HAYVANCILIK VE DESTEKLEME PAKETÝNE ÝLÝÞKÝN DEÐERLENDÝRMELER

GÝRÝÞ

2014 Türkiye Ýstatistik Kurumu (TUÝK) rakamlarýna göre hayvan varlýðýmýz

• 14,5 milyon baþ büyükbaþ 

• 6 milyon baþ Kültür

• 6 ,1 milyon baþ Kültür melezi

• 2, 4 milyon baþ yerli

• 118 bin baþ manda

• 38,5 milyon baþ küçükbaþ

• 29,3 milyon baþ koyun

• 9,2 milyon baþ keçi 

2000`li yýllarýn baþýndan itibaren uygulanan hayvancýlýk desteklerinin amaca uygunluk açýsýndan deðerlendirilmesinin yapýldýðý 10. Kalkýnma Planý 2014-2018 Durum Analizi Bölümünde aþaðýdaki saptamalar yer almýþtýr:

• Hayvancýlýk iþletmeleri genelde küçük ölçekli olup yem bitkileri üretimi ile çayýr ve meralarýn korunma ve ýslahý yetersizdir.

• Suni tohumlama sayýsý uluslararasý ortalamalarýn altýndadýr. 

• Hayvan hareketleri ile hayvan saðlýðýna yönelik önlemler yeterlilikten uzaktýr.

• Plan döneminde hayvancýlýk desteklemeleri miktar ve çeþit olarak artýrýlmýþ ve bölgesel projeler uygulamaya konulmuþ

• Destekler son yýllarda et ve süt üretiminde artýþ getirmiþtir. Ancak  ayný dönem içerisinde et üretiminde arz açýðý doðuran geliþmeler ve tüketim artýþý et fiyatlarýnda dalgalanmalara neden olmuþ ve bu kapsamda 2010 yýlýnda baþlatýlan kasaplýk canlý hayvan ve et ithalatý azalarak da olsa devam etmiþtir.

10. Kalkýnma Planýnýn  Tarýmsal Yapýda ve Gýda Güvenliðinde Geliþmeler ve Hedefler Kýsmýnda ise

• Sýðýr varlýðý içinde saf kültür ýrk oranýnýn % 44 den %56 ‘ya çýkarýlmasý

• Hayvancýlýkta etçi tip sýðýr ve koyun yetiþtiriciliðinin geliþtirilmesine aðýrlýk verilecek, bölgesel programlarýn uygulanmasýna devam edilmesi.

  Hedeflenmiþtir.

1. HAYVANCILIK DESTEKLERÝNÝN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ

2015 yýlý tarýmsal desteklere iliþkin 8 Nisan 2015 tarih ve 2015/7495 Sayýlý BKK` na göre bir deðerlendirme yapýlacak olursa hayvancýlýk destekleri 6 baþlýkta yer almaktadýr.

• Büyükbaþ Hayvancýlýk

• Küçükbaþ Hayvancýlýk

• Kanatlý Yetiþtiriciliði

• Su Ürünleri

• Arýcýlýk

• Ýpekböcekçiliði

Kýrsal Kalkýnma Destekleme Kurulu 14. Çaðrýsý ile Kesimhane ve Et Ýþleme Tesisleri ve Süt Üreten Ýþletmelere yenileme üzerinden  40 milyon Euro kaynak ayrýlmýþtýr. 

2002-2013 yýllarý arasý bir deðerlendirme yapýldýðýnda hem tarýma verilen toplam destek, hem de bunun içindeki hayvancýlýðýn payýnýn giderek arttýðý görülmektedir. Son yýllarda toplam tarýmsal destekler içinde hayvancýlýðýn payý %30 lara ulaþmýþtýr. 

Tablo 1. Tarýmsal Desteklerde Hayvancýlýk

  GTHB –HAYGEM ( Kýrmýz Et Strateji Belgesi- 2015 )

Hayvancýlýk desteklerinin artýþ hýzý (yýllýk %32), toplam tarýmsal desteklerdeki artýþ hýzýndan (yýllýk %20) yüksektir. Ancak buna raðmen hayvancýlýk sektöründe istenilen geliþme saðlanamamýþtýr.  

Hayvancýlýk Desteklemelerine Ýliþkin Yasal Mevzuat  

1.  8 Nisan 2015 tarih ve 2015/7495 Sayýlý BKK

• 6 yýldan beri anaç sýðýr desteði artýrýlmamýþtýr. 2015 yýlýnda da anaç sýðýrda hayvan baþýna yýlda bir kez 225 lira destek verilecektir.

• Hayvancýlýðýn temel hammaddesi olan yem bitkilerine yapýlan desteklerde  hiçbir artýþ yapýlmamýþtýr.

• Çok az sayýda üreticiyi ilgilendiren manda yavrusuna (malak) destek ilk kez bu yýl uygulanacaktýr.  

• Geçen yýl hayvan baþýna 300 lira olan büyükbaþ besi desteði devam etmektedir.

• Koyun ve keçi baþýna ödenen 20 liralýk destek 2 liralýk artýþla 22 liraya çýkarýlmýþtýr.

• Kalkýnma bölgelerinde geçen yýl uygulamaya baþlanan besi desteði artýrýlmamýþtýr.

• Geçen yýl olduðu gibi en az 300 küçükbaþ hayvaný olana yýlda bir kez 5 bin lira sürü yöneticisi (çoban) istihdamý desteði verilecektir. 

Güneydoðu Anadolu Projesi (GAP), Doðu Anadolu Projesi (DAP), Konya Ovasý Projesi (KOP), Doðu Karadeniz Projesi (DOKAP) kapsamýndaki illerde 

Besi materyali üreten yetiþtiricilere anaç  sýðýr baþýna 350 lira, buzaðý baþýna ise 150   lira destek verilmektedir.

Desteklemelerle ilgili uygulama tebliðleri :

• 12 Mayýs 2015  Resmî Gazete Sayý : 29353   Gýda, Tarým ve Hayvancýlýk Bakanlýðý Hayvancýlýk Desteklemeleri Hakkýnda Uygulama Esaslarý Tebliði (Teblið No: 2015/17)

• 30 Nisan 2015 Resmî Gazete Sayý : 29342 Kýrsal Kalkýnma Yatýrýmlarýnýn Desteklenmesi Programý     Kapsamýnda Tarýma Dayalý Ekonomik Yatýrýmlarýn Desteklenmesi Hakkýnda Teblið (Teblið No: 2015/16)

• Tarýmsal üretime yönelik modern sabit yatýrýmlar; Büyükbaþ, küçükbaþ ve kanatlý hayvan yetiþtiriciliði desteklenmektedir.   

2. HAYVANCILIKTA ÝTHALAT POLÝTÝKALARI 

Hayvan ithalatý 1999 yýlýndan itibaren açýk olup, fiili olarak 2010 tarihinde baþlamýþtýr.

TUÝK rakamlarýna göre 2010-2014 tarihleri arasýnda yaklaþýk 193 000 ton  sýðýr eti,     1 225 000 baþ  kesilecek ve besiye alýnacak sýðýr ile 2 144 000 baþ kasaplýk koyun ve kuzu ithalatý yapýlmýþtýr.

Et ithalatý ise 2010`da baþlamýþ 2010-2014 tarihleri arasýnda yaklaþýk 194 bin ton  sýðýr eti ithalatý yapýlmýþtýr.  

TUÝK-2015 

Ýthalat tüketici fiyatlarýný bir süre geriletmiþ gibi görünse de, ithalatýn baþlangýcýnda iddia edilenler gerçekleþmemiþtir ve gerçekleþmeyecek görünmektedir.

Aksine sürekli ithalat beklentisi sektörde besicileri tedirgin etmeye devam etmektedir. Tedirginlik uzun vadede besi materyali üretenleri de içine alacak görünmektedir. 

3. KIRMIZI ET ÝHTÝYACININ KARÞILANMASINDA KÜÇÜKBAÞ HAYVANCILIK

1. Bakanlýk tarafýndan küçük baþ hayvancýlýða verilen destekler olumlu karþýlanmakla birlikte et açýðýmýzýn kapatýlabilmesi için küçükbaþ hayvancýlýkta farklý projeler ve ýslah çalýþmalarý uygulamaya konulmalýdýr.   

• Öncelikle ülkemiz et açýðý hesaplanmalý bu açýða küçükbaþýn katkýsý deðerlendirilmelidir. Örneðin koyun için kasaplýk güç %42 kabul edilmektedir. Karkas aðýrlýðý da 20 kg kabul edilirse, her koyun baþýna yýlda 8,4 kg et üretileceði hesaplanabilir. Mesala açýk 250 bin ton ise, bunun koyun etiyle karþýlanmasý için gereken koyun sayýsý fazladan 30 milyon kadardýr. 

4. HAYVANCILIKTA YÜKSEK MALÝYETLER VE SERMAYE BÝRÝKÝMÝNÝN YETERSÝZLÝÐÝ VE SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝK

1. Girdi masraflarýnýn azaltýlmasý için mazottaki ÖTV ile elektrik, gübre ve yemde uygulanan KDV oranlarýnýn düþürülmelidir. 

• Teminat yetersizliði nedeniyle krediye eriþim sorunu yaþayan üreticilerin, et sanayi, et iþleme tesisleri, mandýralar, perakende zincirler vb. ile "sözleþme" imzalamasý, ilgili tedarikçinin talep ettiði ýrk ve yetiþtirme koþullarý ile arza uygun üretim yapmasý, sözkonusu tedarikçinin, sözleþmeli üreticisine kefil olmasý ve bu yolla üreticinin krediye eriþiminin kolaylaþmasý saðlanmalýdýr. 

• Kredi sütte olduðu gibi sanayici üzerinden verilecek ise, sonuç sanayicilere baðlý üretim iþletmeleri oluþturmaktan öte geçmez. Üreticiler de, kendi iþletmelerinde iþçi durumuna düþürülür. Birçok tarýmsal üründe sözleþme bu sonucu doðurmuþtur. Kaldý ki þu anda sözleþmeli üretim yapmayý engelleyen bir ortam yoktur. Sözleþme yapýlacak ise muhatap üretici örgütleri, garöntör devlet olmalýdýr. 

• Küçük aile iþletmelerinin üretim zincirinde yer almamalarýndan dolayý besi materyali üretiminde sýkýntýlar yaþanmaktadýr. Bu konuda özel teþvikler verilerek küçük aile iþletmeleri desteklenmelidir.

• Ülkemizde buzaðý kesimleri son derece yüksek rakamlara ulaþmýþtýr. Bu rakamlarla sürdürülebilir hayvancýlýk yapmak ve besi materyali üretmek son derece güçtür.Ayný durum besi danasý ve damýzlýk diþi hayvan içinde söz konusudur.Burada üretimin kayýt altýna alýnmalý kontrollü üretim yapýlmasýný  saðlayýcý önlemler alýnmalýdýr.

• Gýda Tarým ve Hayvancýlýk Bakanlýðý tarafýndan sözleþmeli üreticilere özel destekleme, hibe, faiz indirim vb. uygulamalar geliþtirilmelidir. Bunlarýn kime katkýsý olacaðý iyi deðerlendirilmeli, üretici korunur gibi yapýlarak kamu kaynaklarý daðýtýlmamalýdýr. 

5.   HAYVAN KAYIT SÝSTEMÝ–TÜRKVET

• Hayvan Kayýt Sistemi (TÜRK-VET) izlenebilirlik ve saha ile entegrasyon zayýftýr.  

• Irk, cins, verim, hastalýk, aþýlama konularýndaki verilerin kayýtlýlýðý ve takibinde çýkan sorunlarýn bir kýsmý 2014-2015 için  küpeleme ve küpeleme süresi (90 gün)  konusunda alýnan tedbirlerle giderilmiþtir.

• Benzer düzenlemelerin alandaki hayvan hareketlerinin takibine yönelik olarak da mutlaka yapýlmasý gerekmektedir. Bu konuda af dahil kayýt altýna almayý kolaylaþtýrýcý tedbirler uygulanmalýdýr. 

• Hayvan kayýt sistemi ismi dahil baþtan ele alýnmalý, mevcut bilgilerin eksik ve hatalarýndan kimse sorumlu tutulmadan, her þey yeniden oluþturulmalýdýr. Sistem numara tahsisinden  numaranýn uygulanmasýna ve hayvanlarýn izlenmesine kadar tüm süreçlerde iþleyebilir kurallara baðlanmalýdýr. Ýnsanlar için nüfus kaðýdý ne ise basitçe her numara ve belgede hayvanlar için odur.

6. HAYVAN PAZARLARININ DENETÝMÝ 

• Ülkemizde 47 ilde 105 hayvan pazarý bulunmaktadýr. 

• Hayvan pazarlarýnda kayýt, denetim, ‘`hayvan pasaport`` sistemi sorunlarý yýllardýr süregelmektedir. Hayvan refahýyla ilgili 24.12.2011 tarih ve 28152 sayýlý Resmi Gazetede yayýnlanan yönetmelik hükümlerine uyum saðlanmalýdýr. 

• Hayvan Pazarlarýný yenileyecek modernize edecek ve denetime imkan saðlayacak çalýþmalar en kýsa zamanda hayata geçirilmelidir. 

• Hayvan pazarlarýndaki hareketliliðin takibi tam olarak yapýlmalý bu þekilde TÜRKVET bilgilerinin de güncelliði saðlanmalýdýr. 
   

7. PÝYASA DÜZENÝ

2006 yýlýnda çýkan Tarým Kanunu ile Ürün Konseyleri kapsamýnda 2010 yýlýnda Ulusal Kýrmýzý Et Konseyi (UKON) ve 2009 yýlýnda kurulan Ulusal Süt Konseyi‘nin sektör içindeki etkileri artýrýlmalýdýr. 

Et ve Balýk Kurumu (EBK) 1992 yýlýnda özelleþtirme kapsamýna alýnmýþ daha sonra 2005 tarihinde bu kapsamdan çýkarýlmýþ (1) hayvancýlýk sektöründe piyasa regüle edici istikrar saðlayýcý bir kurum olarak 2013 yýlýnda Et ve Süt Kurumu (ESK) olarak yeniden yapýlandýrýlmýþtýr (2). Ancak kurum bu baðlamda Avrupa Birliði ndeki ( AB) benzer yapýlar gibi  piyasa düzenleyici bir rol oynamaktan uzaktadýr.

SONUÇ

• Hayvancýlýk ile ilgili desteklerin  Üretici, Sanayici ve Tüketiciye etkileri kapsamlý olarak deðerlendirilmelidir. Desteklerin öncelikle üreticiye üretim ve üretime devam konusunda güven verici olmasý saðlanmalýdýr.

• Destekleme paketi tabana yayýlmalý, Destekleme paketinde küçük aile çiftçilerinin yer almasýn saðlayýcý düzenlemeler yapýlmalýdýr. Bu konuda Küçük aile çiftçiliði modellerinin geliþtirilmesi ve sedteklenmesi önemlidir.

• Sektörde üretimde kayýt dýþýlýk önlenmelidir. Sütün kayýtdýþýlýk %50 ulaþmaktadýr. Çið sütün sokakta satýlmasý da bu oranýn yüksekliðinin bir  sonucudur.

• 5996 sayýlý Veteriner Hizmetleri, Bitki Saðlýðý, Gýda Ve Yem Kanunu sonrasýnda çýkan ‘`Hayvansal Gýdalar için Özel Hijyen Yönetmeliði ‘` 3 Ýstisnai uygulamalar baþlýðý 85/3 maddesinde  çið süt ve iþlenmemiþ kremanýn doðrudan son tüketiciye satýþýna düzenleme getirecek önlemler alýnmalýdýr ifadesi yer almaktadýr.

• Bu hüküm dikkate alýndýðýnda konuyla ilgili düzenlemelerin de ilgili Bakanlýk tarafýndan alýnmasý gerekmektedir. Bu halk saðlýðý ve güvenilir gýda arzý için ve kayýt dýþýlýðýn getirdiði devletin gelir kaybýnýn önlenmesi için gereklidir.

• Desteklemeler amaca hizmet edecek nitelikte olmalýdýr. Destek çeþidini artýrmak yerine amaca yönelik az sayýda kalem üzerinden destek verilmeli ama toplam miktar azaltýlmamalýdýr. Örneðin anaç sýðýr desteði buzaðý vb destekler ile bir araya getirilerek uygulanabilir.

• Desteklerin hayvan yerine ürüne, örgütlenmeye ve hayvan saðlýðýna verilmesi üzerinde durulmalý buna uygun modeller geliþtirilmelidir. Sektörle ilgili Birlikler desteklenmelidir.

• Hayvancýlýk kayýt sistemi TÜRK VET ( Veteriner Bilgi Sistemi) ve Koyun Keçi Bilgi Sistemi   verileri destekleme uygulamalarý ve hayvan hareketlerinin takibi için güncel ve kullanýlabilir olmalýdýr. 

• Anaç sýðýr desteði önemli bir destekleme kalemi olup 6 yýldýr deðiþmeyen 225 TL lik miktar yükseltilmelidir. Bu destek 4 Yýl yaþayan inek için 900 TL ulaþmaktadýr. 

• Destekleme paketindeki 300 TL / baþ besi desteði devam etmelidir. Bakanlýkça miktarý belirlenecek olan besilik materyal desteði 300 TL/baþ`tan aþaðý olmamalýdýr. 

• Hayvancýlýk politikalarý uzun vadeli bir stratejiye uygun yürütülmeli,  verilen desteklerin etkilerinin ölçülebilmesi için destekler yýllýk olarak deðil 5`er yýllýk dönemler için belirlenmelidir. AB ve ABD tarýma verilen destekler çok yýllýk mali programlar çerçevesinde planlanmaktadýr.

• Süt ve et üretimlerine verilen destekler birbirlerini tamamlamalýdýr. 2015 de kýrmýzý et maliyetinin %60 besi danasý maliyetinden gelmekte olup, yemin maliyetteki payý %35 e düþmüþtür.Yüksek karkas fiyatlarý besilik dana ve buzaðý kesimlerinin yüksek olmasýna yol açmakta sektörde hayvancýlýk iþletmelerinin ayakta kalmasýný ve sürdürülebilirliði zorlaþtýrmaktadýr. 

• Süt/ yem, et/ yem pariteleri gibi Süt/ Et paritesi olmalýdýr. Fiyata dayalý pariteler ülkede önemli çeþitlilik gösterir. Dolayýsýyla her bölge ve her iþletme tipi için bir pariteden söz edilemez. Ama genel bir deðerlendirme için bir parite sýnýrý konabilir.  Doðru olan bölgeler ve iþletme tiplerine göre gerçek maliyetleri izlemeye imkan verecek bir yapý kurmaktýr.

• Buzaðý ölüm oranlarý oldukça %10 yüksek olup, buzaðý kaybý koruyucu önlemler alýnarak kontrol altýna alýnmalýdýr.Anacak burada en az buzaðý kaybý kadar önemli olan  baþta zoonoz hastalýklar olmak üzere hastalýklar nedeniyle, her gruptaki hayvan ve üretim kaybý azaltýlmaya  çalýþýlmalýdýr. 

• Et ve SütKurumu (ESK) piyasa düzenleyici görevini yerine getirecek yönetim anlayýþý ve enstrümanlara kavuþturulmalýdýr. Et ve canlý sýðýr ithalatýnýn baþlatýcýsýnýn bu kurum olduðu bilinmelidir.

• Süt tozu üretimi fazla sütü piyasadan çekerek fiyat düþmesini önlemek için yapýlmaya çalýþýlmaktadýr. Okul Sütü Programlarý ülke genelinde artýrýlmalýdýr. Okul sütü programý yerine çocuklu ailelere yönelik besin destek programlarý uygulanmalýdýr. 

• Koyun ve keçi varlýðý et ihtiyacýnýn karþýlanmasýnda destekleyici politikalar uygulanarak artýrýlmalý ve ýslah çalýþmalarýna önem verilmelidir. Destekleme paketinde küçükbaþ hayvancýlýk öne çýkartýlmalý, küçükbaþ hayvan kayýt sistemi desteði verilmelidir.  

¹6/10/2005 tarih, 25958 Sayýlý Resmi Gazete

²27/04/2013 tarih ve 4553 Sayýlý Resmi Gazete

³ 27 /12/2011 tarih ve 28155 Sayýlý Resmi Gazete