Don felaketi 2014 yýlýnda fýndýk üretiminin %25 oranýnda düþmesine neden oldu...

Yaþanan don olaylarý sonunda 2014 yýlýnda fýndýk üretimi 2013`e göre %25 kayýpla 412 bin ton`a düþmüþtür…

Siyasetten arýndýrýlmýþ ve gerçek sahibi üreticilerin olduðu güçlü bir kooperatif birliði fýndýðýn geleceði açýsýndan çok önemlidir.. 

DÜNYADA FINDIK SEKTÖRÜ  

ÜRETÝM 

Fýndýk, bademden sonra dünyada yetiþtiriciliði en yaygýn olarak yapýlan sert kabuklu bir meyvedir. Fýndýðýn kültür çeþitleri Türkiye, Ýtalya, Ýspanya, ABD, Çin, Ýran, Yunanistan, Fransa, Azerbaycan, Rusya, Kýrgýzistan, Portekiz, Beyaz Rusya, Moldova, Tacikistan, Gürcistan, Ukrayna, Tunus, Macaristan, Kýbrýs ve Kamerun`da yetiþtirilmektedir.  

Dünya fýndýk üretimi, 1960`lý yýllarda yaklaþýk 250 bin ton dolayýnda iken son 5 yýllýk süreçte ortalama 797 bin tona çýkmýþtýr. Dünya fýndýk üretiminin yaklaþýk %70`ini gerçekleþtiren Türkiye`yi sýrasýyla Ýtalya ve Azerbaycan izlemektedir. 

Dünya Fýndýk Üretimi (Kabuklu/Ton)

ÝHRACAT 

Dünyada fýndýk tüketiminin tümüne yakýn kýsmý (%91) Avrupa ülkeleri tarafýndan gerçekleþtirilmekte ve büyük ölçüde (%80`i) çikolata ve þekerleme sanayiinde hammadde olarak kullanýlmaktadýr. 

Dünya fýndýk ihracatýnýn son 5 yýllýk ortalamasý kabuklu fýndýk karþýlýðý 621 bin tondur. Bunun %80`ini Türkiye gerçekleþtirmektedir.  

Diðer önemli fýndýk ihracatçýsý ülkeler Ýtalya, Azerbaycan, Gürcistan, ABD ve Ýspanya`dýr. Bununla birlikte üretici olmamalarýna raðmen ithal ettiði fýndýðý iç veya iþlenmiþ olarak ihraç eden diðer ülkeler Almanya, Fransa, Hollanda, Belçika, Ýsviçre`dir.
 

Dünya Fýndýk Ýhracatý (Yýllýk bazda-kabuklu/Ton) 

ÝTHALAT 

Dünyadaki en büyük fýndýk ithalatçýsý ülkeler sýrasýyla; Ýtalya, Almanya, Fransa, Rusya, Belçika ve Ýsviçre`dir. Çikolata ve þekerleme sanayiinin geliþmiþ olduðu ithalatçý ülkeler, ayný zamanda fýndýðýn ikamesi olan bademin de en önemli alýcýsý durumundadýrlar.  

Dünya Fýndýk Ýthalatý (Yýllýk Bazda-Kabuklu/Ton) 

TÜRKÝYE`DE FINDIK SEKTÖRÜ 

ÜRETÝM 

Ýlk kez Doðu Karadeniz Bölgesi`nde baþlanan kültür ýrký fýndýk yetiþtiriciliði; devletin fýndýða 1964 yýlýndan sonra alým güvencesi vermesi, fýndýðýn diðer ürünlere göre daha az emekle yetiþtirilen bir ürün olmasý, bölgeden yapýlan göçler gibi etkenlerden dolayý önce Batý Karadeniz Bölgesi, daha sonra ise diðer bölgelere yayýlmýþtýr.  

Çiftçi Kayýt Sistemi`ne göre Türkiye`de 43 ilde fýndýk yetiþtiriciliði yapýlmasýna karþýlýk ticarete konu olan yetiþtiriciliðin tümüne yakýný Ordu, Giresun, Samsun, Trabzon, Düzce, Sakarya, Zonguldak, Artvin, Bartýn, Kocaeli, Sinop, Gümüþhane, Kastamonu ve Rize illerinde gerçekleþtirilmektedir.  

TÜÝK verilerine göre 2013 yýlýnda 702 bin hektarlýk alanda fýndýk yetiþtiriciliði yapýlmaktadýr. Dikim alanlarýnýn %73`ünü oluþturan 513.288 hektarlýk alan, fýndýðýn ekolojik bölgesi olan Doðu Karadeniz`de yer almaktadýr. 

Ýl Bazýnda Fýndýk Ekiliþ, Üretim ve Verim (2013)

Fýndýk Alanlarýnýn Tespitine Dair 2011/1424 Sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý`na göre 14 il ve bunlara baðlý 105 ilçede yasal olarak fýndýk dikimi yapýlabilmektedir. 

Ülkemizde son beþ yýllýk ortalama fýndýk üretimi 548 bin ton olmakla birlikte 2008 yýlýnda 801 bin ton, 2013 yýlýnda ise 549 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. 

Yaþanan don olaylarý sonunda 2014 yýlýnda fýndýk üretimi 412 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. Ortalama dekara verim ise 59 kg olmuþtur. Fýndýðýn kilogram fiyatý 2014 yýlý sonu itibariyle 14 TL‘ye çýkmýþtýr. 

Türkiye`de dekar baþýna üretim ABD ve Gürcistan gibi üretici ülkelerden daha düþüktür. FAO`ya göre dekara fýndýk verimi Türkiye`de 156 kg (BÜGEM‘e göre son 6 yýllýk dönemde ortalama 91 kg‘dýr.) iken ABD`de 252 kg, Gürcistan`da 199 kg, Ýtalya`da 147 kg ve Ýspanya`da ise 99 kg`dýr. 

Türkiye`nin fýndýk veriminde yýllara göre önemli dalgalanmalar görülmektedir. Ýklim koþullarý, gerekli kültürel iþlemlerin yeterince yapýlmamasý ve fýndýkta görülen periyodisite gibi etkenler verimdeki dalgalanmayý arttýrmaktadýr.  

Fýndýk bahçelerinin genelde yaþlý olmasý, ocaklarýn ise sýk dikili olmasýndan dolayý Trabzon, Giresun ve Ordu illerindeki verim düzeyi Kocaeli, Sakarya ve Düzce illerinin verim düzeyine göre daha düþüktür. Sakarya ve Düzce illerindeki üreticilerin iþletme büyüklükleri ve verim düzeylerinin daha yüksek olmasý nedeniyle bu bölgedeki dikim alanlarý hýzla artmaktadýr. 

TÜKETÝM 

Fýndýkta iç yýllýk 100–120 bin ton dolayýnda olduðu tahmin edilmektedir. Yetersiz tanýtým ve bilgi eksikliði, fiyatlarýn yüksek bulunmasý, çerez olarak tüketiminin yaygýn olmamasý ile ikame ürünlerin fazlalýðý gibi etkenler tüketimin arttýrýlmasýndaki en önemli engelleri oluþturmaktadýr. 

ÝHRACAT 

Türkiye`de üretilen fýndýðýn %15–20 kadarý iç piyasada tüketilmekte, %80-85`i ise ihraç edilmektedir. Türkiye 2005–2014 yýllarý ortalamasý 226 bin ton olan iç fýndýk ihracatý ile dünya fýndýk ihracatýnýn yaklaþýk %74`ünü gerçekleþtirmiþtir.  

Türkiye`nin fýndýk ihracatýnda AB`nin payý 2001 yýlý verilerine göre %81 iken bu oran 2013 yýlýnda %72 olarak gerçekleþmiþtir. Bunun nedeni ihracat yapýlan ülke sayýsýnýn son yýllarda artmasýdýr. Ýhracattaki son 5 yýl ortalamasýna göre ilk sýrayý %22 ile Almanya ikinci sýrayý ise %21 ile Ýtalya almaktadýr. Diðer önemli pazarlarý sýrasýyla; Fransa, Avusturya, Belçika, Ýsviçre, Hollanda ve Rusya oluþturmaktadýr.

Türkiye Yýllara Göre Ýç Fýndýk Ýhracatý

Dünya fýndýk fiyatlarýnýn belirlenmesinde ülkemizde oluþan fýndýk fiyatlarý etkin rol oynamaktadýr. Ýhraç fiyatýnýn yüksek olmasý durumunda, en büyük rakiplerimiz olan Ýtalya ve Ýspanya, AB`nin saðladýðý destekler ve nakliye avantajýný kullanarak daha düþük fiyatla stoklarýný eritmektedir. Hasat dönemlerine devrolan stoklar ise genellikle ülkemizde kalmaktadýr.

FINDIKTA UYGULANAN POLÝTÝKALAR 

Türkiye`de Uygulanan Politikalar 

Ülkemizde fýndýk üretiminde Fiskobirlik, ortak kooperatifleri aracýlýðý ile üreticilerden aldýðý fýndýðý en iyi þartlarda deðerlendirmek ve üreticilerin tarýmsal faaliyetleri ile ilgili ihtiyaçlarýný karþýlamak amacý ile 28 Temmuz 1938 yýlýnda kurulmuþtur. Fiskobirlik, 1964-2002 yýllarý arasýnda devlet adýna arz fazlasý ürünün alýmýyla görevlendirilmiþtir 

• Dikim Alanlarýna Ýliþkin Politikalar Fýndýk üretiminin en uygun alanlarda yapýlmasý ve üretimin talepteki geliþmelere göre yönlendirilmesini düzenlemek amacýyla, 16.06.1983 tarihinde 2844 sayýlý Fýndýk Üretiminin Planlanmasý ve Dikim Alanlarýnýn Belirlenmesi Hakkýnda Kanun ve  çýkarýlmýþtýr. 

Fýndýk üretimine izin verilecek alanlar ise, Kanundan 10 yýl sonra yayýmlanan 07.01.1993 tarih ve 93/3985 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile belirlenmiþtir. 23.12.1994 tarih 94/6519 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararýnda 93/3985 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile fýndýk üretimine izin verilen alanlarýn dýþýnda kalan alanlarda yapýlacak söküm karþýlýðý ödenecek tazminat ile ilgili hususlar düzenlenmiþtir. Ancak, kaynak sýkýntýsý nedeniyle bahse konu Kararlar uygulama imkaný bulamamýþtýr. 

2000 li yýllara gelindiðinde tarým sektöründe baþlatýlan yapýsal uyum çalýþmalarýný desteklemek amacýyla Dünya Bankasý ile yapýlan görüþmeler neticesinde, 12.07.2001 tarihinde Tarým Reformu Uygulama Projesi Ýkraz Anlaþmasý imzalanmýþtýr. Proje kapsamýna, fýndýk üretiminden vazgeçerek alternatif ürün yetiþtirecek üreticilere destek saðlanmasý da alýnmýþtýr. 

Ancak, 2001-2005 yýllarýnda uygulamaya konulan alternatif ürün ve söküm uygulamasý kapsamýnda ilk yýl için 200 $/da (65 $/da söküm karþýlýðý), takip eden yýllar için 135 $/da ödeme öngörülmesine raðmen yaklaþýk 400 ha büyüklüðünde bir alanda söküm yapýlmasý için 340 üreticiden baþvuru alýnabilmiþtir. 

2009 yýlýnda Fýndýk Stratejisinin bir parçasý olarak 2001/3267 sayýlý Kararnamede deðiþiklik yapan 2009/15531 Sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile fýndýk dikim alanlarý yeniden belirlenmiþtir. Artvin, Düzce, Giresun, Kastamonu, Kocaeli , Ordu, Rize, sakarya, Samsun, Sinop, Trabzon, Zonguldak Bartýn, Gümüþhane  illeri ve ilçelerinin 1 inci ve 2 nci sýnýf tarým arazilerinde, %6`dan daha az eðimli 3 üncü sýnýf tarým arazilerinde, fýndýk bahçesi tesis edilmesine ve yenilenmesine izin verilmeyeceði hüküm altýna alýnmýþtýr. 750 metre rakýmýn üzerindeki tarým arazileri için getirilen sýnýrlandýrma kaldýrýlmýþ,  

Son olarak, 2011/1424 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile, Artvin`in Hopa ve Murgul, Sakarya`nýn Kaynarca, Bartýn`ýn Ulus, Kastamonu`nun Doðanyurt ve Samsun`un Alaçam, Asarcýk, Atakum, Bafra, Canik, Ýlkadým, Ondokuzmayýs, Tekkeköy ve Yakakent Ýlçeleri de fýndýk üretimine izin verilen alanlara dahil edilmiþtir. 

• Müdahale Alýmlarý 

Fiskobirlik kurulduðu tarihten itibaren 2002 yýlýna kadar  devlet adýna fýndýk alýmý ile görevlendirilmiþtir. 

Bu tarihten sonra Tarým satýþ kooperatif ve birliklerine iliþkin hükümleri düzenlemek ve bu kuruluþlarýn yeniden yapýlanmasý için yasal bir çerçeve oluþturarak, etkin ve sürdürülebilir bir þekilde özerk ve malî yönden baðýmsýz kýlmak amacýyla, 4572 sayýlý "Tarým Satýþ Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkýnda" Kanun gereði özekleþmiþtir. Bu kapsamda alým faaliyetlerine devam etmiþtir. 

2006 yýlýnda Fiskobirlik`in yaþadýðý mali sýkýntýlar ve  2005 yýlýnýn üretici borçlarýný ödeyememesi ve bunun yanýnda bozulan piyasa düzeni içerisinde üreticilerin beklentilerine baðlý olarak 2006/2007 sezonunda, fýndýk üreticisinin maðduriyetinin giderilmesi ve fiyat hareketlerinden korunmasý amacýyla, 2006/10865 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüðü (TMO) fýndýk alýmý ile görevlendirilmiþtir

TMO`nun fýndýk alým görevi Temmuz 2009`da açýklanan Yeni Fýndýk Stratejisi doðrultusunda, 2009/15202 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile sona ermiþtir. 

• Fýndýk Stratejisi Dönemi Uygulamalarý 

2009/15201 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile ortaya konulan Yeni Fýndýk Stratejisinde ruhsatlý alanlarda üretim yapan fýndýk yetiþtiricilerimize "Alan Bazlý Gelir Desteði", ruhsatsýz alanlarda fýndýk yetiþtiriciliði yapanlara ise alternatif ürünlere geçmeleri halinde "Telafi Edici Ödeme" yapýlmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. 

2013/4245 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile stratejinin 2012-2014 döneminde de sürdürülmesi kararlaþtýrýlmýþtýr. 

28/1/2013 tarihli ve 2013/4245 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile yürürlüðe konulan Fýndýk Üreticilerine Alan Bazlý Gelir Desteði ve Alternatif Ürüne Geçen Üreticilere Telafi Edici Ödeme Yapýlmasýna Dair Karar kapsamýnda; 

1- 22/11/2001 tarihli ve 2001/3267 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile yürürlüðe konulan Fýndýk Alanlarýnýn Tespitine Dair Karar ile belirlenen ve ruhsat verilen sahalarda fýndýk yetiþtiriciliði yapan fýndýk üretici belgesine sahip, kamu kurum ve kuruluþlarý hariç gerçek ve tüzel kiþilere 2012 yýlý ürünü için 150 TL/da, 2013 yýlý ürünü için 160 TL/da ve 2014 yýlý ürünü için 170 TL/da alan bazlý gelir desteði ödemesi yapýlmasý, 

2- Fýndýk Alanlarýnýn Tespitine Dair Kararýn 1 inci maddesinde belirtilen il ve ilçelerdeki (14 il,105 ilçe), birinci sýnýf, ikinci sýnýf ve % 6`dan daha az eðimli üçüncü sýnýf tarým arazilerinde ruhsatsýz fýndýk bahçelerini sökerek alternatif ürüne geçen kamu kurum ve kuruluþlarý hariç gerçek ve tüzel kiþilere, 2012-2014  yýllarý arasýnda telafi edici ödeme desteði ödemesi, 

Telafi edici ödeme desteði; 

a) 2012 yýlý için baþvuranlara, ilk yýl için 300 TL/da, ikinci ve üçüncü yýllarda ise her bir yýl için 150 TL/da olmak üzere üç yýlda toplam 600 TL/da, 

b) 2013 yýlý için baþvuranlara, ilk yýl için 300 TL/da, ikinci yýl için 150 TL/da olmak üzere iki yýlda toplam 450 TL/da,

 c) 2014 yýlý için baþvuranlara ise 300 TL/da olarak belirlenmiþtir. 

• Avrupa Birliðinde Uygulanan Fýndýk Politikalarý 

Fýndýk, Ortak Tarým Politikasý kapsamýnda desteklenmekte, ödemeler Avrupa Tarýmsal Garanti ve Yönlendirme Fonu (FEOGA) Garanti bölümünden finanse edilmektedir. 

Birlik üyesi ülkelerde sert kabuklu yemiþ (fýstýk, ceviz, badem, akasya ve fýndýk) üreticilerine 120,75 €/ha topluluk yardýmý verilmektedir.  

Fýndýkta Ürün Borsacýlýðý Uygulamalarý  

Türkiye`de fýndýk üreticileri geçmiþ dönemde piyasaya sürdüðü fýndýðý ya Fiskobirlik depolarýnda, ya TMO depolarýnda, ya da alýcýnýn (fýndýk tüccarý veya sanayicileri) iþletmesinde satmýþtýr. Tüccar ve sanayici, ya da aracýlarýn kendi aralarýnda yapmýþ olduklarý alým-satýmlarda teslim her iki tarafýn iþletmesinde de yapýlmýþtýr.

Fýndýk alým-satýmlarý çok sayýda alýcý ve satýcýnýn bir araya geldiði ortam ve mekanlarda gerçekleþmemiþtir. Fýndýk ürünü için Türkiye normlarýnda borsada alým-satým kültürü yoktur. Özellikle 2009 ürünü hasat döneminden sonra, rekolte fazlalýðý oluþmadýðýndan günümüzde üreticinin iþletmesinde (deposu, evi, harmaný) teslim gibi bir kültür oluþmuþtur. 

Fýndýk konusunda TOBB ve TMO ortaklýðý ile kurulan TMO-TOBB Tarým Ürünleri Lisanslý Depoculuk Sanayi ve Ticaret A.Þ. (LÝDAÞ) 2010 yýlýnda lisans alarak faaliyete baþlamýþtýr. Ünye ve Düzce pilot bölge seçilerek, Ünye`de 25 bin  ton ve Düzce`de 10 bin ton kapasiteli depolarla 2012 yýlýnda hizmet vermeye baþlamýþtýr.  Ünye`de 35 ton, Düzce`de 900kg fýndýk alýnabilmiþtir. Ünye`de 18 aylýk faaliyet sonunda laboratuvarýn kimyasal ve mikro biyoloji bölümünde hiç iþlem yapýlmamýþtýr. Fiziksel olarak ise 6 tahlil iþlemi gerçekleþtirilmiþtir. Gelinen noktada þirket 2013 yýlýnda faaliyetlerine son vermiþtir.

Bu kötü örnek sisteme olan ilgiyi olumsuz etkilemiþ olmakla birlikte, fýndýkta lisanslý depoculuk ve ürün ihtisas borsacýlýðý ile vadeli iþlem borsasý kurulmasý yolculuðundan vazgeçilmemiþtir. Sistem ürün için olmazsa olmaz olarak görülmektedir. Arz fazlasýnýn yaþanacaðý ilk hasat döneminde yine gündemdeki yerini alacaktýr. Sistem hukuksal altyapýsý ile hazýr hale getirilmiþtir. Taraflarýn inanmalarý ve destek olmalarý halinde iþleyen bir sistem kurulacaktýr.  

Bugün Giresun Ticaret Borsasý "Fýndýk Lisanslý Deposu ve Spot Borsasý Kurulmasý Projesi" ile AB fonlarýndan 9.3 Milyon EURO hibe bütçesi almaya hak kazanarak proje faaliyetlerini yürütmektedir. 

Lisanslý Depoculuk Modelinin  Uygulanabilirliði 

Fýndýk ürününde, kamunun piyasalarda tümüyle çekilmesine yönelik bir politika uygulanmamalýdýr. Lisanslý depoculuk ve ürün ihtisas borsalarýnýn geliþtiði ülkelerde, tarým piyasalarýna müdahale edilerek alým yapýlmakta ve oluþturulan kamu stoku lisanslý depolarda depolanmaktadýr. Ürün fiyatlarýnýn düþmesi halinde üretici ürününü kredi fonuna veya lisanslý depo iþletmeciliðine baþlangýçtaki fiyattan satabilmekte, dolayýsýyla fiyat düþmelerinden olumsuz etkilenmemektedir. Ayný sistemin Ülkemizde de uygulanmasý gerekmektedir. 

SORUNLAR VE ÖNERÝLER 

Fýndýk tarýmý Karadeniz Bölgesi`nde yaklaþýk 2 milyon üreticinin geçim kaynaðýný oluþturmaktadýr. Öte yandan fýndýk erozyonu, olabilecek heyelanlarý önleyerek topraklarýmýzýn korunmasýnda büyük önem taþýmaktadýr. 

Dolayýsýyla aþaðýdaki önerilerin bir an önce yerine getirilmesi ülke çýkarlarý açýsýndan çok önemlidir:

• Ekonomik ömrünü tamamlamýþ fýndýk bahçeleri iklim ve arazi koþullarýna göre yenilenmelidir.

• Alan bazlý destekleme ödemelerine 2014 sonrasýnda verim ve kaliteyi ön planda tutan modelle devam edilmelidir.

• Organik tarým-iyi tarým uygulamalarý yaygýnlaþtýrýlmalýdýr.

• 2000 yýlýnda sözde özerkleþtirme yasasý olarak çýkarýlan 4572 sayýlý Kooperatifler Kanununun þirketler lehine olan hükümleri kaldýrýlmalýdýr.              

• Fiskobirlik üretimden pazarlamaya kadar zincirin her halkasýna sahip olacak þekilde ve fýndýk üreticilerinin yönetimlerini demokratik olarak belirleyecekleri bir yapýya kavuþturulmalýdýr.

• Fýndýk üreticilerinin, baðýmsýz olarak sendikal örgütlenmesini saðlayacak iç hukuk düzenlemeleri yapýlmalý; Ziraat Odalarý, Birlikler vb. çiftçi örgütleri demokratik yapýlara kavuþturulmalýdýr.

• Lisanslý Depoculuk faaliyetleri þirketlere kazandýrmaya yönelik deðil, fýndýk üreticilerinin yararýna olacak þekilde 2014 ürününde etkin hale getirilmelidir.  

• Tarým Sigortalarý Yasasý þirketlerin kazancýný artýrmak için deðil, fýndýk üreticilerinin zor günlerinde yardýmcý olmak amacýyla yeniden düzenlenmelidir.

• Avrupa Birliðinin yalnýzca Türkiye`ye kabuklu ve naturel fýndýkta uyguladýðý %3 gümrük vergisi sýfýrlanmalýdýr.

• Fýndýk üreticileri eksiksiz sosyal güvenceye kavuþturulmalýdýr.

• Çocuk iþçiliði konusunda Çalýþma Bakanlýðý ile ILO`nun yaptýðý çalýþmalar net þekilde ortaya konulmalýdýr.

• Mevsimlik tarým iþçilerinin özellikle barýnma koþullarýnda yapýlan iyileþtirmeler, çocuk iþçi çalýþtýrmama konusunda yapýlan çalýþmalar olumlu karþýlanmakla birlikte halen devam eden düþük ücret ve sosyal güvence sorunlarý çözüme kavuþturulmalýdýr.

• Rekolte çalýþmalarý tek elden yapýlmalýdýr.

• Bizzat tarýmsal faaliyette bulunmayan, verimliliði ilke edinmeyen, ikamet adresi ve sosyal güvencesi bakýmýndan çiftçilik yapma olanaðý bulunmayan kiþiler üreticilere yönelik desteklerden yararlandýrýlmamalýdýr.