TÜRKİYE’DE DOMATES VE DOMATES SALÇASI ÜRETİMİ VE DIŞ TİCARETİ
Domates üretimi,sözleşmeli tarım uygulamalarıyla hem sanayici hem de üretici kazançlı çıkacaktır..
Dünya salça üretiminin önemli bir kısmı ABD ve Çin başta olmak üzere İspanya, İtalya, Türkiye, Şili, Portekiz, Yunanistan ve Brezilya`da yapılmaktadır. ABD 1990 öncesine kadar önemli bir ithalatçı ülke iken üretimini artırarak ülke ihtiyacını kendi imkânlarıyla karşılamaya başlamış ve üretimin artmasıyla birlikte salça ihracatı da başlamıştır. Çin ise ucuz işgücü ve maliyet avantajlarıyla dünya piyasalarına büyük miktarlarda ürün sürmekte ve dünya domates salçası stoklarını artırmaktadır.
DÜNYADA DOMATES EKİM ALANLARI VE ÜRETİMİ (2012)
| Ülkeler | Ekim Alanı (hektar) | Üretim (Bin ton) | Payı (%) |
| Çin | 1.000.000 | 50.000 | 30,9 |
| Hindistan | 870.000 | 17.500 | 10,8 |
| ABD | 150.140 | 13.207 | 8,2 |
| Türkiye | 300.000 | 11.350 | 7,0 |
| Mısır | 216.395 | 8.625 | 5,3 |
| İran | 160.000 | 6.000 | 3,7 |
| İtalya | 91.850 | 5.132 | 3,2 |
| İspanya | 48.800 | 4.007 | 2,5 |
| Brezilya | 63.859 | 3.874 | 2,4 |
| Meksika | 96.651 | 3.434 | 2,1 |
| TOPLAM |
| 123.120 |
|
2011 yılı FAO verilerine göre dünya salça ihracatında miktar olarak 1.126 bin ton ile Çin ilk sırada yer almakta, Çin`i İtalya 700 bin ton, ABD 354 bin ton ve 225 bin ton ile İspanya takip etmektedir. Salça ihracatında değer olarak Çin 950,6 milyon $ ve İtalya 806,4 milyon dolar ile en fazla payı olan ülkelerdir.
DÜNYA DOMATES SALÇASI İHRACATI (2011)
| Ülkeler | Miktar (Ton) | Payı (%) | Değer (Bin Dolar) |
| Çin | 1.126.397 | 35,7 | 950.666 |
| İtalya | 700.377 | 22,2 | 806.387 |
| ABD | 354.439 | 11,2 | 279.532 |
| İspanya | 225.158 | 7,1 | 249.252 |
| Portekiz | 195.109 | 6,2 | 207.479 |
| İran | 96.333 | 3,1 | 140.905 |
| Şili | 91.733 | 2,9 | 91.947 |
| Türkiye | 72.616 | 2,3 | 102.806 |
| Yunanistan | 58.570 | 1,9 | 65.774 |
| Tunus | 29.853 | 0,9 | 40.611 |
Türkiye`de domates üretiminde Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgesi 2006-2010 yıllarında üretimin ortalama %78`ini üretmiştir. Bölgeler arası sıralamada Akdeniz ilk sırada yer almakta, bunu sırasıyla Ege ve Marmara Bölgesi izlemektedir. 2013 yılı itibariyle Akdeniz Bölgesi üretiminin %98`i sofralık üretim, Doğu Marmara Bölgesi üretiminin ise %44ü sofralık üretimdir.
TÜRKİYE‘DE BÖLGELERE GÖRE DOMATES ÜRETİMİ (2013)
| BÖLGELER | SOFRALIK | SALÇALIK | ||
| Ton | Payı (%) | Ton | Payı (%) | |
| Akdeniz | 3.618.403 | 45,6 | 77.048 | 2,0 |
| Ege | 1.278.414 | 16,1 | 1.504.983 | 38,8 |
| Batı Karadeniz | 970.796 | 12,2 | 63.047 | 1,6 |
| Doğu Marmara | 497.622 | 6,3 | 1.126.866 | 29,1 |
| Batı Marmara | 414.328 | 5,2 | 610.049 | 15,7 |
| Güneydoğu Anadolu | 348.988 | 4,4 | 340.291 | 8,8 |
| Batı Anadolu | 328.305 | 4,1 | 116.012 | 3,0 |
| Orta Anadolu | 175.770 | 2,2 | 33.712 | 0,9 |
| Ortadoğu Anadolu | 145.861 | 1,8 | 5.312 | 0,1 |
| Kuzeydoğu Anadolu | 129.531 | 1,6 | - |
|
| İstanbul | 20.956 | 0,3 | 171 | 0,0 |
| Doğu Karadeniz | 12.806 | 0,2 | 729 | 0,0 |
| TOPLAM | 7.941.780 | 100,0 | 3.877.680 | 100,0 |
Bölgelere Göre Salçalık Domates Üretimi (2013)
Marmara ve Ege Bölgesi sanayiye yönelik sözleşmeli yetiştiriciliğin yaygın olduğu bölgelerdir. Sanayi domatesinde firmaların %80`i çiftçi ile sözleşmeli üretim yapmaktadır. Akdeniz Bölgesi ise özellikle sera üretimi ve taze tüketime yönelik üretimde yoğunlaşmıştır.
Domates üretimi açıkta ve örtü altında olmak üzere iki farklı üretim yapısına sahiptir. Açıkta üretim, sözleşmeli ve sözleşmesiz olmak üzere farklılık göstermektedir. Sözleşmesiz yapılan üretim çoğunlukla sofralık olarak tüketilmekte olup sözleşmeli üretim Ege ve Marmara Bölgelerinde özellikle imalat sanayine hammadde temini için önemli olmaktadır. Türkiye`de her yıl sanayide işlenen domatesin %80-90`ı salça sanayinde kullanılmaktadır. Günümüzde yaklaşık 100 işletme ve tesiste konserve sanayinin diğer ürünlerinin yanı sıra ağırlıklı olarak domates salçası üretilmektedir.
TÜRKİYE`DE YILLARA GÖRE DOMATES ÜRETİMİ (Ton)
| Yıllar | Salçalık | Sofralık | Toplam |
| 2005 | 7.067.000 | 2.983.000 | 10.050.000 |
| 2006 | 6.912.745 | 2.942.132 | 9.854.877 |
| 2007 | 6.963.159 | 2.973.393 | 9.936.552 |
| 2008 | 7.419.814 | 3.565.541 | 10.985.355 |
| 2009 | 7.205.961 | 3.539.611 | 10.745.572 |
| 2010 | 7.173.188 | 2.878.812 | 10.052.000 |
| 2011 | 7.573.431 | 3.430.002 | 11.003.433 |
| 2012 | 7.697.961 | 3.652.039 | 11.350.000 |
| 2013 | 7.941.780 | 3.878.220 | 11.820.000 |
TÜRKİYE`DE İLLERE GÖRE SOFRALIK DOMATES EKİM ALANLARI VE ÜRETİMİ
| İller | Ekim Alanı (Ha) | Üretim (Ton) | Payı (%) |
| Antalya | 201.255 | 2.332.073 | 29,4 |
| Mersin | 87.038 | 816.752 | 10,3 |
| Muğla | 60.894 | 588.105 | 7,4 |
| Tokat | 63.923 | 440.431 | 5,5 |
| Çanakkale | 56.638 | 328.712 | 4,1 |
| Samsun | 48.482 | 307.887 | 3,9 |
| Bursa | 52.693 | 258.485 | 3,3 |
| İzmir | 41.514 | 233.056 | 2,9 |
| Manisa | 38.223 | 196.528 | 2,5 |
| Şanlıurfa | 36.941 | 193.992 | 2,4 |
| TOPLAM | 687.601 | 5.696.020 |
TÜRKİYE`DE İLLERE GÖRE SALÇALIK DOMATES EKİM ALANLARI VE ÜRETİMİ
| İller | Ekim Alanı (Ha) | Üretim (Ton) | Payı (%) |
| Bursa | 14.559 | 1.117.384 | 28,8 |
| İzmir | 10.949 | 698.879 | 18,0 |
| Manisa | 9.499 | 690.257 | 17,8 |
| Balıkesir | 6.487 | 391.393 | 10,1 |
| Şanlıurfa | 4.714 | 282.944 | 7,3 |
| Çanakkale | 3.062 | 208.959 | 5,4 |
| Aydın | 1.586 | 93.214 | 2,4 |
| TOPLAM | 50.850 | 3.483.030 |
Ülkemizde salça üretimi konusunda 44 firma faaliyet göstermekte olup, toplam üretim kapasitesi 600.000 ton dolayındadır. Belli başlı firmalar, Tat, Tukaş, Tamek, Penguen ve Akfa olarak gösterilebilir. Sayılan bu firmalar pazarın yaklaşık % 60-70`ini kontrol etmektedirler. Türkiye domates salçası üretiminin %64`ü Bursa`da gerçekleşmektedir.
YILLARA GÖRE DOMATES SALÇASI İHRACATI
| Yıllar | Miktar (Ton) | Değer (Bin Dolar) |
| 2000 | 172.692 | 92.499 |
| 2001 | 123.353 | 74.933 |
| 2002 | 124.125 | 77.233 |
| 2003 | 149.801 | 100.238 |
| 2004 | 183.254 | 133.770 |
| 2005 | 155.083 | 126.679 |
| 2006 | 102.303 | 92.748 |
| 2007 | 87.002 | 90.774 |
| 2008 | 105.331 | 150.578 |
| 2009 | 138.443 | 181.832 |
| 2010 | 112.807 | 144.080 |
| 2011 | 72.616 | 102.806 |
| 2012 | 85.169 | 122.020 |
| 2013 | 111.471 | 157.275 |
Yıllara Göre Domates salçası İhracatı
KAYNAKLAR
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2009) Domates Salçası Üretim Tesisi Sanayi Profili, Ankara.
TEPGE (2013) Domates ve Domates Salçası, Durum ve Tahmin, 2012/2013
Turhan Ş. ve H. Vural (2014) Bursa Tarımının Sosyo-Ekonomik Yapısının Analizi, U.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(1): 27-38
TÜİK (2014) Bitkisel Üretim İstatistikleri Veritabanı
TÜİK (2014) Dış Ticaret İstatistikleri Veritabanı
