Son 10 yýlda baklagillerin hem ekim alaný, hem de üretim alaný daralmýþtýr. Mýsýr, Etiyopya, Bangladeþ, Çin’den kuru fasulye, Kanada’dan nohut ve yeþil mercimek, ABD, Ukrayna ve Kanada’dan bezelye ithal ediyoruz.

Dünya üzerinde tarýmý çok eski yýllardan beri yapýlmakta olan yemeklik dane baklagillerin diðer bir deyiþle bakliyat ürünlerinin insan beslenmesinde bitkisel kaynaklý protein gereksiniminin karþýlanmasý bakýmýndan büyük önemi bulunmaktadýr.

Yemeklik tane baklagillerin iklim ve toprak istekleri dikkate alýndýðýnda, Türkiye`nin büyük bir baklagil yetiþtirme potansiyeline sahip olduðu görülmektedir. Ülkemizin kuru tarým alanlarýnda nadasýn daraltýlmasýnda nohut ve mercimeðin, sulu tarým arazilerinde fasulye, bakla, bezelye ve börülcenin ekim nöbeti içerisinde bugünkünden daha fazla yetiþtirilmesi mümkündür. 

Türkiye dünya yemeklik dane baklagiller üretiminde önemli üretici ülkeler arasýnda yer almaktadýr. FAO`nun 2012 yýlý verilerine göre; nohut üretiminde dünyada üçüncü, mercimek üretiminde ise dördüncü sýrada yer almaktadýr. 

DÜNYADA ÖNEMLÝ YEMEKLÝK DANE BAKLÝYAT ÜRETÝCÝSÝ ÜLKELER (2012) 

Yemeklik dane bakliyatlarda ekim alanlarý, 1981 yýlýnda baþlatýlan "Nadas Alanlarýnýn Daraltýlmasý Projesi" ile hýzla artmaya baþlamýþtýr. O yýl 740 bin hektar olan ekim alanlarý 1982 yýlýnda %60 oranýnda geniþleyerek 1,2 milyon hektara yükselmiþtir. Ancak projenin sona ermesiyle birlikte ekim alanlarý da gerilemeye baþlamýþtýr. 1990`larýn baþýnda 2 milyon hektara ulaþan yemeklik bakliyat ekim alanlarý %60 azalarak günümüzde 800 bin hektara düþmüþtür.

KURU BAKLAGÝLLER EKÝM ALANLARI (He) 

Bitkisel Üretimde Deðiþim (Bin Ton)  

* Tahmini 

Kaynak: TÜÝK 

1990-2013 döneminde üretim %43 azalarak 2 milyon 13 bin tondan 1 milyon 148 bin tona inmiþtir (Bu dönemde nüfusun %35 arttýðýný belirtelim)

Ürün bazýnda üretim miktarýna bakýldýðýnda, en yüksek üretimin nohutta olduðu görülmektedir. TÜÝK verilerine göre; 2002 yýlýnda 650 bin ton olan nohut üretimi, son 10 yýlda yaklaþýk 150 bin ton gerileyerek 2013 yýlýnda 506 bin tona düþmüþtür. 

Nohuttan sonraki en yüksek üretim miktarý kýrmýzý mercimeðe aittir. 2002 yýlýnda 500 bin ton olan ve 2006`da 580 bin tona kadar çýkan kýrmýzý mercimek üretimi 2008`de 106 bin tona kadar düþmüþ, sonraki yýllarda bir miktar artarak 2013 yýlýnda 395 bin tona ulaþmýþtýr. Ancak yeþil mercimek üretimindeki düþüþ daha çarpýcýdýr. 2002 yýlýnda 200 bin tonun üzerinde olan üretim, 2013 yýlýnda 20 bin tona kadar gerilemiþtir. 

Bir diðer önemli ürün olan kuru fasulyede üretim miktarý 2002 yýlýnda 250 bin ton civarýnda iken günümüzde 195 bin tona düþmüþtür.

 KURU BAKLAGÝLLER ÜRETÝMÝ (Ton) 

 Yýllara Göre Kuru Baklagiller Üretimi (Ton)

Sonuç olarak belirtmek gerekirse; 2002–2013 döneminde Türkiye`nin nüfusu %16 oranýnda artmýþ, ancak nohut, kuru fasulye ve kýrmýzý mercimek üretimi %20 dolayýnda düþmüþtür. Buna karþýlýk yeþil mercimek üretimindeki düþüþ %70`i bulmuþtur. 

YILLARA GÖRE NÜFUS VE ÜRETÝM ÝNDEKSÝ (2002 = 100) 

Bakliyat grubunda en yüksek ithalat miktarý mercimektedir. 2009 yýlýnda 141 bin ton mercimek ithalatý 2011 yýlýnda 309 bin tona kadar yükselmiþ, sonraki yýllarda bir miktar düþerek 2013 yýlýnda 199 bin ton seviyelerine kadar gerilemiþtir. 

TÜÝK verilerine göre bir diðer önemli ürün olan nohutta, ithalat özellikle son 2 yýlda önemli oranda artmýþtýr. 2009`da 4 bin ton olan nohut ithalatý, 2012 yýlýnda 34 bin tona, 2013 yýlýnda ise 56 bin tona ulaþmýþtýr. 

Kuru fasulyede ise tam tersi bir durum söz konusudur. 2009`da 53 bin ton olan Türkiye`nin kuru fasulye ithalatý, 2012`de 30 bin tona, 2013 yýlýnda ise 25 bin tona gerilemiþtir. TÜÝK verilerine göre 2013 yýlý fasulye ithalatýnda en büyük paya %35,5 ile Kýrgýzistan sahiptir. Kýrgýzistan`ý %20 pay ile ABD, %12 payla Kanada izlemektedir. 

Ýthalatta olduðu gibi Türkiye`nin bakliyat ihracatýnda da en büyük pay mercimeðe aittir. 2009 yýlýnda 130 bin ton olan mercimek ihracatý, 2011 yýlýnda 212 bin tona ulaþmýþ ancak sonraki iki yýlda biraz gerilemiþ ve 2012 yýlýnda 197 bin ton, 2013 yýlýnda ise 178 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. 

Ýhracatta mercimeði nohut takip etmektedir. Ancak Türkiye, 2009 yýlýnda 88 bin ton nohut ihraç ederken, bu miktar 2012 yýlýnda 25 bin tona, 2013 yýlýnda ise 19 bin tona kadar gerilemiþtir.

TÜRKÝYE`DE YILLARA GÖRE BAKLAGÝL ÝTHALATI 

2013`te yýllýk bazda en büyük fiyat artýþý, Türkiye`nin önemli ölçüde ithal ettiði kuru fasulyede gerçekleþmiþtir. 2013-2014 Ocak aylarý arasýndaki bir yýllýk dönemde %70`2 yaklaþan kuru fasulyedeki fiyat artýþlarýnýn, Amerika ve özellikle Arjantin`de yaþanan kuraklýktan kaynaklandýðý belirtilmiþtir.

Kuru Fasulye Tüketici Fiyatý (TL/kg) 

Yapýlan fahiþ zamlarla fiyatý neredeyse etle ayný seviyeye yükselen kuru fasulyenin ateþini söndürmek için yine ithalat kolaycýlýðýna baþvurulmuþ; 21 Ocak 2014 tarihli ve 28889 sayýlý Resmi Gazete`de yayýmlanan Karar ile kuru fasulye gümrük vergisi oraný %0`a indirilmiþtir. Gümrük vergisinin sýfýrlanmasý, kuru fasulye fiyatlarýnda geçici-nispi düþüþler saðlayabilmiþtir; ancak sorunun gerçek çözümü üretimden geçmektedir. 

Bakliyatta üretim artýþýnýn önündeki en büyük engel kontrolsüz girdi (mazot, gübre, ilaç, tohum) fiyatlarý gelmektedir. Kaldý ki kuru fasulyede yüksek verimli ve kaliteli tohumluk sorunu da bulunmaktadýr. Öte yandan bakliyata verilen destekler yetersizdir; son beþ yýldýr kuru fasulye, nohut ve mercimek gibi bakliyata verilen prim destekleri deðiþmemiþ olup, 10 kuruþ/kg`dýr. Özellikle kuru fasulyede fiyatý artýran faktörler arasýnda makine kullanýmýnýn kýsýtlý, iþçiliðin oldukça zahmetli ve pahalý olduðunu da eklemek gerekir. 

Belirtilen bu nedenlerle çiftçi bakliyat yerine maliyeti göreceli olarak daha düþük olan mýsýr, ayçiçeði ve buðday gibi alternatif ürünlere yönelmektedir. Gerekli ve yeterli önlemler alýnmadýðý taktirde Türkiye bakliyatta tümüyle dýþa baðýmlý hale gelecektir.

BAKLÝYAT ÜRETÝMÝNÝN ARTIRILMASI ÝÇÝN;

• Öncelikle mazot, gübre, ilaç, tohum gibi girdilerin fiyatlarý kontrol altýnda bulundurulmalýdýr.

• Hastalýk ve zararlýlara dayanýklý, makineli hasada uygun, kaliteli, yüksek verimli, yerli tüketicilerin ve dýþ pazarýn isteðine uygun yeni çeþitlerin geliþtirilmesi için çalýþmalar yapýlmalýdýr.

• Yerel çeþitlerin sürdürülmesi ve geliþtirilmesi saðlanmalýdýr.

• Bakliyat ekim alanlarýnýn geniþletilmesi için  "Nadas Alanlarýnýn Daraltýlmasý Projesi" yeniden baþlatýlmalýdýr.

• Hasat döneminde bakliyat ithalatýna izin verilmemelidir.

• Hasattan sonra çiftçinin ürününü satýn alýp pazarlayacak müdahale kuruluþlarý oluþturulmalýdýr.

   

  KAYNAKLAR

  Akova, Y. (2010) Bakliyat, ÝGEME Yayýný, Ankara

  Miller Magazine (2014) Dünya Bakliyat Pazarý ve Türkiye, http://tr.millermagazine.com/?p=1073

  Oral, N. (Editör) (2014) Türkiye`de Tarýmýn Ekonomi Politiði, 1923-2013, Notabene Yayýnlarý, Ýstanbul, http://www.notabeneyayinlari.com/tur_detay.php?id=106

  Ton, A. ve ark. (2014) Türkiye`de Yemeklik Tane Baklagiller Üretiminin Sorunlarý ve Çözüm Önerileri, Türk Tarým – Gýda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2(4): 175-180.

  TÜÝK (2014) Bitkisel Üretim Ýstatistikleri Veritabaný

  TÜÝK (2014) Tüketici Fiyatlarý Endeksi (TÜFE) Veritabaný