Patates, sen neymiþsin?

Bu da þimdi nereden çýktý diye düþünülebilecektir. Böyle bir soru, aklýmýzda olmayan bir soruydu. Resmi Gazete`de 24 Eylül 2011 tarihinde yayýmlanan iki yönetmelik sonrasý böyle bir soru aklýmýza düþtü. Söz konusu Yönetmelikler; Patates Halka Çürüklüðü Hastalýðý ile Mücadele Hakkýnda Yönetmelik ile Patates ve Domateste Bakteriyel Solgunluk ve Patateste Kahverengi Çürüklük Hastalýðý ile Mücadele Hakkýnda Yönetmelik.

Patatesle ilgili yönetmelikler yeni çýkan bu iki yönetmelik olsaydý, baþlýktaki sorunun aklýmýza gelmeyeceðinden kuþkunuz olmasýn. Ancak 29.04.2009 tarihli Resmi Gazete`de yayýmlanmýþ Ticari Amaçlý Patateslerin Ýzlenebilirliði Hakkýnda Yönetmelik ile 10.04.2011 tarihli Resmi Gazete`de yayýmlanmýþ Tohumluk Patates Sertifikasyonu ve Pazarlamasý Yönetmeliðini göz önüne getirince, sizin aklýnýza, bizim aklýmýza gelen soru gelmez miydi?  Ya da bizim kadar iyi niyetli olmayýp, Bakanlýkta gizli bir "patates örgütü" mü var sorusu aklýnýza gelirdi? 

Bakanlýðýn her türlü öneriye kapýlarý kapattýðý, getirilen önerileri ciddiye almadýðý, çoðu zamanda görüþ alma ihtiyacýný bile duymadýðý bir süreçte, kendimizi paralayarak bilimsel ve teknik öneriler getirme yerine, mizahi bir yaklaþýmla konuyu ele almayý denedik.

Mevzuat düzenlemeleri neden yapýlýr?

Kamu kurumlarý çalýþma alaný ile ilgili konularda uygulamaya iliþin esas ve usuller ile yasak, sýnýrlama ve sorumluluklarý belirtmek amacýyla çeþitli düzenlemeler yaparlar. Bu düzenlemeler, uygulamalara iliþkin belirsizliklerin ortadan kalkmasý ve saðlýklý bir kamu idaresi açýsýndan gerekli ve önemlidir.

Yasalar yasama organý tarafýndan yapýlýrken, yönetmelikler yürütmenin çeþitli düzeylerdeki (Bakanlar Kurulu, Bakanlýklar ve çeþitli kamu idareleri gibi) birimleri tarafýndan hazýrlanýr. Resmi Gazete`de yayýmlanan düzenlemeler üçüncü kiþiler açýsýndan baðlayýcýdýr. Kamu idareleri bu nedenle, birçok yükümlülük getiren, dayanaðý olan yasalardan kaynaklanan yaptýrým etkisi bulunan yönetmeliklerin, muhataplarý tarafýndan bilinmesi ve takip edilebilmesini kolaylaþtýrýcý bir yaklaþýmda bulunmak zorundadýr.

Düzensizliði ortadan kaldýrmak için bir düzenleme yapýlýrken, ayný konuda çok sayýda düzenleme olmasýndan kaynaklanan bir mevzuat kirliliðine yol açýlmamalýdýr. Herhangi bir konuda ihtiyaç duyduðu düzenlemenin ne olduðunu öðrenmek isteyen bir kiþinin, ayný konuda birden fazla düzenleme olmasý halinde, bu düzenlemelerden hepsine ulaþabilmesinin ve haberdar olmasýnýn zorluðu ortadadýr. Bu zorluk sadece vatandaþlar açýsýndan deðil, kamu idaresinin her düzeydeki biriminde çalýþanlar açýsýndan da geçerlidir.

Konumuz olan patatesle ilgili dört ayrý düzenlemeye bakýldýðýnda, tüm bu düzenlemeler bir yönetmelik için de niçin düzenlenmez sorusu, herkesin aklýna gelecek ilk soru olmaktadýr. Her biri ayný Bakanlýk tarafýndan çýkarýlmýþ olan bu yönetmeliklerin birleþtirilmesi önünde herhangi bir teknik veya hukuki bir engel de bulunmamaktadýr.

 Söz konusu yönetmeliklerden en eskisi olan Ticari Amaçlý Patateslerin Ýzlenebilirliði Hakkýnda Yönetmeliðin dayanak maddesine bakýldýðýnda,  5996 sayýlý Veteriner Hizmetleri, Bitki Saðlýðý, Gýda ve Yem Kanunu ile yürürlükten kaldýrýlan 6968 sayýlý Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu olduðu görülmektedir.

Bu durumda Ticari Amaçlý Patateslerin Ýzlenebilirliði Hakkýnda Yönetmelik, dayanaðý ortadan kalktýðý için yok hükmündedir. Her ne kadar, 5996 sayýlý Kanun ile 6968 sayýlý Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanununa yapýlan atýflarýn, 5996 sayýlý Kanuna yapýldýðý düzenlenmiþse de, söz konusu yönetmeliðin Ýdari yaptýrýmlar baþlýklý 9 uncu maddesinin, doðrudan 6968 sayýlý Kanundaki düzenlemelere gönderme yapmasý karþýsýnda, bu hüküm anlamsýz kalmaktadýr.

Ticari Amaçlý Patateslerin Ýzlenebilirliði Hakkýnda Yönetmelik ile alana iliþkin bir düzenleme yapýldýðýna ve bir ihtiyaç karþýladýðýna göre, Bakanlýðýn öncelikli yapmasý gereken, bu yönetmeliði 5996 sayýlý Kanunu dikkate alarak güncellemesidir. Bu güncelleme ihtiyacýnýn, alana iliþkin yeni çýkan ihtiyaçlar nedeniyle, yeni yönetmeliklerin hazýrlanmasý sýrasýnda dikkate alýnmamýþ olmasýnýn izahý zordur.  Burada akla gelen ilk yanýt, 29.04.2009 tarihli Resmi Gazete`de yayýmlanan her iki yönetmeliðin dayanak maddesinde yer alan AB direktifleridir. Aslýnda bu yaklaþým, kamuda artýk bir hastalýk haline gelen, her AB direktifine karþýlýk gelen bir yönetmelik çýkarma kolaycýlýðý ve zihni teslimiyetçilik anlayýþýnýn en tipik göstergesidir. Bu anlayýþýn bir yansýmasý olarak AB direktifleri –ki bizde karþýlýðý aslýnda teblið veya yönergedir- tercüme edilmekte ve bu halleri ile hiçbir sorguya gerek kalmadan yayýmlanmaktadýr. Bu düzenlemelere konuyla ilgili mevcut düzenlemeler içinde yer verilmesi, konu ve anlam bütünlüðünün saðlanmasý gibi bir zahmete (!) girmeyen kamu idareleri, iþin kolaycýlýðýna kaçmaktadýr.

Düzenlemeler kimin için yapýlýr?

Yukarýdaki tespitimize tipik bir örnek olarak 15.09.2011 tarihinde yayýmlanmýþ Karanfil Yaprak Bükenleri Ýle Mücadele Hakkýnda Yönetmelik ile San-Jose Kabuklu Biti Ýle Mücadele Hakkýnda Yönetmelik gösterilebilir.

Bir sayfalýk Karanfil Yaprak Bükenleri Ýle Mücadele Hakkýnda Yönetmelik incelenecek olunursa, yönetmeliðin üç maddeden oluþan, ikinci bölümü dýþýndaki diðer maddeleri; Amaç ve Kapsam, Dayanak, Tanýmlar, Ýdari yaptýrýmlar, Yürürlük, Yürütme baþlýklý klasik yönetmelik maddeleridir.

San-Jose Kabuklu Biti Ýle Mücadele Hakkýnda Yönetmelik için de benzer bir durum söz konusudur. Hatta bu yönetmelikle ilgili daha da vahim bir durum bulunmaktadýr. Dayanaðý yine bir AB Direktifi (2006/91) olan bu yönetmeliðin çevirisi yapan, sadece Ýngilizce bildiðinden olacak, Ziraat Fakültesi birinci sýnýf öðrencisinin bile bilebileceði Latince terimleri, bilemediðinden, asýl metindeki orijinal halleri ile býrakmýþtýr. AB metinlerini deðiþtirilemez ve dokunulamaz olarak gören yaklaþým, yapýlan çevirinin olduðu gibi yönetmeliðe yansýmasýna seyirci kalmýþtýr. Zannedersiniz ki, bu metin uygulamada deðil, bilimsel bir makalede kullanýlacaktýr.

Benzer konularý ayný mevzuatlar içinde toplamak yerine, her akla geleni mevzuat haline getirmek, ayný konuda benzer yönetmelikler çýkarmak, 2011 yýlý için verdiðimiz örneklere bakýlýp, bu yýlýn modasý (!) gibi algýlanmamalýdýr. Ya da Bakanlýkta çýkarýlan her yönetmelik için prim mi alýndýðý sorusu akla gelmemelidir. Bu sorun, özellikle Bakanlýðýn bitki koruma ile ilgili birimlerinde görülen ve baþka birimlere yayýlma endiþesi duyduðumuz bir durumdur. Aþaðýdaki çizelge incelenecek olunursa, kaygýmýza bir nebze olsun hak verilecektir:

Çizelge-1 Bitki Koruma ile Ýlgili Yürürlükte Olan Yönetmelikler

Sonuç olarak

Kamu idarelerinin yönetmelik veya herhangi bir düzenleme yaparken, "ben yaptým, oldu" gibi bir lüksleri yoktur. Yapacaklarý düzenleme ile ilgili olarak konuyla ilgili çevrelerin görüþlerini almak ve bunlarý dikkate almak gibi bir zorunluluklarý ve sorumluluklarý vardýr. Mevzuatlarýn bilinebilirliði ve izlenebilirliði konusunda iki farklý sorun bulunmaktadýr. Bunlardan birincisi ayný konuda çok sayýda mevzuat olmasýdýr. Ýkincisi ise konu ile ilgili çevrelerin görüþlerini dikkate alýnmayarak, yayýnlanmýþ bir mevzuatta sürekli deðiþikliðe gidilmesidir. Her iki durumda da mevzuat kirliliði ortaya çýkmakta, bu durum düzenlemelerin bilinebilirliði ve izlenebilirliðinin güçlüðü nedeni ile maðduriyetlere ve sorunlara yol açmaktadýr.

Son dakika notu:

Biz tam yazýmýzý hazýrlayýp bitirdik diyorduk, ama Bakanlýðýn çalýþma hýzýna yetiþmek mümkün deðil. Biz düþünüp taþýnana kadar, 3 Ekim 2011 tarihli Resmi Gazete`de patatesle ilgili yeni bir yönetmelik daha yayýnladý: "Patates Kist Nematodlarý Ýle Mücadele Hakkýnda Yönetmelik". Elimizi çabuk tutmazsak yazýmýza birçok son dakika notu eklemek zorunda kalacaðýz korkusu ile daha fazla oyalanmadan yazýmýzý yayýnlamaya karar verdik.

Son Yönetmelikle ilgili olarak da teknik deðerlendirmeye girmeden, sadece bir konuya deðinmek istiyoruz. San-Jose Kabuklu Biti Ýle Mücadele Hakkýnda Yönetmelik için dikkat çektiðimiz, Latince terimlerin Türkçe karþýlýklarýnýn verilmemesinin, bu Yönetmelikte de, bir kez daha tekrarlandýðý görülmekte. Metin içinden göndermelerin yapýldýðý Ek-1`e bakýldýðýnda aþaðýdaki liste yer almaktadýr.

Biz yine çalýþmayý yapan arkadaþlarýmýza katký olur düþüncesi ile listede yer alan bitkilerin Latince isimlerinin karþýlýðýný aþaðýdaki çizelgede veriyoruz:

Patatesle ilgili bu kadar yönetmelikten bahsedince, neyin ne olduðu iyice karýþmaya baþladý. Bitki Koruma ile ilgili yürürlükte olan yönetmelikler gibi patatesle ilgili olan yönetmeliklerin de bir çizelge halinde görülmesi, bu konuda vurgulamaya çalýþtýðýmýz durumu göz önüne sermesi açýsýndan yararlý olacaktýr.

Çizelge-1 Patates ile Ýlgili Yürürlükte Olan Yönetmelikler