MU�LA'DA DO�ALGAZ BORU HATTI ��N TARIM ARAZ�LER�N�N �MARA A�ILMASINA KAR�I A�TI�IMIZ DAVADA, B�L�RK�� RAPORUNU VERD�

Anasayfa
Liste
MU�LA'DA DO�ALGAZ BORU HATTI ��N TARIM ARAZ�LER�N�N �MARA A�ILMASINA KAR�I A�TI�IMIZ DAVADA, B�L�RK�� RAPORUNU VERD�

MU�LA'DA DO�ALGAZ BORU HATTI ��N TARIM ARAZ�LER�N�N �MARA A�ILMASINA KAR�I A�TI�IMIZ DAVADA, B�L�RK�� RAPORUNU VERD�

GENEL MERKEZ ( )
11.08.2009 (Son G�ncelleme: 12.08.2009 14:22:24)

T.C.
MU�LA
1. �DARE MAHKEMES� BA�KANLI�INA

B�L�RK�� RAPORU

Esas No. : 2009/214

Davac�: TMMOB Ziraat M�hendisleri Odas�, K�z�lay / ANKARA

Vekili: Av. Z�ha1 D�NMEZ, Kavakl�dere/ANKARA

Daval�: T.C. Tar�m Ve K�yi�leri Bakanl��, ANKARA

Dava Konusu: Mu�la �li Merkez ve Yata�an �l�esi s�n�rlar� i�erisinde BOTA� taraf�ndan tesis edilmesi planlanan Do�algaz Boru �letim Hatt� g�zergah�ndaki arazilerin tar�m d�� ama�la kullan�lmas�n�n uygun bulunmas�na ili�kin Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘n�n 03.12.2008 tarih ve 5923-19832 say�l� i�leminin iptali istemidir.

Bilirki�i Heyeti: Mu�la 1. �dare Mahkemesi taraf�ndan re‘sen se�ilen bilirki�i heyeti; Ege �niversitesi Edebiyat Fak�ltesi Co�rafya B�l�m� Emekli ��retim �yesi Prof. Dr. Asaf KO�MAN, Ege �niversitesi Ziraat Fak�ltesi Peyzaj Mimarl�� B�l�m� ��retim �yesi Prof. Dr. Erhan Vecdi K��KERBA� ile Mu�la �l Kadastro M�d�r� Harita M�hendisi Emin MADRAN‘dan olu�mu�tur.

Tespiti �stenen Hususlar: Mu�la �li Merkez ve Yata�an �l�esi s�n�rlar� i�erisinde Boru Hatt� �le Petrol Ta��ma A.�. (BOTA�) taraf�ndan tesis edilmesi planlanan Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� g�zergah�nda bulunan arazilerin tar�m d�� ama�la kullan�m�n�n uygun oldu�una ili�kin Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘n�n 03.12.2008 tarih ve 5923-19832 say�l� i�leminin iptali istemiyle a��lan davan�n karara ba�lanabilmesi i�in bilirki�ilerden;

1/ S�z konusu g�zergah�n bulundu�u arazinin mutlak tar�m arazisi, �zel �r�n arazisi, dikili tar�m arazisi ve/veya sulu tar�m arazisi kapsam�nda olup olmad��,

2/ Bu kapsamda olmas� durumunda tar�m d�� ama�la kullan�m�n�n uygun olup olmad�� hususlar�n�n 5403 ve 3573 say�l� yasalar ve ilgili mevzuat h�k�mleri g�z �n�nde bulundurularak taraflar�n iddia ve savunmalar�, dosyadaki bilgi ve belgeler dikkate al�narak incelemek ve. yerinde yap�lan inceleme ve tespitlere g�re ayr�nt�l� ve gerek�eli bir raporun haz�rlanmas� istenmi�tir.

Bilirki�i �ncelemesi: Yukar�da esas no, taraflar� ve konusu yaz�l� tespit i�i i�in re‘ sen g�revlendirilen bilirki�i heyeti olarak �nceden belirlenen 19.06.2009 g�n� Naip �ye Mehmet TOSUN ba�kanl��ndaki mahkeme heyetine ilaveten davac� vekili Av. �zge �INARO�LU, daval� Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘n� temsilen B�lent BE�PARMAK, m�dahil BOTA� vekili Av. �ule BOYRAZ ve Mu�la Tar�m �l M�d�rl��‘n� temsilen Meryem T�RKAY ve Bahad�r TAMER ile dava mahalline gidilerek tespiti istenen hususlarla ilgili ke�if ve incelemeler yap�lm��t�r. Yerinde yap�lan inceleme ve g�zlemlere ek olarak dava dosyas�ndaki bilgi ve belgeler ��nda olu�an bilirki�i g�r��m�z a�a��dad�r.

Konunun Geli�imi:

1/ Mu�la �li Merkez ve Yata�an �l�esi s�n�rlar� i�erisinde Boru Hatt� �le Petrol Ta��ma A.�. (BOTA�) taraf�ndan tesis edilmesi planlanan Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� g�zergah�nda bulunan arazilerin tar�m d�� ama�la kullan�m� i�in ilgili �irket 11.09.2007 tarih ve 22166 say�l� yaz� ile talepte bulunmu�tur.

2/ S�z konusu talep �zerine Mu�la Valili�i Tar�m �l M�d�rl�� elemanlar�nca "Mu�la �li �le Yata�an �l�esi S�n�rlar� ��inde ‘Mu�la Do�algaz �letim Hatt�‘ G�zergah�ndaki Arazilere Ait Tar�msal Et�t Raporu" haz�rlam�� ve bu rapor Tar�m �l M�d�rl�� taraf�ndan 16.07.2008 tarih ve 5126 say�l� yaz� ile Mu�la Valili�i‘ne sunulmu�tur. Tar�msal et�t raporunda Mu�la Do�algaz �letim Hatt�‘n�n ge�ti�i arazilerin konumu, e�imi, toprak derinli�i ve toprak y�zeyinde g�zlemlenebilen problemler dikkate al�narak bir de�erlendirme yap�lm��t�r.

3/ Mu�la Valili�i16.07.2008 tarih ve 5126 say�l� yaz� ile tar�msal et�t raporunda alternatif olarak �nerilen hususlar BOTA�‘a iletilmi�tir.

4/ BOTA�, ilgili rapora cevap olarak 28.08.2008 tarih ve 27896 say�l� yaz� ile Mu�la Valili�i‘nden, Mu�la Do�algaz �letim Hatt� g�zergah�n�n Valilik�e veya Toprak Koruma Kurulu taraf�ndan incelenerek gerekli izinlerin ivedilikle verilmesi ve kamu hizmetinin aksat�lmamas� hususlar�nda talepte bulunmu�tur.

5/ Mu�la Valili�i, Tar�msal Et�t Raporu‘nda alternatif olarak �nerilen 24,5 km‘lik hatta ili�kin g�zergah�n BOTA� teknik elemanlar�yla Tar�m �l M�d�rl�� teknik elemanlar� taraf�ndan arazide yerinde incelenmesinde yarar oldu�u 16.09.2008 tarih ve 5068-6754 sal�y� yaz� ile bildirmi�tir.

6/ BOTA�, Mu�la Valili�i‘nin ilgili cevab� �zerine, 13.10.2008 tarih ve 31720 say�l� yaz� ile Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘ndan "B�lgeye g�t�r�lecek olan Kamu yat�r�m�n�n aksat�lmamas� ve Kamu‘nun maddi zararlara u�rat�lmamas� amac�yla konunun Bakanl�k�a incelenerek ��z�me kavu�turulmas� . i�in gerekli talimat�n Mu�la Tar�m �l M�d�rl��‘ne verilmesi konusunda gere�inin yap�lmas�" istemi�tir.

7/ Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��, 30.10.2008 tarih ve 5223-17794 say�l� yaz� ile Mu�la Valili�i‘ne konunun Tar�m �l M�d�rl��‘nce 5403 say�l� Kanun kapsam�nda incelenerek gere�inin yap�lmas�n� bildirmi�tir.

8/ Mu�la Valili�i‘nce, s�z konusu proje ile ilgili olarak 20.1 1.2008 tarih ve 6171-8525 say�l� yaz� ile Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘na Enerji Piyasas� D�zenleme Kurulu taraf�ndan

12.06.2003 tarih ve 152-38 say�l� Kamu yarar� Karar�‘n�n, kanunun ve Bakanl��m�z talimatlar�n�n �ng�rd�� ekilde oldu�u anla��ld��ndan s�z konusu arazilerden ge�en 24,5 km‘lik g�zergah�n Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� yap�lmak �zere tar�m d�� ama�la kullan�lmas� hakk�nda oy �oklu�u ile (9/1) karar verildi�i bildirilmi�tir.

9/ Tar�m ve K�yi�leri Bakanl�� 03.12.2008 tarih ve 5923-19832 say�l� yaz� ile Mu�la Valili�i ‘ne bahse konu arazi ile ilgili olarak Bakanl�k taraf�ndan yap�lan de�erlendirmeler sonucu 5403 say�l� yasan�n 13/d maddesi gere�i toprak koruma projesinin haz�rlanarak Valilik�e onaylanmas� ve proje uygulamas� �art�yla talep edilen alanlar�n istenen ama�la kullan�lmas� uygun g�r�ld�� bildirilmi�tir.

10/ Yukar�da zikredilen geli�meler ve Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘n�n 03.12.2008 tarih ve 5923-19823 say�l� olumlu karar� �zerine davac� TMMOB Ziraat M�hendisleri Odas� vekili 02.02.2009 tarihinde Mu�la �dare Mahkemesine ba�vurarak s�z konusu karar�n iptali istemiyle dava a�m��t�r. Mu�la �. �dare Mahkemesi 23.(B.2009 tarih ve E: 2009/214 say�l� karar�yla ke�if ve bilirki�i incelemesi yapt�r�lmas�na karar vermi�tir.

A. Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� Alan�n�n Yeri ve �evre �zellikleri

Boru Hatlar� ile Petrol Ta��ma A.�. (BOTA�) taraf�ndan tesisi planlanan Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt�, Mu�la ili Merkez ve Yata�an il�esi aras�ndaki ortak alan s�n�rlan i�inde bulunan g�zergah alan� kapsamaktad�r. Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� g�zergah�, Yata�an �l�esi merkez yerle�imi ile Mu�la Merkez yerle�iminin bulundu�u ve tektonik bir al�alma sonucunda meydana gelen iki ayr� ��k�nt� alan� (tektonik havza) taban� ile aralar�ndaki dar ve al�ak bir e�ik �zerinden ge�mektedir. Yata�an havzas�n�, Salihpa�alar yerle�imi ile Yata�an �l�e Merkezi aras�nda uzanan ��k�nt� alan�n�n taban�nda Kam�� ay ve kollar�n�n biriktirdi�i al�viyonlara ait taban d�zl�� ile bu d�zl��n devam� niteli�inde hafif e�imli etek d�zl�kleri ve d��a/�evreye do�ru y�kselen s�rt ve tepelerin olu�turdu�u engebeli y�ksek topografya ku�atmaktad�r. Ba�ka bir s�zle, Yata�an-Salihpa�alar aras�ndaki etek-taban d�zl�kleri, kuzeydo�u (NE-g�neybat� (SW), kuzeybat� (NW)-g�neydo�u (SE) do�rultular�nda kesen k�r�klar�n/fay dikliklerinin s�n�rland�rd�� bir �ukur alan tektonik havza alan� niteli�indedir. �te yandan, Yata�an havzas�n�n g�ney-g�neydo�usunda y�reye egemen olan Karada��ba�� tepe (1034 m) ile sivri Tepe (1194 m) aras�ndaki e�ik �zerinden Mu�la havzas�na ge�ilmektedir. Mu�la havzas� tektonik-karstik bir jeomorfolojik evrim sonucunda polye (karstik ova) morfolojisi kazanm�� kapal� bir drenaj havzas� �eklindedir. Nitekim, Mu�la taban ovas�nda ya��l� d�nemde biriken sular d�denler arac�l�� ile drene edilmektedir. Ger�ekten, G�kova-Mu�la-Yata�an b�lgesi tektonik y�nden son ederce aktif olup (I. derece deprem b�lgesi) fay hatlar�n�n belirledi�i ��k�nt� �ukurlar� ve eski jeolojik temele ait y�kselmi� bloklar�n olu�turdu�u �ok engebeli bir jeomorfolojik peyzaja sahiptir. Yata�an havzas�-Mu�la polyesini (karstik ��k�nt� �ukurlu�u) �evreleyen topografyada kuzeyden g�neye do�ru y�kselen r�lyef �zerinde Karada� tepe 037 m), �ren Tepe (718 m), Baklada�� Tepe (617 m), Karakuyu Tepe (896 m), Sivri Tege (1194 m), Karada�ba�� Tepe (1034 m), Oyuklukarl�� Tepe (1751 m) gibi y�kseltilerle alan� derin bir �ekilde yaran akarsu vadileri s�z konusu engebeli peyzaj�n ba�l�ca topografik unsurlar�d�r. Yata�an havzas� taban d�zl��nden ge�en Kam�� ay‘a ait y�ksek r�lyeften inen dereler (Ak�ay, Kap�zdede, Ovadere, Mente� Dere vb) tabanda birle�erek hidrografik bak�mdan sentripetal (merkezcil) bir drenaj sistemi olu�turmaktad�r. Mu�la- Yata�an y�resi bug�nk� topografik/jeomorfolojik g�r�n�m�n� yer tarihinin Miyosen‘de ba�layan ve Kuaterner‘e kadar s�ren d�neminde etkili olmu� tektonik (yer kabu�u hareketleri), klimatik (iklimsel) ve hidrografik (akarsu) s�re�lerinin i�birli�i ile kazanm��t�r. Bu alanda, jeolojik yap�n�n en eski birimini Permo-Triyas ya�l� kumta��, kalk�ist, mika�ist ve mermer i�erikli metamorfiklerle bunlar�n �zerine gelen Mesozoyik ya�taki kristalize kire�ta�lar� meydana getirmi�tir. S�z konusu bu eski temel arazi, daha sonra Neojen‘in Orta Miyosen d�neminden itibaren yerkabu�unu etkilemeye ba�layan tektonik rejim alt�nda �iddetli dislokasyonlara (yerkabu�u hareketlerine ba�l� k�r�lmalar, d��ey y�nde ��kme ve y�kselmeler) u�ram�� ve derin faylara ba�l� ��k�nt� �ukurlan (tektonik havzalar) ortaya ��km��t�r. Bu d�nemde etkili olan d��ey tektonizma ile artan y�kselti farklar� ve ayn� zamanda d�nemin s�cak-nemli iklim ko�ullar� alt�nda y�rede geni� Neojen a��nma-birikme havzalar� geli�mi�tir. Nitekim, bu geni� havzalardan biri olan Yata�an havzas� konglomera, kumta��, marn ve g�lsel kire�ta�� tortul birikimi ile dolmu�tur. Neojen d�nemi sonu ve Kuatemer ba�lar�ndaki Pleyistosen zaman aral��nda tekrarlanan tektonik hareketler, bu kez ana fay sistemleri �zerinde yo�unla��rken, yeni fay sistemleri olu�mu� ve akarsular havzadaki fay hatlar�na uygun y�nlerde yerle�erek drenaj dokusunu belirlemi� ve vadilerini derince kazm��lard�r. Yata�an ve Mu�la havzalar� i�inde akarsu drenaj sisteminin kurulmas� ve Pleyistosen‘deki iklim de�i�meleri ile bug�ne g�re g��lenen akarsular havzalar�n Neojen tortul malzemesini b�y�k �l��de bo�altm�� ve havzalar�n i� ortam�nda al�viyal d�zl�klerle etek d�zl�kleri geli�irken d�� ortamda �evreye do�ru y�ksek r�lyefin s�rt ve tepeleri g�n�m�zdeki jeomorfolojik g�r�n�m�n� kazanmaya ba�lam��t�r.

Yata�an-Mu�la havzalar� genelinde, g�n�m�z ko�ullar�nda yar� nemli Akdeniz iklim rejimi h�k�m s�rmektedir. Mu�la merkez yerle�iminde ve Yata�an �l�esinde bulunan meteoroloji istasyonlar�n�n kay�tlar�na g�re, ortalama y�ll�k ya�� miktar� Mu�la‘da 1216 mm, Yata�an‘da 673 mm olup ya��lar cephe sistemlerinin etkin oldu�u Ekim-Nisan aras�ndaki d�nemde d��mektedir. Buna kar��l�k, cephe sistemi ge�i�lerinin �ok azald�� May�s-Eyl�l aras�ndaki d�nemde ya��lar son derece azalmakta ve kurak bir d�nem egemen olmaktad�r. �te yandan, d��en ya��lar�n a��nd�r�c� bir g�� olarak yery�z�ne aktard�� kinetik enerji ile ya�� yo�unlu�u ve ba�l� olarak toprak kayb� aras�ndaki do�rusal ili�ki dikkate al�nd��nda y�reye d��en ortalama y�ll�k ya��lar�n % 70-75‘i erozif etkilere sahiptir.

Konum ve jeomorfolojik/topografik �zellikler Yata�an havzas�nda, Mu�la‘ya g�re denizsel etkiler nispi olarak farkl�d�r. Nitekim, ya�� tutarlar� Yata�an‘da Mu�la‘ya g�re daha az oldu�u halde y�ll�k s�cakl�k ortalamas� Yata�an‘da 16,5 derece, Mu�la‘da 14,9 derecedir. Her iki havzada y�l i�inde r�zgarlar en �ok kuzey ve g�ney sekt�rlerinden esmektedir. Esen r�zgarlar�n h�z� her ayda d��kt�r ve y�ll�k ortalama 2-3 m/sn civar�ndad�r. Burada belirtilmesi gereken �nemli husus, �ukur havzalarda hava kalitesini belirleyen parametreler meteorolojik unsurlarla havzalar�n jeomorfolojik/topografik �zellikleri ve insan etkinlikleridir.

�te yandan, Mu�la-Yata�an y�resinde zemin litolojisi, yukar�da belirtildi�i gibi, eski temele ait metamorfik kayalar d��nda genel olarak Pliyosen ��kellerinden olu�mu�, k�r�nt�l�-tortul yap�da veya al�viyal dolgular �eklinde peki�me oran� d��k, kolayca ayr��p a��nabilir �zelliktedir. Bu yap�daki araziler, eskiden beri tar�msal ama�larla kullan�lm�� ve do�al bitki �rt�s� b�y�k oranda tahrip edilmi�tir. Y�renin primer bitki �rt�s� k�z�l�am (Pinus brutia) ormanlar�d�r ve halihaz�rda etkilerden uzak kalm�� y�ksek yama�lar �zerinde da��l�� g�stermektedir. Buna kar��l�k, �ok tahrip g�rm�� yama�larda ve eteklerde kurak��l maki topluluklar� ve seyrek, �al� formunda garig t�rleri bask�n bir yay�l��a sahiptir. Yine eteklerde ve �zellikle havza tabanlar�ndaki al�viyal topraklarda tar�msal k�lt�re ait bitkiler yo�un bir �ekilde yeti�tirilmektedir.

Yukar�da k�saca a��klanan �evre unsurlar� aras�nda duyarl� bir etkile�im mevcuttur ve bu etkile�im ayn� zamanda havzalardaki yerle�me, sanayi faaliyetleri ve araziden yararlanma konusunda kompleks ili�kilerin varl��n� da ortaya koymaktad�r. insan-�evre ili�kilerinin normal �ekilde devam� ve i�leyi�i s�z konusu oldu�undan, �evre unsurlar�n�n olumsuz etkilerden uzak tutulmas� gerekmektedir. Dava konusu alan, i�leyen bir do�al sistemin (ekolojik sistem) b�t�nl�� i�inde yer ald��ndan �evre unsurlar�yla birlikte do�al ve antropojenik etkilere kar�� duyarl�, bitki-toprak-su dengesi ve su rezervi bak�m�ndan ya�amsal �nem ta��yan bir konuma sahiptir. Bu nedenle, Mu�la- Yata�an havzalar�nda ger�ekle�tirilecek olan her t�rl� faaliyet ve kullan�mlar i�in temelde i�leyen bir do�a par�as�n�n i�leyi� ilke ve ili�kilerini dikkate almak zorunlulu�u bulunmaktad�r. Aksi halde, bu i�leyi�e ters d��en b�t�n kullan�mlar ve kararlar�n sorunlar�n kayna��n� olu�turaca�� bir ger�ektir.

B. Taraflara Ait �ddia ve Savunmalar�n �rdelenmesi- Taraflarca �leri S�r�len Yasal Dayanaklar

Davac� TMMOB Ziraat M�hendisleri Odas� (Ankara), Mu�la ili Merkez ve Yata�an il�esi s�n�rlar� i�erisindeki Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� g�zergah�nda bulunan arazilerin tar�m d�� ama�la kullan�m�n�n uygun oldu�una ili�kin Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘n�n 03.12.2008 tarih ve 5923-19832 say�l� i�leminin iptali istemiyle 02.02.2009 tarihinde dava a�m��t�r. Dava dilek�esinin "�ptal nedenleri" b�l�m�nde davac� odan�n iddialar� a�a��da g�sterilmi�tir.

a) 1. S�n�f tar�m topra�� olan dava konusu ta��nmazlar�n tar�m arazisi olmaktan ��kar�lmas� 5403 say�l� Toprak Koruma ve Arazi Kullan�m� Kanunu‘na ayk�r� oldu�u belirtilerek bu kanunun 3/d maddesine g�re "tar�m arazisi" tan�m� yap�lm��, 4. Madde‘ye g�re de araziyi kullananlar�n yasan�n �ng�rd�� tedbirleri almakla y�k�ml� olduklar� belirtilmi�tir.

b) �ddiaya esas olarak 5403 say�l� Kanun‘un 13. Maddesinde yer alan "mutlak tar�m arazileri, �zel �r�n arazileri, dikili tar�m arazileri ile sulu tar�m arazileri"nin tar�msal �retim amac� d��nda kullan�lamayaca�� h�km�ne vurgu yap�lm�� ve devam�nda, "Ancak, alternatif alan bulunmamas� ve Kurulun uygun g�rmesi �art�yla, savunmaya y�nelik stratejik ihtiya�lar, do�al afet sonras� ortaya ��kan ge�ici yerle�im yeri ihtiyac�, petrol ve do�al gaz arama ve i�letme faaliyetleri, ilgili bakanl�k taraf�ndan kamu yarar� karar� al�nm�� madencilik faaliyetleri, bakanl�klarca kamu yarar� karar� al�nm�� plan ve yat�r�mlar i�in bu arazilerin ama� d�� kullan�m taleplerine, toprak koruma projelerine uyulmas� kayd�yla Bakanl�k taraf�ndan izin verilebilir" h�km�ne de yer verilmi�tir.

c) Toprak Koruma Kurulu‘nca Mu�la �l Tar�m M�d�rl�� elemanlar� taraf�ndan haz�rlanan Tar�msal Et�t Raporu‘nda g�sterilen alternatif alanlar�n kabul edilmemesinin kamu yarar�na ayk�r� oldu�u gibi, usul ve yasaya ayk�r� oldu�u iddia edilmi�tir. ��nk�, dava konusu arazilerin tar�m d�� ama�la kullan�m� karar�nda Kanun‘un arad�� ekilde bir Kamu yarar� karar� bulunmamaktad�r.

Daval� Tar�m ve K�yi�leri Bakanl�� Hukuk M��avirli�i‘nin dava dilek�esine kar�� 16.03.2009 tarih ve 2364 say�l� cevap yaz�s�nda konunun geli�imi s�ras�yla izah edilerek;

a) BOTA�, 17.10.2008 tarih ve 31720 say�l� yaz�s�nda, "Tar�msal Et�t Raporu"nda Mu�la Tar�m �l M�d�rl�� elemanlar�nca alternatif alan olarak g�sterilen alanlar�n bir b�l�m� dere yata��, bir b�l�m� de ruhsatl� maden sahas� olup bu k�s�mlardan boru hatt�n�n ge�mesi boru hatt� yap�m ve i�letme tekni�i a��s�ndan m�mk�n olmad�� gerek�esiyle konunun Bakanl�k�a incelenerek ��z�me kavu�turulmas� i�in Mu�la Tar�m �l M�d�rl��‘ne gerekli talimat�n verilmesi talebinde bulunmu�tur. Bunun �zerine Tar�m ve K�yi�leri Bakanl�� Tar�msal �retim ve Geli�tirme Genel M�d�rl��, 30.10.2008 tarih ve 5223-17794 say�l� yaz� ile Mu�la Tar�m �l M�d�rl��‘nden konunun 5403 say�l� Kanun kapsam�nda incelenerek gere�inin yap�lmas� istenmi�tir.

b) Mu�la Toprak Koruma Kurulu, 14.11.2008 tarihinde toplanarak, BOTA�‘�n yaz�s�nda belirtilen hususlar ve nedenler gerek�e olarak dikkate al�nm�� ve g�sterilen alternatif alanlar�n alternatif alan kabul edilmemesine, s�z konusu proje ile ilgili Enerji Piyasas� D�zenleme Kurulu (EPDK) taraf�ndan 12.06.2003 tarih ve 152-38 say�l� Kamu Yarar� Karar�‘n�n, 5403 say�l� Kanun‘un ve Bakanl�k talimatlar�n�n �ng�rd�� ekilde oldu�u anla��ld��ndan, Kurul‘un 14.11. 2008 tarih ve 9 nolu karar�yla s�z konusu Kuru Mutlak Tar�m Arazileri, Sulu Tar�m Arazileri, Sulu Marjinal Tar�m Arazileri ve Dikili Tar�m Arazileri‘nden ge�en 24,5 km‘lik g�zergah�n Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� yap�lmak �zere tar�m d�� ama�la kullan�lmas� hakk�nda uygun g�r�� verilmesine oy �oklu�u (911) ile karar verilmi�tir.

c) S�z konusu karara ili�kin olarak, Bakanl��n Tar�msal �retim ve Geli�tirme Genel M�d�rl��‘n�n 03.12.2008 tarih ve 5923-19832 say�l� yaz�s� ile Mu�la Valili�i‘ne 5403 say�l� Kanun‘un 13/d Maddesi gere�ince "Toprak Koruma Projesi"nin haz�rlat�larak onaylanmas� ve projeye uyulmas� �art�yla talep edilen alanlar�n tar�m d�� ama�la kullan�lmas�n�n uygun g�r�ld�� bildirilmi�tir.

d) Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��, Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� i�in talep edilen alanlar�n tar�m d�� ama�la kullan�m� ile ilgili olarak 5403 say�l� Kanun‘un 13. Maddesini 1. f�kras�nda ifade edilen �ekilde s�z konusu araziler hakk�nda tar�msal �retim amac� d��nda kullan�lmamas� h�km�ne kar��, ayn� maddenin ancak alternatif alan bulunmamas� ve Toprak Koruma Kurulu‘nun uygun g�rmesi �art�yla istisna bentleri olan a,b,c,� ve d bentlerin h�km�n� uygun bulmu�tur.

Yukar�daki a��klamalardan anla��laca�� gibi, davac� Ziraat M�hendisleri Odas�, 03.12.2008 tarih ve 5923-19832 say�l i�lemin iptali davas�n� 5403 say�l Toprak Koruma ve Arazi Kullan�m� Kanunu‘nun 3/d, 4. ve 13. maddelerinde yer alan h�k�mlere g�re tesis etmi� ve Mu�la �l Tar�m M�d�rl�� elemanlar�nca haz�rlanan Tar�msal Et�t Raporu‘nda alternatif g�zergah olarak g�sterilen alanlar�n, alternatif alanlar olarak kabul edilmemesinin ilgili 5403 say�l� Kanun‘a ayk�r� oldu�unu iddia etmi�tir.

Buna kar��l�k, daval� Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��, BOTA�‘�n 17.10.2008 tarih ve 31720 say�l� yaz�s�nda Mu�la Tar�m �l M�d�rl�� elemanlar�nca alternatif alan olarak g�sterilen alanlarda boru hatt� yap�m ve i�letme tekni�i a��s�ndan m�mk�n olmad�� gerek�esini dikkate alarak, Mu�la Valili�i‘nden 5403 say�l� Kanun kapsam�nda konunun incelenerek gere�inin yap�lmas�n� istemi�tir. Bunun �zerine Mu�la Toprak Koruma Kurulu s�z konusu Do�algaz Boru �letim Hatt� g�zergah� ile ilgi olarak;

- Enerji Piyasas� D�zenleme Kurulu (EPDK)‘nun 12.06.2003 tarih ve 152-38 say�l� Kamu Yarar� Karar�,

- 5403 say�l� Kanun‘un 13. Madde a,b,c, �, ve d bentlerinde yer alan h�k�mler,

- Bakanl�k talimatlar� g�z �n�nde bulundurularak 24,5 km‘lik g�zergah�n Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� yap�lmak �zere tar�m d�� ama�la kullan�lmas� hakk�nda uygun g�r�� bildirmi�tir. Kurulun s�z konusu uygun g�r�� zerine Tar�m ve K�yi�leri Bakanl�� Tar�msal �retim ve Geli�tirme Genel M�d�rl�� taraf�ndan Mu�la Valili�i‘ne 5403 say�l� Kanun‘un 13. Maddesi h�k�mlerine g�re uygulaman�n ba�lat�lmas� ve talep edilen alanlar�n tar�m d�� ama�la kullan�lmas�n�n uygun g�r�ld�� bildirilmi�tir.

C. Bilirki�i �ncelemeleri, Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� Ge�i� Noktalar� Aras�ndaki Alanlar�n Durumu ve Konuya �li�kin De�erlendirmeler

Bilirki�i heyetimiz, tespiti istenen hususlar� incelemek �zere dava konusu Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt�n�n projede belirtilen g�zergah noktalar�na belirlenen g�n ve saatte Mahkeme heyeti, davac� ve daval� taraflar�n temsilcileriyle birlikte gidildi. 1/25 000 �l�ekli topografik harita �zerinde i�aretlenen ilgili projeye ait g�zergah noktalar� ile alternatif g�zergah hatt� ge�i� noktalar�n�n arazideki yer ve konumlar� GPS aleti kullan�larak belirlendi. Ke�if ve inceleme i�lemine Yata�an �l�e Merkezi bat�s�ndan ge�en BOTA� Do�algaz Boru �letim Hatt�n�n S210 noktas�ndan ba�land�. Bu noktadan itibaren S277 noktas�na kadar devam eden alandan ge�en Mu�la Do�algaz Boru-�letim Hatt� g�zergah� boyunca yerine g�re Sulu Tar�m Arazileri, Kuru Mutlak Tar�m Arazileri, Kuru Marjinal Tar�m Arazileri ve Zeytin Dikili Tar�m Arazilerin varl�� g�zlenmi�tir.

BOTA�, Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� g�zergah�n�n tespitinde a�a��daki hususlar� ve kriterleri dikkate alm��t�r.

-Arazinin jeolojik ve topografik yap�s�, boru hatt�na etki edebilecek di�er unsurlar olarak faylar, yer alt� sular�, s�v��ma alanlar�, heyelan alanlar�,

-�evresel anlamda �nem arz eden ormanlar, do�al sit alanlar� ve �zellikle tar�m alanlar�,

-G�zergah m�mk�n oldu�unca yollara yak�n ve i�letme kolayl�� olan, imar plan� olmayan tar�ma elveri�siz arazilerden ge�ecek �ekilde,

-Boru hatt� yap�m ve i�letme tekniklerine uygunluk (Dere yata��, kayal�k, batakl�k, karayollar�na paralellik gibi unsurlar hari�).

Mu�la Tar�m �l M�d�rl�� teknik elemanlar� ise; g�zergah arazilerin konumu, e�imi, toprak derinli�i ve toprak y�zeyinde g�r�lebilen problemleri dikkate alarak de�erlendirme yapm��lard�r.

Bilirki�i heyeti olarak, ke�if s�ras�nda ‘dava konusu "Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt�" g�zergah�n�n ge�ti�i alanlarda �evre unsurlar� olarak jeolojik yap�, topografik/jeomorfolojik �zellikler, iklim ko�ullar�n�n etkisi, hidrografik s�re�lerin durumu, toprak �zellikleri ve bu topraklar�n tar�msal �retim ve kullan�m bak�m�ndan s�n�ftan incelenmi�tir. S�z konusu hatt�n ge�ti�i g�zergah �zerinde genel olanak, Yata�an havzas�n�n taban d�zl�kleri al�viyal topraklara sahiptir. Mu�la polyesinin al�viyal taban topraklar� k�rm�z�ms� Akdeniz topraklar� ile kar��m halinde geli�mi� bulunmaktad�r. Akdeniz iklim rejiminin h�k�m s�rd�� y�re b�t�n�nde sa�anak tipi ya��lar�n yo�unlu�u ve yery�z�ne aktard�� kinetik enerji nedeniyle erozif etkilere sahiptir. Y�rede, bir yandan tar�msal faaliyetler ve do�al bitki �rt�s�n�n tahribi, �te yandan e�im ve ya��lar�n erozif etkileri yama�larda s�� bir toprak �rt�s�n�n olu�mas�na, buna kar��l�k Yata�an ve Mu�la havza tabanlar�nda hidrografik s�re�ler al�viyal topraklar�n birikimine yol a�m��t�r. �klim ve di�er �evre ko�ullar�n�n yaratt�� olanaklara ba�l� olarak Mu�la ve Yata�an taban ovalar�ndaki topraklarda tar�msal k�lt�r faaliyetleri erken �a�lardan beri geli�mi� ve buralarda ya�ayan halk�n ekonomik kaynaklar�n�n temel unsurlar� olmu�tur. Bu nedenle, y�rede �evre unsurlar�yla birlikte topraklar�n korunmas� ve arazi kullan�m kabiliyetini geli�tirilmesi �nem kazanm��t�r.

BOTA� taraf�ndan tesisi planlanan Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt� Yata�an �l�esi Hisarard� K�y�‘nden 8147 noktas� ile ba�lay�p Mu�la Merkez‘de S277 noktas�yla son bulmaktad�r. Bu g�zergah�n uzunlu�u 45 km olup bunun 20,5 km‘si uygun g�r�lm�� ve geriye kalan 24,5 km‘si i�in alternatif g�zergahlar g�sterilmi�tir. Ke�if s�ras�nda BOTA�‘a ait hatt�n ge�i� noktalar� ile alternatif g�zergah �zerinde bu noktalar�n kar��s�nda kalan noktalar dikkate al�nm�� ve gerekli inceleme ve tespitler bu noktalara g�re yap�lm��t�r.

Ke�if ve inceleme i�lemine Yata�an-Milas karayolu ile kesi�en S210 noktas�ndan ba�lanmas� uygun g�r�lm�� ve bu noktadan itibaren Mu�la y�n�nde devam edilmi�tir. Ke�if s�ras�ndaki yap�lan incelemeler, al�nan GPS �l��mleri ve yap�lan de�erlendirmeler s�ras�yla a�a��dad�r.

1) S210-S228 noktalan aras�ndaki 10,5 km‘lik hatt�n ba�lang�c�nda el GPS aleti ile BOTA� hatt� �zerindeki 8210 noktas�n�n koordinatlar� 598453-4132308 olarak belirlenmi�tir. Buradan alternatif olarak g�sterilen g�zergah�n Yata�an-Milas karayolunu kesti�i (599474-4132845) noktaya gelindi. Konumlar� belirlenen her iki noktadan itibaren ileriye-Mu�la Merkez y�n�ne do�ru devam eden g�zergah alanlar�nda yap�lan incelemede genel olarak, "Sulu Mutlak Tar�m Arazisi ve Kuru Marjinal Tar�m Arazisi" alanlar�ndan ge�ildi�i g�zlenmi�tir. �nerilen alternatif g�zergah�n bir k�sm� �zerinden ve yak�n�ndan enerji nakil hatt� ge�mektedir. Ayr�ca, bu hat genellikle Ova�ay mecras�n� veya mecran�n etkisinde kalm�� yatak zonunu izlemektedir (Foto 1).

2) S221 noktas�, BOTA� hatt�n�n Bozarmut-Boz�y�k yolunun kesi�ti�i yer (601262�4128804) ile bu noktan�n 450 metre kuzeyinde alternatif g�zergah�n ge�ti�i noktadan ileriye do�ru yap�lan g�zlemde, BOTA� hatt� g�zergah�nda k�sa ve aral�kl� mesafelerde "Zeytin Dikili Tar�m Arazisi ve Sulu Mutlak Tar�m Arazisi" bulunmaktad�r. Alternatif g�zergah hatt� ise, al�viyalova d�zl��nden ge�en Kam�� ay‘ �n bir kolu olan Ovadere yata�� zerinden veya yata�a yak�n ve paralel ge�ti�i saptanm��t�r (Foto 2).

3) S227 noktas� (604802-4126020), Bah�eyaka K�y� mezarl��n�n do�usu: BOTA� hatt�, �nce uzun bir mesafede "Zeytin Dikili Tar�m Arazisi" i�inden ge�mekte ve daha sonra "Sulu Mutlak Tar�m Arazisi ve/veya Kuru Marjinal Tar�m Arazisi" i�inde devam etmektedir. Alternatif g�zergah ise, planlanan BOTA� boru hatt�n�n 250 metre kuzeyinden itibaren derince bir yatak i�inde akan dere yata��n� yak�ndan izlemektedir. Halbuki, hatt�n bu kesiminde �nerilen alternatif g�zergah�n Bah�eyaka K�y�‘nden itibaren S229 noktas�na kadar yama�-etek zonu boyunca ge�irilmesi daha uygun g�r�lmektedir. S�z konusu alternatif g�zergah de�i�tirilerek etek-yama� kenar�ndan ge�irilecek olursa Zeytin Dikili Tar�m Arazisi ve Sulu Mutlak Tar�m Arazisi d��ndan, �zellikle Zeytin Dikili Tar�m Arazisi daralt�lmadan ge�irilmi� olacakt�r. �nerilen alternatif g�zergah dere yata�� kaba �ak�ll�, bloklu, peki�memi� ve kolay a��nabilen malzemeden olu�mu�tur. Ak�� g�steren derenin yatak kenar� boyunca d�zenleme yap�larak yama� stabilizasyonunu sa�lamak m�mk�n de�ildir (Foto 3, 4,5).

4) BOTA� boru iletim hatt�n�n Bay�r Beldesi g�neyinde kalan S229 noktas� (606193�4125139)‘ndan itibaren Mu�la Merkez y�n�nde etek-yama� zonunu izleyerek ge�mektedir. Bu g�zergah boyunca, genel olarak, "Kuru Marjinal Tar�m Arazisi" mevcuttur. �nerilen alternatif hatt�n Yata�an-Mu�la karayoluna yak�n ve paralel ge�ti�i g�zlenmi�tir. �nerilen bu hatt�n karayoluna yak�nl�� nedeniyle Do�algaz boru iletim hatt� yap�m ve i�letim tekni�ine uygun g�r�lmemektedir. Nitekim, alternatif g�zergah�n Yata�an-Mu�la karayolu �zerindeki 609302-4124002 noktas�na gelindi�inde Mu�la y�n�nde bu g�zergah�n karayolunu iki kez kesti�i ve hatt�n bir�ok yerde karayolu kenar�nda bulunan tesislere isabet etti�i tespit edilmi�tir.

5) BOTA� Do�algaz Boru �letim Hatt� S242 noktas�ndan S273 noktas�na kadar Yata�an havzas�-Mu�la ovas� aras�ndaki e�ik �zerinden ge�mektedir. Bu g�zergah orman ve maki fundal�k arazilerden olu�maktad�r. Bu iki nokta aras�nda alternatif g�zergah �nerilmemi�tir.

6) S273-S277 noktalar� aras�nda BOTA� Do�algaz Boru �letim Hatt� Mu�la ovas� taban arazisinden ge�mektedir. Bu g�zergah boyunca "Kuru Mutlak Tar�m Arazisi" mevcuttur. �nerilen alternatif g�zergah S274 noktas� ile �l��len (618083-4119703) noktas�n�n kesi�ti�i yerden itibaren Mu�la polyesini g�neybat�dan s�n�rlayan Karada� k�tlesinin (Karada�ba�� Tepe 1034 m) y�ksek yama� ve tepeleri �zerinden ge�irilmi�tir. S�z konusu alternatif g�zergah boru hatt� yap�m ve i�letmesi y�n�nden uygun g�r�lmemi�tir. ��nk�, Karada� k�tlesi kristalize kalkerlerden yap�l� olup sert-kompakt �zelliktedir. Yama�larda e�im fazlad�r (+%20) ve k�tle orman ve maki toplulu�u ile kapl�d�r.

SONU�

Mu�la �l Merkezi �le Yata�an �l�esi aras�ndaki ortak s�n�rlar i�erisinde BOTA� taraf�ndan yap�m� planlanan "Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt�" g�zergah�nda bulunan arazilerin tar�m d�� ama�la kullan�m�n�n uygun oldu�una ili�kin Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘n�n 03. 12.2008 tarih ve 5923-19832 say�l� i�leminin iptali istemiyle TMMOB Ziraat M�hendisleri Odas�‘n�n a�m�� oldu�u davada g�zergah �zerindeki alan ve arazilerle ilgili olarak Mahkemenizce tespiti istenen hususlar ba�lam�nda ve 5403 say�l� ve 3575 say�l� yasalar�n h�k�mleri kapsam�nda, dava dosyas�ndaki taraflar�n iddia ve savunmalar�, dava dosyas�nda bulunan bilgi ve belgeler, bilirki�i heyeti olarak ke�if s�ras�ndaki incelemelerde yap�lan tespitler ve al�nan notlar g�z �n�nde bulundurularak a�a��daki sonu�lara var�lm��t�r.

Mahkemenizce tespiti istenen hususlar ba�lam�nda:

1) Dava konusu "Mu�la Do�algaz Boru �letim Hatt�" g�zergah�n�n ge�ti�i alanlarda, genel olarak, "Sulu Mutlak Tar�m Arazisi, Kuru Mutlak Tar�m Arazisi, Kuru Marjinal Tar�m Arazisi ve Zeytin Dikili Tar�m Arazisi" niteli�inde araziler bulunmaktad�r.

2) Yukar�da belirtilen nitelikte bulunan araziler, 5403 Say�l� Toprak Koruma ve Arazi Kullan�m� Kanunu ile 3573 Say�l� Zeytincili�in Islah� ve Yabanilerinin Ara�t�r�lmas� Hakk�nda Kanun ve ilgili mevzuat h�k�mleri g�z �n�nde bulundurularak konuya ili�kin de�erlendirmeler yap�lm��t�r.

a) S210-S227 noktalar� aras�nda kalan BOTA� Do�algaz Boru �letim Hatt� boyunca yapt��m�z incelemede "Sulu Mutlak Tar�m Arazisi ve Kuru Marjinal Tar�m Arazisi" alanlar� bulunmaktad�r. �nerilen alternatif g�zergah�n bir k�sm� �zerinden ve yak�n�ndan enerji nakil hatt� ge�mekte ve g�zergah Ova�ay yatak zonunu izlemektedir. Bu tespite g�re, �nerilen alternatif g�zergah Do�algaz iletim Hatt� yap�m� ve i�letme tekni�ine uygun olmad��, bu nedenle 5403 say�l� Kanun‘un 13. Maddesinin istisnai durumlara ili�kin h�km� uygulanabilir.

b) S227-S229 noktalar� aras�nda BOTA� hatt�n�n ge�ti�i alanlarda "Zeytin Dikili Tar�m Arazisi, Sulu Mutlak Tar�m Arazisi ve Kuru Marjinal Tar�m Arazisi" saptanm��t�r. Bu hat i�in �nerilen g�zergah, al�viyal ova y�zeyini derince yaran dere yata��n� izlemektedir. S�z konusu dere yata��n� d�zenleyerek yatak kenar stabilizasyonunu sa�lamak m�mk�n de�ildir. �te yandan 3573 say�l� Kanun‘un 20. Maddesinde" Zeytincilik sahalar� daralt�lamaz. Ancak, belediye s�n�rlar� i�inde bulunan zeytinlik sahalar�n�n imar hudutlar� kapsam� i�ine al�nmas� halinde altyap� ve sosyal tesisler dahil toplam yap�la�ma, zeytinlik alan�n�n % 10‘unu ge�emez. Bu sahalardaki zeytin a�a�lar�n�n s�k�lmesi Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘n�n fenni gerek�eye dayal� iznine tabidir. Bu iznin verilmesinde, Tar�m ve K�yi�leri Bakanl��‘na ba�l� ara�t�rma enstit�lerinin ve mahallinde varsa ziraat odas�n�n uygun g�r�� al�n�r. Bu halde dahi kesin zaruret g�r�lmeyen zeytin a�ac� kesilemez ve s�k�lemez " h�km� yer almaktad�r. Bu itibarla, g�zergah�n Bah�eyaka K�y�‘nden itibaren yama�-etek zonundan ge�irilmesinin daha uygun olaca�� kanaatindeyiz.

c) BOTA� hatt�n�n S229 noktas�ndan S242 noktas�na kadar devam eden b�l�m�nde "Kuru Marjinal Tar�m Arazisi" mevcuttur ve hat genellikle yama�-etek zonunu izleyerek ge�mektedir. �nerilen alternatif hatt�n Yata�an-Mu�la karayoluna yak�n ve paralel ge�mesi, baz� noktalarda yolu kesmesi gibi nedenlerle heyetimizce uygun bulunmam��t�r.

d) BOTA� hatt�n�n S273-8277 noktalar� aras�ndaki son b�l�m� Mu�la ovas�n�n taban�ndaki "Kuru Mutlak Tar�m Arazisi"nden ge�mektedir. �nerilen alternatif g�zergah, Mu�la ovas�n� g�neybat�dan s�n�rlayan Karada� k�tlesi y�ksek yama� ve tepeleri �zerinden ge�irilmi�tir. Da� k�tlesi sert-kompakt kristalize kalkerlerden yap�l� olup boru hatt� yap�m tekni�ine uygun de�ildir. Boru hatt� toprak y�zeyinin 1,5 metre alt�ndan ge�irilmekte olup bu durum tarla tar�m� topraklar�n�n i�lenmesi y�n�nden engel de�ildir. Bu alan i�in 5403 say�l� kanun‘un 13. Maddesinin istisnai durumlara ili�kin h�km� uygulanabilir.

Sonu� olarak, yukar�da yapt��m�z a��klamalar kapsam�nda, BOTA� taraf�ndan tesisi planlanan Mu�la Do�algaz Boru iletim Hatt�‘n�n ge�ti�i alanlarda bulunan araziler i�in 5403 say�l� Kanun‘un 13. Maddesinde "mutlak tar�m arazileri, �zel �r�n arazileri, dikili tar�m arazileri ile sulu tar�m arazilerinin tar�msal �retim amac� d��nda kullan�lamayaca��" belirtilmi� olmakla birlikte, ayn� maddede, "ancak, alternatif alan bulunmamas� ve Kurulun uygun g�rmesi �art�yla, savunmaya y�nelik stratejik ihtiya�lar, do�al afet sonras� ortaya ��kan ge�ici yerle�im yeri ihtiyac�, petrol ve do�algaz arama ve i�letme faaliyetleri, ilgili bakanl�k taraf�ndan kamu yarar� karar� alm�� madencilik faaliyetleri, bakanl�klarca kamu yarar� karar� al�nm�� plan ve yat�r�mlar i�in bu arazilerin ama� d�� kullan�m taleplerine, toprak koruma projelerine uyulmas� kayd� ile Bakanl�k taraf�ndan izin verilebilir" h�km� de yer almaktad�r. S�z konusu istisnai durumlara ili�kin h�k�m, yukar�da raporumuzun sonu� b�l�m� (b) ��kk�nda konu edilen S227-S229 noktalar� aras�nda kalan g�zergah alan�n�n d��nda, di�er alanlar i�in uygulanmas�n�n yerinde olaca�� kanaatindeyiz.

Y�ce Mahkemenize arz olunur. 26.06.2009

Prof. Dr. Asaf KO�MAN
Ege �niv. Edebiyat Fak. Em. ��retim �yesi

Prof. Dr. Erhan Vecdi K��KERBA�
Ege �niv. Ziraat Fak. Peyzaj Mimarl�� B�l�m�

Emin MADRAN
Harita ve Kad. M�h. Mu�la Kadastro M�d�r�

Okunma Say�s�: 5959

Payla�:

Facebook Twitter Whatsapp

T�m Hukuki �al��malar�m�z

MU�LA'DA DO�ALGAZ BORU HATTI ��N TARIM ARAZ�LER�N�N �MARA A�ILMASINA KAR�I A�TI�IMIZ DAVADA, B�L�RK�� RAPORUNU VERD�

�ubeler

H�zl� Ula��m

Sosyal Medya

E-Liste

MU�LA'DA DO�ALGAZ BORU HATTI ���N TARIM ARAZ�LER�N�N �MARA A�ILMASINA KAR�I A�TI�IMIZ DAVADA, B�L�RK��� RAPORUNU VERD�

MU�LA'DA DO�ALGAZ BORU HATTI ��N TARIM ARAZ�LER�N�N �MARA A�ILMASINA KAR�I A�TI�IMIZ DAVADA, B�L�RK�� RAPORUNU VERD�