MEYVE SEBZE HALLERİ TARİHE KARIŞABİLİR - REFERANS
ÖZGÜL ÖZTÜRK / Sebze ve meyvedeki fahiş fiyat artışlarının faturası hallere kesildi. Ürünlerin halden geçme zorunluluğunu kaldıran yeni yasa taslağıyla haller fiilen işlevini yitiriyor.
Sebze ve meyvede tarladan sofraya gelene kadar yaşanan fiyat artışlarının önüne geçmek amacıyla harekete geçen Sanayi ve Ticaret Bakanlığı hazırladığı yasa tasarısıyla faturayı hallere kesti. İmzalanması için geçen hafta Başbakanlık‘a gönderilen ‘Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Tasarısı Taslağı‘na göre bundan böyle sebze meyve üreticileri ürünlerini hallerden geçirmek zorunda değil. Yasa tasarısı meyve sebze üreticileri ile marketleri sevindirirken hal komisyoncuları duruma isyan ediyor. Yasa taslağıyla sebze meyvede yüzde 300‘ere varan fiyat artışının ortadan kalkacağını ifade eden Sera Üreticileri Birliği (SERABÎR) Başkanı Hasan Şentürk, ürettiği sebze meyveyi direkt marketlere satma imkanı bulan üreticilerin de bu durumdan karlı çıkacağını belirterek, "Ben ciromun yüzde 14.4‘ünü Hal Yasası‘ndan dolayı komisyoncu, belediye rüsumu ve navluna ödüyorum. Bu anlamsız uygulamanın son bulması hepimiz açısından son derece olumlu" dedi.
Halen yürürlükte olan hal yasası nedeniyle büyük sermaye gruplarının bu sektöre yatırım yapmaktan çekindiğini kaydeden Şentürk, yeni tasarı ile artık bu alana yatırım yapan firma sayının da artacağına dikkat çekti. Hasan Şentürk, bu yasanın rekabetçi olmak isteyen küçük üreticileri birleşmeye teşvik edeceğini belirterek şunları kaydetti:
"İspanya‘da yıllık 13.5 milyar dolara yakın sebze meyve üretimi var. Bizde ise bu rakam 1 milyar dolarla sınırlı. Bunun nedeni bölünmüş toprak yapısı. Türkiye‘de 500 bin dönüm kapalı sera var. 250 bin seracı var. Bu da bu işin ne kadar küçük ölçeklerde yapıldığının göstergesi. Yeni tasarıyla rekabetçi olmak isteyen küçük üreticiler topraklarını ve güçlerini birleştirme yoluna gidecek. İşletme büyüklüğü sağlandığında sorunlar kalkacak. Onlar da çok daha verimli üretim yapacak. Markalaşma da artacak."
Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Gökhan Günaydın da üreticiye ürününü istediği yolla satma olanağı sağlayan yasa taslağına destek veren isimler arasında yer alıyor. Günaydın, "Komisyoncular ve hallerin günah keçisi ilan edilmesine de karşıyım. Yıllardır hallerin fiziki şartları iyileştirilmiyordu. Ayrıca üretici komisyoncudan çok belediyeye vergi ödüyordu. Ama elbette üreticinin işini kolaylaştıracak ve onları kendilerini geliştirme konusunda bir adım atmaya sevk edecek her türlü uygulama bizce de doğrudur" diye konuştu.
İstanbul Perakendeciler Derneği (PERDER) Başkanı Turan Özbahçeci ise taslağın sektörün yararına olmakla birlikte eksik olduğunu söyledi. Özbahçeci, tasarıya sebzenin toptan satışı ile perakende satış fiyatı arasındaki farktan kaynaklı adaletsizliğin giderilmesine yönelik bir maddenin eklenmesi gerektiğini ifade etti. Yeni yasa taslağı uzun süredir tartışılan yüksek sebze meyve fiyatları konusunu da yeniden gündeme getirdi.
"Meyve sebze fiyatlarında üretici ve tüketici fiyatları arasındaki farktan haller sorumlu tutuluyor. Oysa ürün fiyatları halde yükselmiyor" diyen İstanbul Meyve Sebze Komisyoncuları Derneği (İSMEYDER) Başkanı Nevzat Dayan bu konuda hallerin günah keçisi ilan edildiğini söyledi. Türkiye‘de üretilen sebze meyvenin yalnızca yüzde 30‘unun hallerden geçerek tüketiciye ulaştığını dile getiren Dayan, "Geri kalan yüzde 70‘i marketlerin veya diğer satıcıların insafına kalmış durumda. Ürünlerin fiyatı bizden çıktıktan sonra yüzde 50 ila 300 arasında artırılıyor" dedi. Tasanda itiraz ettikleri noktanın komisyoncu gelirlerinin yüzde 8‘den 6‘ya inmesi olmadığını kaydeden Dayan, taslağın geçimlik tarımla uğraşan 25 milyon kişiyi mağdur edeceğini söyledi.
Meyve sebzenin yüzde 70‘i kayıt dışında
Türkiye‘de, yıllık 25 milyon ton sebze ve 15 milyon ton meyve üretiliyor. Üretimin yüzde 5‘i ihraç ediliyor. Yaş meyve sebze pazarlama sisteminin temelini toptancı halleri oluşturuyor. Yaş sebze ve meyve ticareti 1995 yılında çıkarılan 552 sayılı kanun hükmünde kararname ile düzenleniyor. Buna göre hallerde yapılan yaş sebze ve meyvenin alım-satım işlemi için, toplam satış bedeli üzerinden en fazla yüzde 8 olmak üzere komisyon bedeli ve bu bedelin KDV si (%1.44) ile yüzde 2‘sini geçmemek şartıyla belediye payı (rüsum) tahsil ediliyordu. 2007 yılında mevcut yasanın bazı maddelerinde değişiklik yapıldı.
Bu değişikliğe göre üretildiği ilin halinden satın alman meyve sebzelerin, tüketime sunulacağı ilin haline de girmesi ve ikinci kez belediye payının, malın satışa sunulacağı yer belediyesince tahsil edilmesi zorunlu tutuldu. Kanunun bu şekildeki uygulanması yaş meyve sebzedeki kayıt dışını da artırdı.
2006 yılı itibarıyla üretilen yaş sebze meyvenin sadece yüzde 30‘u toptancı hallerinden geçerek pazarlanırken, kalan yüzde 70‘lik kısmı kayıt dışında kaldı.