TMMOB ZÝRAAT MÜHENDÝSLERÝ ODASI’NIN ÝMARSIZ HAZÝNE ARAZÝLERÝNÝN SATIÞININ DURDURULMASINA ÝLÝÞKÝN GENELGE HAKKINDA GÖRÜÞÜ

Türkiye’nin yaklaþýk % 54’ünün Hazine arazilerinden oluþtuðu tahmin edilmektedir. Milli Emlak Genel Müdürlüðü’nün son verilerine göre, Türkiye’de Hazine’ye ait 1 milyon 980 bin 910 adet taþýnmaz bulunmakta olup, bunlarýn % 8.96’sýný oluþturan 177 bin 627’sinin, 1/5000 ve 1/1000'lik planlarýnýn yapýldýðý bilinmektedir. Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan taþýnmaz mallardan satýlabilir nitelikte olanlarýn miktarý, kamuoyunda sanýldýðý kadar çok olmayýp, bunlarýn önemli bir bölümü imar planý kapsamý dýþýnda kalmaktadýr. Hazine taþýnmaz mallarýnýn yüzölçümü açýsýndan yarýsýndan fazlasýný, bir kamu hizmetinin görülmesi maksadýyla genel, katma ve özel bütçeli kuruluþlara tahsis edilmiþ taþýnmaz mallarýn oluþturduðu bilinmektedir. Bu durumdaki taþýnmaz mallarýn tahsisleri kaldýrýlmadan satýþa konu edilmeleri olanaklý deðildir. Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan taþýnmaz mallarýn önemli bir bölümünü ise, tarým arazileri oluþturmaktadýr.

Hazine’ye ait taþýnmaz mallarýn satýlmasý gerektiði düþüncesi; söz konusu taþýnmaz mallarýn genellikle iþgale uðramasý ve bu iþgallerin giderilememesi ile satýþ suretiyle bütçeye gelir saðlanmasý þeklinde iki gerekçeye dayandýrýlmaktadýr. Oysa, Hazine’ye ait taþýnmaz mallara yönelik iþgallerin önlenememesi, bunlarýn satýlarak elden çýkarýlmasýnýn en doðru ve rasyonel çözüm olarak kabulünü deðil, iþgalleri önleyecek etkili ve caydýrýcý düzenlemelerin yapýlarak titizlikle uygulanmalarýnýn saðlanmasýný gerektirmektedir.

Türkiye’de yýllardýr imarsýz Hazine arazilerinin düþük fiyatla satýlmasý ve imar planý çýktýktan sonra bu arazilerin fiyatýnýn yaklaþýk beþ katýna yükselmesi karþýsýnda, bu sorunu “tespit” etmesine karþýn görevi bununla sýnýrlý olmayan ve “arsa spekülasyonu” ile “yüksek rant” sorununu çözmeyle yükümlü olan siyasal iktidar ve de Maliye Bakanlýðý, 2006 yýlýnda valiliklere gönderilen “yetki devri iptali” amaçlý bir genelge ile, imarsýz Hazine arazilerinin satýþýný ikinci bir emre kadar durdurmuþ ve satýþ yetkisini Bakanlýk bünyesine almýþtýr.

Ülke topraklarýný ve de Hazine arazilerini, “2B” örneðinde de görüleceði gibi, daha çok rant ve daha çok gelir getirecek unsurlar olarak pazarlamayý hedefleyen siyasal iktidar, “rant kapýsý” olarak görülen hazine arazilerinin satýþý uygulamasýný geçici ve koþullu olarak durdururken, hazine arazilerinin satýþýnýn tamamen durdurulmasýnýn söz konusu olmadýðýný açýklamaktadýr. Bu süreçte, Hazineye ait taþýnmazlarýn, 4070 sayýlý Hazineye Ait Tarým Arazilerinin Satýþý, 4071 sayýlý Hazineye Kalan Taþýnmaz Mallardan Bazýlarýnýn Zilyedlerine Devri, 4072 sayýlý Hazine Adýna Tescil Edilen Miktar Fazlalýklarýnýn Ýlgililerine Devri ve 4706 sayýlý Hazineye Ait Taþýnmaz Mallarýn Deðerlendirilmesi Hakkýndaki Kanun gibi “özel kanun”lara göre hak sahiplerine satýþ iþleminin devam edeceði belirtilmektedir.

Bu süreçte, ilk bakýþta anýlan genelgenin, arazi yönetiminin olmazsa olmaz koþulu planlamayý önemsediði düþünülebilir. Ancak, genelgenin içeriði ve Bakanýn açýklamalarý incelendiðinde, tek amacýn kamu topraklarýna yalnýzca ekonomik bir deðer olarak bakmak ve hazine arazilerinin bireysel mülkiyete satýþýna aracýlýk ederek daha yüksek fiyattan satýþ yapmak ve kamu adýna olabildiðince daha çok para kazanmak olduðu görülecektir.

Oysa, kamu yönetiminin bu konudaki öncelikli görevi, kamu arazilerini planlý ya da plansýz satmak deðil, kentsel ve kýrsal yaþam kalitesini yükseltecek uygulamalar için kamu ve toplum yararýna en uygun þekilde deðerlendirmek üzere kamunun elinde tutmak olmalýdýr.

Hazineye ait taþýnmazlarýn satýþa çýkarýlmasý konusunda Valiliklere (Defterdarlýklar) devredilen yetkinin, ikinci bir emre kadar Bakanlýkça kullanýlmasýnýn kararlaþtýrýldýðý bildiren genelge, bu konuda siyasal iktidarýn genel piyasacý ve yerelleþmeci tercihine karþýt þekilde, yerel yönetimlere güvensizliði ve merkezi yönetime yetki devrini gündeme getirmesi nedeniyle önemlidir.

Maliye Bakaný Kemal Unakýtan tarafýndan Genelge nedeniyle gündeme getirilen “Yatýrýmcýlarýn plan geçirterek büyük rantlar elde ettiði imarsýz Hazine arazilerinin satýþý” konusunda, halen 49 ilde uygulanan Teþvik Yasasý ile birlikte yatýrýmcýlara çok sayýda hazine arazisi verildiði unutulmamalýdýr.

Bu süreçte þu sorunun yanýtý, taraflarýn olaya bakýþ açýsýný gösterecektir: “Hazine’ye ait taþýnmaz mallarýn satýþýndan elde edilecek gelir mi daha önemlidir; yoksa taþýnmaz mallardan düzenli, planlý ve yaþanýlabilir kentlerin kurulmasýnda yararlanýlmasý mý daha önemlidir?”

Bilimsel ve toplumsal gerçekler, kentlerin geliþme bölgelerinde bulunan taþýnmaz mallarýn, imar planý kapsamýnda kalsýn veya kalmasýn, satýþlarýnýn yapýlmasý ve bu konuda da aceleci davranýlmasýnýn kamu yararýna uygun olmadýðýný göstermektedir.

2003 tarihli TBMM 22. Dönem “Yolsuzluklarýn Sebeplerinin, Sosyal ve Ekonomik Boyutlarýnýn Araþtýrýlarak Alýnmasý Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacýyla Kurulan Meclis Araþtýrmasý Komisyonu (10/9)” Raporu’ndaki þu saptamalar; sorunlarýn yalnýzca planlý satýþla çözülemeyeceðini de göstermektedir:

“Kamu arazileri önemli bir oranda tescil harici yerlerde, belediyelerin yetki sýnýrlarý içerisinde yaðmalanmaktadýr. Ayrýca, tescilli olup ilgili idarelerce yeterince korunamayan kamu arazilerinin iþgali suretiyle yaðmalanmasý da söz konusudur. Bu alanlarda zamanýnda yerel yönetimlerce gerekli imar planlarýnýn yapýlamamasý ve iþgalcilere karþý yasalarýn vermiþ olduðu yetkilerin kullanýlmamasý ile oluþan ortam, “rant amaçlý suç örgütleri”nin zeminini oluþturmaktadýr.

Kamu arazileri niteliklerine göre arazilerin maliki durumunda olan ilgili yönetimler tarafýndan tam olarak saptanmýþ, yer ve miktarlarý belirlenmiþ ve tam bir envanter çalýþmasý yapýlmýþ deðildir. Ayrýca kamu arazilerini korumakla görevli birimlerin kuruluþ, yapýlanma, konuþlandýrma, personel ve araç gereç konularýnda çeþitli eksiklikleri vardýr. Bu eksikliklerin yaný sýra yasal düzenlemelerdeki bazý yetersizlikler ve boþluklar nedenleriyle de kamu arazilerine yapýlan iþgallerin saptanmasý ve önlenmesinde önemli sýkýntý ve aksamalar söz konusu olmakta ve bu durumda kaçak yapýlaþma da dahil olmak üzere bu alanlara yapýlan tecavüz ve müdahaleleri artýrmaktadýr.

Belediye ve mücavir alan sýnýrlarý içerisinde olan her çeþit kamu taþýnmazý bireysel iþgallerin yanýnda büyük ölçüde belirli gruplarca önce küçük bir bölümünden baþlanýlmak üzere iþgal edilmekte, daha sonra hemen bir dernek kurulmakta ve siyasi ve bürokratik kanallarla iliþki kurularak en kýsa sürede iþgal edilen bu alanlara cami, okul, saðlýk ocaðý gibi kamu yatýrýmlarýnýn getirilmesi saðlanmaktadýr. Bu þekilde belirli bir ölçüde legalleþtirilen iþgalli alan yavaþ yavaþ bölgenin sosyal ve kültürel yapýsýna göre etnik köken yada hemþehrilik temelinde planlý olarak geniþletilmektedir. Bu aþamadan sonra ulaþým ve diðer alt yapý hizmetlerinin getirilmesi çalýþmalarý yürütülmektedir. Bu yolla baþlatýlan sürecin en baþýnda müdahale edilmezse bir iki sene içerisinde bile tamamen kaçak belde düzeyinde yerleþim yerleri ortaya çýkabilmektedir.

Kamu taþýnmazlarýnýn bu þekildeki yaðmalanma sürecinde organizasyonu ya mafya diye tanýmlanan ve baský kurabilen menfaat gruplarý ya yine bölgenin sosyal ve kültürel yapýsýna göre yasadýþý örgütler yada daha sýnýrlý olmak kaydýyla bu ortamý oya dönüþtürmek ve ekonomik rant elde edebilmek için o yerin belediye yetkilileri yapmaktadýr. Ayrýca bu süreç içerisinde organizasyonu yaptýðý belirtilen üç kesim birbirlerini kullanabilmekte diðer taraftan da bürokratik ve siyasi kademelerle de temas halinde olmaktadýrlar.

Özellikle gecekondulaþmanýn önlenmesi amacýyla 1940’lý yýllardan itibaren çýkarýlan birçok yasa ile Hazineye ait arsa ve arazilerin bedelli veya bedelsiz olarak belediyelere devri söz konusu olmuþ ve belediyeler de genellikle bu arazileri bütçe açýklarýný kapatmak için ihale yolu ile satma yoluna gitmiþlerdir. Bu þekilde belediyelere devredilen arsa ve araziler belirtildiði gibi çoðu zaman amaçlarýna uygun olarak kullanýlmamýþ, bu konuda belediyelerin politik yapýlarý, olanaklarý ve yanlýþ uygulamalarý ile engelleyici yaptýrým eksiklikleri önemli rol oynamýþtýr.

Günümüze kadar Hazineden belediyelere yapýlan arazi devirleri, özellikle bu taþýnmazlarýn amacýnda kullanýlmak üzere hýzlý bir þekilde planlamaya tabi tutulmamalarý nedeniyle taþýnmaz mal tecavüzlerine karþý görevlerini tam olarak yapmayan hatta bu giriþimlere bazen ön ayak bile olabilen yerel yönetimlere prim verilmesi þekline dönüþtürülmüþ ve bu þekilde büyük oranda Hazine arazisi elden çýkarýlmýþtýr.

Ayrýca günümüzde kamu arazilerinin önce belediyelere, belediyeler aracýlýðý ile de paravan olarak kurulan kooperatifler ile bazý kiþilere devrini saðlamaya yönelik organizasyonlar da söz konusudur. 775 sayýlý Gecekondu Kanunu, 1580 sayýlý Belediye Kanunu ile bu Kanunda deðiþiklik yapan 5656 sayýlý Yasaya tamamen aykýrý olarak önceden belirlenen kooperatif ve kiþilere tahsisler yapýlmakta ve bu þekilde büyük oranlardaki kamu arazisi elden çýkarýlarak önemli rantlar saðlanmaktadýr.

Özellikle son 10 yýlda olmak üzere, bütçeye gelir saðlamak amacýyla büyük miktarlarda Hazine arazisi ihale yolu satýlmýþ, uhdesinde kamu arazisi bulunan diðer ilgili birimler de yine gelir amacýyla ihale yoluyla satýþlar gerçekleþtirmiþlerdir.

Normal þartlarda gerçekleþtirilen ve ihale bedellerinin rayiç bedeller düzeyinde olduðu ihalelerin yanýnda, kamu arazilerinin satýþýna iliþkin bazý ihalelere çeþitli baský gruplarýnýn müdahaleleri de söz konusu olabilmiþtir.”

Bu baðlamda; kamu yararýna ve toplum çýkarýna öneriler þunlardýr:

a) Hazine arazilerinin satýþýndan vazgeçilmeli, kamu elindeki arazi varlýðý kamu yararýna kullanýlmalýdýr.

b) Kentlerin geliþme bölgelerinde bulunan fakat imar planý kapsamýnda kalmayan Hazine taþýnmaz mallarý, çarpýk kentleþme ve gecekondulaþmanýn  önlenmesi amacýyla kentsel arsa üretiminde veya toplu konut yapýmýnda kullanýlmalýdýr.

c) Hazinenin özel mülkiyetinde bulunan taþýnmaz mallarýn, satýþ dýþýnda baþka yöntemlerle de  deðerlendirilmesi yollarý düþünülmelidir.

d) Planlama kent topraklarýndan daha çok rant elde edilmesini saðlayacak bir araç olarak kullanýlmamalý, iþlevi yýpratýlmamalý, bilimsel ölçütlerle toplum yararýna yaþama geçirilmelidir.

e) Kamuya ait taþýnmaz mallarýnýn korunmasý, yönetimi ve gerektiðinde elden çýkarýlmasýna iliþkin düzenleyici ve caydýrýcý konular tek bir yasada toplanmalý, iþgaller için verilecek caydýrýcý nitelikteki cezalar, uygulanacak iþlemler bu yasada yer almalý ve ödünsüz uygulanmalýdýr.

f) Tarýmsal amaçlý kullanýlan Hazine’ye ait taþýnmazlarýn devrinde öncelik topraksýz ya da yeterli topraðý olmayan ailelere tanýnmalýdýr.

Kamu yararýný gözeten bir meslek kuruluþu olan ODA’mýz, Ulusumuzun ortak mal varlýðý olan Hazine arazilerini satmayý, ülkemizin geleceðini satmakla bir tutmaktadýr. Bu arazilerin deðerlendirilmesindeki tek ölçütün, krizdeki ekonomiye saðlayacaðý kaynaðýn belirsiz ya da belirli boyutu deðil, planlý kentleþmeye ve sürdürülebilir kalkýnmaya saðlayacaðý yarar olduðunu düþünmektedir. Bu nedenle, merkezden ya da yerelden rant oluþturulmasýný ve rantýn paylaþtýrýlmasýný doðru bulmamaktadýr.