaslara dayanarak yap�l�r veya yapt�r�l�r. Sosyoekonomik de�erlendirmeler her bir ba�vuru i�in ayr� ayr� yap�l�r. Bir ba�vurunun sonucu di�er bir ba�vuru i�in emsal te�kil etmez” �eklindedir.

D�zenleme bu hali ile hem ‘her bir ba�vurunun di�er bir ba�vuru i�in emsal te�kil etmemesi’ ni sa�lamas� a��s�ndan ihtiyat ilkesine daha uygun, hem de GDO’lar�n etkilerinin �retici, t�ketici ve �ift�iler i�in bir bedeli olaca��n� kabul etmesi a��s�ndan da daha ger�ek�idir. Elbette burada bahsi ge�en ‘bedel’ kavram� �evre hukukunun kendine �zel yap�s� ile de�erlendirilip, bir maddi bedel olman�n �tesinde; �ok daha geni� anlamlar� olan ve zarar kavram�ndan ba��ms�z olmayan bir bedeldir.

KARAR VERME

Madde 10-

Madde 10’da karar verme s�reci d�zenlenmi�tir. Ancak karar verme s�recinde etkin olacak temel kriterler ayr�ca belirtilmemi�tir. Bir �nceki tasar�n�n karar verme ba�l�kl� 10. maddesinde yer alan “Sosyal ekonomik de�erlendirmeler de dikkate al�narak ba�vuru hakk�nda karar verilir.” c�mlesi son tasar�da yer bulmam��t�r.

10. maddenin 3. f�kras�nda idareye verilen takdir hakk�n�n yanl�� kullanmaya imk�n sa�layacak �ekilde geni�letildi�i g�r�lmektedir. Yeni bilgi ve belgelerin ortaya ��kmas� ve izin sahibinin karardaki ko�ullara uymad��n�n anla��lmas�, karar al�nma s�recini etkileyen i�lemlerin sakatl��n� g�sterir. �dari i�lemin sebebi o idari i�lemden �nce gelen idareyi o i�lemi yapmaya sevk eden ve nesnel hukuk kurallar�nca belirlenmi� bulunan bir etkendir. �dare bir i�lem yapt��nda o i�lemi dayand�rd�� sebebi ortaya koymak zorundad�r. Sebebin ortadan kalmas� halinde al�nan idari kararlar dayanaks�z kalaca�� i�in hukuka ayk�r� olacakt�r. Bu halde kanun tasla��nda yer alan “…….. ko�ullara uyulmamas� halinde karar yeniden de�erlendirmeye alabilir.” ibaresi hukuka ayk�r� olarak al�nabilecek kararlara imk�n tan�yan bir takdir hakk�n� idareye vermektedir. Bu nedenle burada uygun olan d�zenlemenin “ko�ullar�n yeni ��kan bilgi ve belgeler ve izin sahibinin karardaki ko�ullara uymamas� halinde karar iptal edilir yahut geri al�n�r” oldu�u kan�s�nday�z.

10. maddenin son f�kras�nda “nihai kararlar bas�l� olarak ve/veya elektronik ortamda yay�nlan�r.” d�zenlemesi ilgililer a��s�ndan ciddi bir tehlikeyi bar�nd�rmaktad�r. D�zenleyici i�lemlerde dava a�ma s�resi karar�n yay�mlanmas� ile ba�lar. Bu nedenle de kararlar�n duyurulmas� herkesin ula�abilece�i yollarla yap�lmal�d�r. Elektronik ortamda kararlar�n yay�nlanmas� hem t�m vatanda�lar�n internet kullan�c�s� olabilmesinin imk�ns�zl�� hem de elektronik ortamda bilgi ak��n�n h�zl� ve kesintiye u�rayabilecek nitelikte olmas� nedeniyle zor olacakt�r. D�zenlemede yer alan “veya” ibaresi “ve” olarak de�i�tirilmesi �nemlidir. Yay�mlama y�ntemi herkesin ula�abilece�i yerel ve/veya ulusal gazetelerde olacak �ekilde ve belirli s�relerle olmal�d�r. Aksi halde d�zenleyici i�lemlere kar�� a��lacak iptal davar�nda ba�layacak idari dava a�ma s�resi, karardan etkilenecek ve/veya �ahs�na uygulanacak ilgililerin internet kullan�c�s� olmamas� yahut elektronik ortam�n kesintisi halinde (ilgili web sitesi adresinin g�r�nt� verememesi, ar�zas�) bilgi ak��n�n verimli �ekilde kullan�lmas� m�mk�n olamayacakt�r. �u anda haz�rl�k a�amalar� devam eden “e-devlet” projesinin haz�rl�k a�amas� bitip, t�m yurtta belirgin bir sistem i�inde y�r�t�lmesi ba�lanmadan yarg�sal yollara ba�vuru ara�lar�n�n internet yolu ile sa�lanmas� sa�l�kl� olmayacakt�r.

YASAKLAR

Madde 11-

Yasaklar ba�l�� alt�nda d�zenlenen 11. maddenin (b) bendinde bahsi ge�en ‘k��k �ocuk’ kavram� ile kastedilen ya� grubu kanunda tan�mlanmam��t�r. Bu ya� grubunun t�ketti�i ek besinler nas�l ve hangi k�staslarla belirlenece�i de d�zenlenmemi�tir. �zellikle k��k �ocuk ek besinlerinin belirlenmesi konusunda idarenin takdir yetkisini kullanabilece�i yetki alan� belirtilmelidir.

Alman Parlamentosu (Bundestag) taraf�ndan 26 Kas�m 2004 tarihinde kabul edilen kanunla GDO ve �r�nlerinin organik ya da konvansiyonel tar�m yap�lan alanlara bula�mas�n� engellemek �zere baz� yasaklar ve yapt�r�mlar �ng�r�lm��t�r. Bu d�zenlemeyle paralel nitelikte olabilecek �ekilde, (c) bendi i�inde “... genetik �e�itlilik merkezleri ile Korunan Alanlar�na ve organik tar�m yap�lan alanlara...” ek olarak “konvansiyonel tar�m yap�lan alanlar” da eklenmesi GDO’lar�n topraklar�nda yer almamas� hususunda hassasiyet g�steren �ift�iler ve T�rkiye tar�m� a��s�ndan �nemli ve g�zden ka��r�lm�� bir noktad�r.

�ZLEME VE �R�N ANAL�Z�

Madde 13-

�zleme i�lemi Kurum taraf�ndan yap�ld�� gibi izin sahibinin de verece�i raporlar ekseninde desteklenerek y�r�t�lmesi gereken bir i�lem olmal�d�r. Bu y�ntem, hem izin sahibi a��s�ndan i�ini rapor vermesi gereken bir faaliyet haline getirmesiyle “kontroll� faaliyetleri” sa�lay�c� bir hal almas� a��s�ndan, hem de Kurumun yapaca�� izleme faaliyetine yard�mc�, eksik tamamlay�c� bir destekleme faaliyeti haline getirmesi a��s�ndan gereklidir. Kanun tasla��nda izin sahibine yaln�zca �r�nle ilgili risk ya da ��phelerin ��renilmesi halinde rapor etme y�k�ml�l��n�n getirilmesi, raporlama faaliyetinin suiistimalini getirebilece�inden faaliyetin t�m� hakk�nda rapor verilmesi daha sa�l�kl� bir �al��ma disiplini getirecektir. B�t�n hakk�nda rapor d�zenlenmesi Kurumun denetleyicilik g�revine daha uygun d��en bir y�ntemdir. Bu yolla birbirini do�rulamayacak t�rde veriler b�t�n i�inden daha rahat se�ilebilecektir.

�zleme faaliyetinin yap�lmas�ndaki saik her idari faaliyette oldu�u gibi hukuki bir temelle kamu yarar�n� ger�ekle�tirmektir. Maddede izleme faaliyetinin maksad� (yani o hukuki i�lem ile ondan beklenen nihai ama�) “verilen ko�ullara ve uyum program�na uyulmas�n� sa�lamak” oldu�u belirilmi�tir. Ancak incelenen son tasar�da bir �nceki tasar�da oldu�u gibi bir yapt�r�m mekanizmas� �ng�r�lmedi�i i�in ‘kural’ verilmi� ancak kurala uyulmamas� halinde uygulanacak yapt�r�m belirtilmemi�tir. Bu nedenle ilk taslak metinde yer ald�� gibi izleme sonucunda izin sahibinin izin ko�ullar�na ve uyum program�na uymad�� tespit edildi�inde izin iptal edilmelidir. Yani yap�lan izleme faaliyetinin amac�, verilen izinlerin uygulanabilirli�ini denetlemek; gerekti�inde izni iptal etmek yahut uyar�larda bulunarak iznin hukuka uygunlu�unu denetlemek olmal�d�r.

�ZN�N �PTAL�

Madde 15-

�znin iptali ba�l�� ta��yan eski kanun tasla��n�n 15. maddesinde incelenen son taslaktan farkl� olarak izni iptal edilen GDO ve �r�nlerinin imhas�n�n “uygun olma” aranmaks�z�n yani olas� ba�ka zararlara yol a�madan ya da yay�lmak suretiyle zararlar�n artmas�na imk�n vermeden yap�laca�� d�zenlenmi�tir. Ancak incelenen son taslakta uygun olmaktan kastedilenin ne oldu�u belirtilmedi�i gibi iznin iptal edilmesini gerektirecek zarar ve risklerle ilgili yeni bilgi edinilmi� olmas�na kar��n imha edilme a�amas�n�n hangi �arta ba�land��n�n belirtilmemesi nedeniyle de hukuki �ng�r�lebilirlik ilkesine ayk�r�d�r.

AC�L EYLEM PLANI

Madde 18-

Acil eylem plan� ba�l�kl� 18. maddenin eski kanun tasla��ndaki d�zenlemesinde acil eylem plan� yaln�zca yasa d��/ama� d�� hareketler ve/veya kullan�m durumlar� ile s�n�rl� tutulmam��; “GDO ve �r�nleri ile bunlara ili�kin her t�rl� faaliyet nedeniyle ortaya ��kabilecek olumsuz durumlar” ibaresi kullan�larak incelenen taslak metindeki acil eylem plan� i�eri�inden daha geni� bir alan tan�mlanm��t�r. GDO ve �r�nleri ile ��kabilecek olumsuzluklar yaln�z yasa d�� kullan�m� halinde do�mayacakt�r. Bilimsel belirsizli�e paralel olarak gdolar�n �u anki bilimsel verilerle d�zenlenmi� hukuk kuralar�na uygun olmas�, onlar�n zararlara neden olmayaca�� anlam�na gelmez. Bu nedenle taslaktaki d�zenlemeye “GDO ve �r�nleri ile bunlara ili�kin her t�rl� faaliyet nedeniyle ortaya ��kabilecek olumsuz durumlar” t�mcesinin tekrar eklenmesinin uygun olaca�� kan�s�nday�z.

�K�NC� KISIM

KAPALI KULLANIM, P�YASAYA S�RME VE TRANS�T

�K�NC� B�L�M

�EVREYE SERBEST BIRAKMA AMACIYLA P�YASAYA S�RME

BA�VURU

Madde 24-

�evreye serbest b�rakma kavram�n�n kanun i�inde herhangi bir tan�m�n�n bulunmamas� kavram�n tan�mlanabilmesinde ve uygulamada bu maddelerin uygulay�c�lar taraf�ndan yorumlanmas�nda s�k�nt�lara neden olabilecektir..

Eski taslak metinde �retim amac�yla yap�lacak �evreye serbest b�rakmak i�in ithal edilecek GDO ve �r�nlerinin “her bir ithalat�ndan �nce” ithalat�� taraf�ndan ba�vuru yap�laca�� s�ylenmi�ken incelenen son taslakta ba�vuru 1 kereye mahsus olarak ilk ithalat �ncesine �ekilmi�tir. Bu ciddi de�i�iklik �lkeye sokulmak istenen �evreye serbest b�rakma ama�l� GDO ve/veya �r�nlerinin ba�vuru izin vs. prosed�r�n� yani denetim ve kontrol mekanizmas�n� kolayca atlamas�n� sa�layacakt�r. Bu da �evre ve insan sa�l��n� do�rudan etkileyecek GDO’lar�n yaratacaklar� etkilerin boyutlar�n�n b�y�mesine neden olacakt�r.

�lke i�erisinde geli�tirilen GDO ve �r�nlerinin �evreye sal�m amac�yla piyasaya s�r�lmesinden �nce, geli�tirilen GDO’nun risk de�erlendirmeleri i�in gerekli olan verileri elde etmek i�in yap�lacak deneysel �evreye serbest b�rakma ile ilgili olarak bir ba�vuru; daha sonra ise �evreye serbest b�rakma amac�yla piyasaya s�rme izini i�in ikinci bir ba�vuru yap�lmas� gerekti�i eski taslakta yer alm��t�r. �u an incelenen son taslak ise 2. ba�vuru zorunlulu�una yer vermemi�tir. B�ylece tek izin i�inde hem risk de�erlendirmeleri i�in gerekli olan verileri elde edebilecek hem de deneysel �evreye b�rakmay� yapabilecektir. Bu d�zenlemenin usul ekonomisi a��s�ndan uygun oldu�u s�ylenebilir ama ayn� zamanda kontrol�n sa�lanamamas� a��s�ndan tehlikeli olabilece�i kan�s�nday�z.

R�SK DE�ERLEND�RME

Madde 29-

G�da, yem, i�leme ve t�ketim amac�yla ithal edilecek ve/veya piyasaya s�r�lecek GDO ve �r�nlerinin risk de�erlendirmesinde esas al�nacak ilkeler eski kanun tasla��n�n 29. maddesinde �u �ekilde belirtilmi�tir “risk de�erlendirmesi g�da g�venli�i ile �evre, bitki, hayvan ve insan sa�l�� ile biyolojik �e�itlilik esas al�narak” yap�l�r. Bu temellerin kanunla�t�r�lacak taslakta da yer almas�, ilkelerin belirlenmesi a��s�ndan daha uygun olaca�� kan�s�nday�z. Tasar�n�n madde gerek�elerinde de bu kayg�m�z� payla��rcas�na yer alan:

29. madde: -“… Bu kapsamdaki GDO ve �r�nleri, do�rudan veya dolayl� olarak insanlar�n t�ketimine sunulaca�� i�in, bu �r�nlerin risk de�erlendirmesinde �ncelikle g�da g�venli�inin ve insan ve hayvan sa�l��n�n dikkate al�nmas� �ng�r�lmektedir. Ancak �r�nlerin canl� olmas�, dolay�s�yla, kazara veya bilin�siz olarak �evreye sal�nmas� halinde biyolojik �e�itlilik ve tar�msal �retim �zerinde de risk olu�turma ihtimaline kar��, biyolojik �e�itlilik ve tar�msal �retimin de kriter olarak al�nmas� gerekmektedir.” ibarelerine de uygun olarak “biyolojik �e�itlilik ve tar�msal �retimin de kriter olarak” b�l�m�n�n tekrar eklenmesinin yerinde olaca�� g�r��ndeyiz.

��NC� KISIM

HUKUK� VE CEZA� SORUMLULUK

B�R�NC� B�L�M : HUKUK� SORUMLULUK VE TELAF�

SORUMLULU�A �L��K�N TEMEL �LKELER

Madde 33-

c- GDO’lar�n izinli olarak piyasaya s�r�ld�� durumlarda, organizmalar�n genetik olarak de�i�tirilmesiyle ili�kili olarak ortaya ��kan zararlardan, bu organizmalar�n hatal� olmas�na ba�l� olarak piyasaya s�rme izni alanlar sorumludur. �baresi, “izin alanlar ve bu izni verenler” �eklinde d�zenlenmelidir.

Ayn� f�kran�n devam�nda yer alan “Bu ki�iler, GDO’lar�n piyasaya s�r�ld�� zamanda mevcut olan bilgi ve teknoloji �er�evesinde fark edilemeyen hatalardan da sorumludur.” �baresinde ge�en “fark edilemeyen hatalar” ifadesi, “g�zetilmeyen hatalar” olarak d�zenlenmelidir.

e- Sorumlulu�a ili�kin temel ilkelerin d�zenlendi�i 33. maddenin e bendi illiyet ba��n�n kesildi�i halleri g�stermi�tir. Geleneksel hukuk kurallar� i�inde kusur sorumlulu�una ili�kin illiyet ba��n� kesen etkenler m�cbir sebep, zarar g�renin kusuru, 3. ki�inin kusurudur. Kusursuz sorumluluk ise kusur sorumlulu�undan tamamen farkl�d�r. GDO ve �r�nleri i�in m�cbir sebebin kabul edilebilir bir illiyet ba��n� kesen sebep olmad�� a��kt�r. GDO’lar i�in m�cbir sebebin illiyet ba��n� kesen neden olarak kabul edilmesi “do�a olaylar�n�n tamam�n�n” m�cbir sebep kavram� i�inde �irketler taraf�ndan ileri s�r�lebilmesine olanak tan�r ki, bu durum mevcut mahkeme kararlar�na ve sorumluluk hukukunun ilkelerine; Anayasa’ya ve hukuk devletinin ilkelerine ayk�r�d�r. Bu nedenle de illiyet ba��n� kesen nedenler aras�ndan m�cbir sebep ��kar�lmal�d�r.

�EVREYE VER�LEN ZARARLAR

Madde 34- “GDO’lar� muameleye tabi tutanlar, muamele nedeniyle �evrede zarar�n meydana gelmemesi veya sonu�lar�n�n a��rla�mamas� i�in risk de�erlendirmesi sonucunda belirlenen tedbirler nedeniyle olu�acak masraflar� kar��lamakla y�k�ml�d�rler. Sorumlular �evrenin zarar g�rm�� veya tahrip olmu� unsurlar�n�n eski haline getirilmesi veya ayn� de�erdeki unsurlar�n yerine konmas� i�in yap�lmas� gerekli masraflar� da kar��lar.” �fadesi yok olan biyolojik �e�itlili�i, insan sa�l��n� ve gen kaynaklar�n� nas�l ve hangi tedbirlerle eski haline getirilece�i sorusunu yan�ts�z b�rakmaktad�r. Hangi �irketin sermayesi bu unsurlar� tazmin etmeye yeter ya da yeter mi! Bu maddenin de tasar� tasla�� gibi uygulanabilirli�i yoktur.

ZAMANA�IMI

Madde 35-

GDO ve/veya �r�nlerinin yaratabilece�i “potansiyel zarar” belirlenebilir bir yak�n gelecek i�inde do�mayabilir. Etkisini ne zaman g�sterece�i belli olmayan bir risk fakt�r�ne kar�� en az�ndan ortalama bir ya�am s�resi kadar zamana��m� s�resinin g�sterilmesi daha yerinde olacakt�r. Yani bu noktada �nerimiz zamana��m� s�resinin uzat�lmas�d�r.

�SPAT Y�K� VE RE’SEN ARA�TIRMA �LKES�

Madde 36-

�htiyat ilkesinin uygulanabilmesi i�in d��n�len ve mevzuatlara yans�t�lan �nlemlerin b�y�k bir �o�unlu�u maddi hukuka ili�kin de�il usul hukukuna ili�kindir. Bu nedenle tasar� tasla��nda, usul hukukuna ili�kin bir �nlem olarak ispat y�k�n�n tersine �evrilmesi gerekir. �spat y�k�n�n tersine �evrilmesi geleneksel ispat k�lfeti kural�n�n de�i�tirilmesidir. Yani ispat k�lfetinin �evresel bozulmaya yol a�abilecek faaliyetten etkilenen ve kar�� kanlardan al�n�p �evresel kaynaklar� kullananlara y�klenmesi yani yer de�i�tirmesidir. Madde 36 ise ispat k�lfetini zarar�n meydana geldi�ini iddia eden ki�iye y�kleyerek ihtiyat ilkesine ayk�r� bir d�zenleme getirmi�tir. Bu d�zenleme, gerek Cartegena S�zle�mesi’nde yer alan ihtiyat ilkesine, gerekse tasla�a hakim olmas� gereken ruha ve mant��a ters d��mektedir. E�er tasar� tasla�� biyolojik �e�itlili�i korumaya y�nelik haz�rlan�yorsa, zarara u�rayanlar GDO’lar nedeniyle zarara u�rad�klar�n� ispatlamak zorunda b�rak�lamazlar. Zarar�n, GDO ve �r�nlerinden kaynaklanmad��n�, GDO’lar�n zarara neden olmad��n� ispat y�k�, GDO’yu piyasaya s�ren, izin veren, �reten ve kulland�ranlardad�r.

D�RD�NC� KISIM

B�YOG�VENL�K KURUMU

B�R�NC� B�L�M

Biyog�venlik Kurumu

Madde 45.-

Kurumun �zel hukuk h�k�mlerine tabi oldu�u belirtilmi�tir. Kurumun kamu hukuku h�k�mlerine tabi olarak yap�land�r�lmas� tasla��n amac�na daha uygun d��mektedir. �zel hukukta taraflar aras�nda e�itler aras� bir ili�ki kurulur ve taraflardan hi�biri di�erinin kar��s�nda imtiyazl� say�lacak haklara sahip olamaz, yani kamu hukuku ili�kisinde oldu�u gibi kamu yarar� ve kamu g�c� kullan�larak m�dahale edilmesi gereken alanlarda m�dahale edemez. Yani biyolojik �e�itlili�in korunmas� ya da GDO’lardan kaynaklanan riskin zarara d�n��mesi halinde ��kacak ekolojik kirlenmenin �n�ne ge�ilmesi i�in �zel �irketlere plan, strateji ve eylemler ihale edildi�inde ve bu ihalelerin gere�ini ilgili �irketler yerine getiremediklerinde ya da iflas ettiklerinde taraflar �zel hukuk h�k�mlerine tabi olduklar� i�in idarenin eli kolu ba�lanacak yahut ciddi maddi k�lfetler alt�na girecektir. Sonu�ta olan biyolojik �e�itlili�in ve s�rd�r�lebilir kullan�lmas�n�n zarar� ya da ekolojik kirlenmenin ya�anmas� olacakt�r.

Kurumun g�rev ve yetkileri

Madde 46-

H) Ge�ici b�lge m�d�rl�klerinin kurulmas� idarenin s�reklili�i ilkesi ile ba�da��r nitelikte de�ildir. �darenin asli g�revi, te�kilatlanmas�n� hizmetlerin s�reklili�i ilkesine uygun olarak yapmakt�r.

Kurumun gelirleri

Madde 48-

c) �thalat�na izin verilen GDO ve �r�nlerinden al�nan fonlardan yap�lacak %0.3’l�k kesintiler.

j). Her t�rl� yard�m ve ba��lar

Ba��ms�z idari otoritelerin ortaya ��k��ndaki as�l etken hassas baz� alanlar�n siyasi erkten ba��ms�z bir yap�da olmas�n�n sa�lanmas�d�r. Ama g�r�ld�� gibi siyasi erkten ba��ms�z olmas� ama�lanan Kurumun yard�mlar�ndan ve fonlar�ndan kesinti yoluyla gelir elde etti�i �irketlere kar�� ba��ms�zl��n� nas�l koruyaca�� phelidir. Yani bu d�zenlemeler Kurumun kurulma amac�ndaki mali �zerkli�i bozucu niteliktedir. Bu nedenle �nerimiz kurum b�t�esinin �zel ya da katma b�t�eli olmas�d�r.

�K�NC� B�L�M

Y�netim Kurulu

Kurulun olu�umu

Madde 50.- “Kurumun karar organ� biri ba�kan, biri ikinci ba�kan olmak �zere yedi �yeden olu�an Biyog�venlik Y�netim Kuruludur. Biyog�venlik Y�netim Kurulu, Tar�m ve K�yi�leri Bakanl�� (3), �evre ve Orman Bakanl�� (2), Sa�l�k Bakanl�� (1) ve D�� Ticaret M�ste�arl�� (1) ba�l� oldu�u Devlet Bakanl��n�n �nerisi ve Bakanlar Kurulunun atamas� ile olu�turulur.” �eklinde bir d�zenlemede t�ketici ve �retici �rg�tlerinin temsilcilerinin unutulmu� olmas� kurulun ba��ms�zl��, a��kl�� ve �effafl�� a��s�ndan bir handikapt�r. Kurulun �ye say�s� 11’e ��kart�larak kurul �yelerinden alt� tanesi, �retici ve t�ketici �rg�tleri ile konuyla ilgili oda, sendika ve ekoloji �rg�tleri aras�ndan belirlenmelidir.

Madde 54-

Kamu d�zeni gibi mu�lak bir ibare kullan�larak denetleyici kararlar�n baz�lar�n�n yay�mlanmayabilece�i s�ylenmi�tir. Bu d�zenleme idareye tan�nan takdir hakk�n�n k�t�ye kullan�labilece�i bir alana yol a�ar. A��kl�k ilkesi ve �ng�r�lebilirlik ilkesinin zedelenebilece�ini d��nerek bu maddenin takdir hakk�na ili�kin k�sm�n�n ��kar�lmas� gerekti�ini d��n�yoruz.

54. maddenin 3.f�kras�-

Kolektif i�lemler birden fazla iradenin ayn� anda ve ayn� y�nde a��klanmas� ile meydana gelen i�lemlerdir, kurul kararlar� da bu i�lemlerin en belirgin �rne�idir. Bu i�lemlerin temel �zelli�i al�nan kararlar�n sa�l�kl� ve kabul edilebilir olmas� a��s�ndan kararlar�n toplanma yeter say�s�na uygun toplan�larak imzalar�n toplant� sonunda toplanmas�d�r. Ancak 54. maddede �yelerin imzalar�n� karar�n tutana�a yaz�ld�� g�n� izleyen i�g�n� atabilecekleri s�ylenmi�tir. Yani Cuma g�n� al�nan bir karar Pazartesi g�n� imzalanabilecektir. Bu hafta sonu gerekli lobicilik faaliyetleri ile kararlar�n etkilenmesine etkili olabilece�inden kolektif kararlar�n mant��na terstir. Denetleyici ve D�zenleyici Kurumlar Hakk�ndaki Kanun Tasar�s� Tasla��n�n 9. maddesinin 3. f�kras� da hukuksal belirsizli�e ve al�nan kararlar�n sakatlanmas�na yol a�abilecek bu c�mlelerin tekrarlanmas�ndan ibarettir. Ancak, her iki tasla��n kanunla�ma a�amas�nda kurumlar�n sa�l�kl� karar almalar�na engel oldu�unu d��nd��m�z bu b�l�mlerinin de�i�tirilece�ini umut ediyoruz.

ALTINCI KISIM

GE��C� H�K�MLER

Ge�ici Madde 1- “�nsan ve hayvan tedavisinde kullan�lan antibiyotiklere diren�lilik genlerini i�eren GDO’lar�n �retimi yasakt�r, t�ketimi ve kullan�m� ise 31 Aral�k 2008 tarihinden itibaren yasakt�r.” D�zenlemesi biyolojik �e�itlili�i, t�keticileri, �ift�ileri 2008 y�l�na kadar kanunen korunmas�z k�lmaktad�r.

Bu ge�ici maddeyle antibiyoti�e diren�lilik geni ta��yan GDO’lar�n t�ketimi ve kullan�m� da tasar�n�n amac� gere�i kanunun y�r�rl�k tarihiyle bitlikte yasaklanmal�d�r.

Avrupa Birli�i’nde antibiyoti�e diren�lilik genlerini i�eren GDO’larla ilgili d�zenleme ��yledir: GDO’larda antibiyotik diren�lilik genleri ticari olarak 31 Aral�k 2004 y�l�ndan itibaren kullan�m d�� b�rak�lacak; antibiyotik diren�lilik geni ta��yan GDO’lar�n ticari ama�lar d��ndaki kullan�m� 31 Aral�k 2008 tarihinden itibaren engellenecektir (Direktif 2001/18). T�rkiye’deki tasla��nda, e�er siyasi g�� antibiyoti�e diren�lilik genlerinin t�ketiminin ve kullan�m�n� yasaklamaya yetmiyorsa, en az�ndan bu �ekilde de�i�tirilmesi gereklidir. Mevcut ge�ici madde 1 d�zenlemesi yasala��rsa, 31 Aral�k 2008 tarihine kadar ya�anan denetimsizli�in sonu�lar� geri d�n��m� olmayan ekolojik ve toplumsal zararlar yaratabilecektir.

Bug�n GDO’ lu �r�nlerin �lkemizde �retimi yasak olmakla birlikte ithalat�n� yasak kapsam�nda de�erlendirip denetleyen bir merci bulunmamaktad�r. �thalat esnas�nda ithal edilmek istenen �r�ne ili�kin GDO tespiti istenmemektedir. �llkemizin en de�erli hazinelerinden kabul edilmesi gereken biyolojik �e�itlili�i, topografik ve co�rafi yap�s�, ekolojik fakt�rleri dikkate al�nd��nda yap�lmas� gereken GDO i�eren b�t�n unsurlar�n yurt s�n�r� giri�ine engel olmakt�r. Bu kapsamda teknik, idari ve hukuksal altyap�n�n mutlaka olu�turulmas� gereklidir. Bununla birlikte her olas�l��a haz�r olmak i�in GDO teknolojisini ara�t�rma baz�nda �retmek ve hatta GDO lu �r�nlerin olas� zararlar�na kar�� tedbir olu�turmak i�in haz�rl�klara ba�lamak gereklidir. GDO’ lu �r�nlerin ithalat�n�n yasaklanmas�n�n D�nya Ticaret �rg�t� Antla�mas�na ayk�r� olaca�� hususundaki s�ylemlere, DT� Antla�mas�n�n bir alt Anla�mas� olan Sa�l�k ve Bitki Sa�l�� Anla�mas�n�n ilgili arg�manlar�n� gerek�e g�stermek �zere kar�� durmak m�mk�nd�r. Bununla birlikte bug�n D�nya �l�e�inde GDO teknolojisini kullanan ve tekel konumunda olan bir ka� �lkenin bir ka� firmas�na yeniden tohum olarak kullan�lamayan tohumluklara pazarda hakimiyet sa�lanarak son derece stratejik �nemde olan g�da g�vencemiz emanet edilemez. �lkemiz ekolojik fakt�rlerini dikkate alarak biyo�e�itlili�ini kullan�rken korumal� ve kendi tohumlu�unu kendi �retmelidir. Bug�n bu zorunluluklar� kar��layacak bir yasal d�zenlemeye ihtiya� vard�r.

3 – SONU� :

D�rt k�s�m, 12 b�l�m, 80 as�l ve 3 ge�ici maddeden olu�an “Ulusal Biyog�venlik Yasa Tasar�s�”, Geneti�i De�i�tirilmi� Organizmalar�n d��al�m�, piyasaya s�r�lmesi, kapal� kullan�m� ve transitini izne tabi tutmakta, izin karar�n� ise kurulacak olan Biyog�venlik Kurumu’na devretmektedir.

Yukar�da ayr�nt�l� olarak gerek�elendirildi�i �zere, T�rkiye’nin, Geneti�i De�i�tirilmi� Organizmalara gereksinimi yoktur. T�rkiye, izleyece�i do�ru politikalarla kendi tar�m potansiyelini kullanabilir duruma gelmeli ve tar�m�nda d��a ba��ml�l�ktan kurtulmal�d�r.

Bununla birlikte, tarla denemeleri de dahil olmak �zere, T�rkiye, kendi biyoteknoloji ara�t�rmalar�n� y�r�tmelidir. Bu ara�t�rmalarda, t�pk� AB �lkelerinde oldu�u gibi, g�da d�� kullan�m olanaklar� �zerinde odaklan�lmal�d�r.

ODA’m�z�n “GDO’ya Hay�r” yakla��m�, teknolojiyi d��layan bir yakla��m de�ildir, olamaz.

Bununla birlikte,

• M�lkiyetine sahip olmad��n�z teknolojinin, g�n�m�zde “modern” bir s�m�r� arac�na d�n��t�� ger�e�inin fark�nda olarak,

• Tar�m�n sosyo – ekonomik ba��ml�l��n� reddeden,

• Biyo�e�itlili�imizi k�skan�p koruyan,

• Gen kaynaklar�m�z� gelece�e ta��may� �dev bilen,

• �nsan ve hayvan sa�l�� ile t�ketici haklar� konusunda duyarl�,

• �okuluslu �irketlerin kirli kar hesaplar�na kar�� kan

anlay��m�z�n do�al bir sonucu olarak, Tasar�’n�n izin prosed�r�ne ba�l� olarak T�rkiye’ye GDO’lu �r�n giri�ine, GDO’lu tohumlar�n ekilmesine, bunlar�n g�da ve yem amac�yla kullan�m�na, i�lenmesine serbesti getiren yakla��m�na ��DDETLE KAR�I �IKIYORUZ…

T�rkiye, yeni ba��ml�l�k sarmallar� yaratacak ili�kiler kurmak yerine, kendi �retti�i girdilerle sa�l�kl� – temiz tar�msal �retimi sonu�layacak, geli�tirici – d�n��t�r�c� – kalk�nd�r�c� tar�msal politikalar� ya�ama ge�irmek durumundad�r.

S�rece kar�� kmak ve GDO’YA HAYIR demek, bu �lkede ya�ayan herkesin g�revidir. Ziraat M�hendisleri ODASI, d�n oldu�u gibi bug�n ve gelecekte de, bu g�revin bilin� ve kararl�l�kla yerine getirilmesi i�in �zerine d��en t�m g�revleri yapmaya devam edecektir.

Okunma Say�s�: 3689

Payla�:

Facebook Twitter Whatsapp

T�m Oda G�r��leri

B�YOG�VENL�K YASA TASLA�I �ZER�NE, Z�RAAT M�HEND�SLER� ODASI’NIN G�R��LER�

�ubeler

H�zl� Ula��m

Sosyal Medya

E-Liste