TÜRKİYE HAŞHAŞ ÜRETİMİNDE DÜNYAYA BEDEL - DÜNYA
Haşhaş üretiminde Birleşmiş Milletlerin (BM) belirlediği, sayılı yasal üreticilerden biri olan Türkiye`de yılsonuna kadar 40 bin tonluk ürün elde edilmesi hedefleniyor. BM`nin belirlediği 8 yasal üreticiden biri olan Türkiye, dünya yasal haşhaş ekim alanları içinde yüzde 48`lik paya sahip. Haşhaş ekim alanları 2006 yılından bu yana Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) ile belirleniyor.
Gamze ŞENER / İSTANBUL
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Genel Başkanı Turhan Tuncer, haşhaş ekim alanlarının artırılması veya azaltılmasının kesin olarak 2012 yılı sonbaharında yayımlanacak Bakanlar Kurulu Kararı ile belirleneceğini söyleyerek, "Ekim alanlarının artırılmasından ziyade kaliteli üretim yapılması gerekiyor. Stoklar yüksek. Talep artmadığı için üretici ülkeler arasında kıyasıya bir rekabet var. Dünyada haşhaş kökenli opiyat (morfin dahil 20 çeşit opium alkolaid ürünü) tüketimi hammadde üretiminin tüketim miktarının üzerinde gerçekleşmesi stok fazlasına neden oluyor. 2007 yılı itibariyle dünyada yasal opiyat tüketimi 330 ton olurken, 337 ton civarında da stok bulunuyordu. Aynı yıl Türkiye‘nin morfin ihracatı 123 tondu. Her yıl talebin artacağı düşünüldüğünde ekim alanları miktarı artırılmadığından dolayı birim alanda verimi artırıcı işlemlerin yapılması gerekir" değerlendirmesini yaptı. Tuncer ÇKS‘nin üretimin kaliteli ve denetimli yapılması açısından büyük önem taşıdığını kaydetti.
Türkiye Ziraatçılar Derneği Genel Başkanı İbrahim Yetkin de haşhaş ekimi yapacakların Çiftçi Kayıt Sistemi‘ne göre değerlendirilmesini, "Kayıt sistemi ile çiftçilerin yaptığı üretim, daha meşru bir hale geliyor" diyerek yorumladı. Haşhaşın kritik bir ürün olduğunu belirten Yetkin, "Türkiye global piyasada da bu durumun avantajını görür. İhracat boyutu arttığı takdirde üreticiyi de teşvik eder" diye konuştu.
Türkiye‘nin payı yüzde 48
Dünyada, haşhaş ekimi BM denetiminde yapılıyor. Topluluğun yasal ana üretici olarak belirlediği ülkeler arasında ise Hindistan, Avustralya, Fransa, İspanya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Çin‘in yanı sıra Türkiye de yer alıyor. Türkiye ve Hindistan teşkilatın geleneksel haşhaş üreticisi olarak belirlediği ülkelerin başında geliyor. Son verilere göre ise Türkiye, dünya yasal haşhaş ekim alanları içinde yüzde 48‘lik bir paya sahip. Ancak bu oran ne kadar yüksek olsa da morfin üretimi bakımından Türkiye‘nin payı, yüzde 18‘i geçmiyor. ZMO eski Genel Başkanı ve CHP Ankara milletvekili Gökhan Günaydın ise pazara konu olan dünya morfin ve türevleri ihtiyacının yaklaşık yüzde 30‘unun Türkiye tarafından karşılandığını ifade ediyor.
TMO uluslararası rekabet gücünün artırılması için kendisinin dağıttığı yüksek alkaloid içeren sertifikalı tohumlukların kullanılmasını istiyor.
18 Ağustos 2011 tarih ve 28029 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan Haşhaş Kapsülü ve Tohumu Alımı ve Satımı Hakkında Bakanlar Kurulu Karar‘ına göre, 2011 yılı sonbaharından itibaren haşhaş ekimi şu şartlara bağlandı, Afyonkarahisar, Amasya, Burdur, Çorum, Denizli, Isparta, Kütahya, Tokat, Uşak illerinin tamamı ile Balıkesir, Eskişehir, Manisa illerinin ilgili kararnamede sayılan ilçelerinde izin belgesi karşılığında haşhaş ekimi ve çizilmemiş haşhaş kapsülü üretimi serbest. Birleşmiş Milletler (BM) Teşkilatı‘nın ekim alanı konusunda Türkiye‘ye tanıdığı üst limit 700 bin dekar olurken, 2010 verim düzeyinin korunduğu kabul edildiğinde 2011 yılı itibariyle bunun 620 bin dekarının kullanıldığı anlaşılıyor.
Haşhaş üretimi(ton)
2000 11.564
2005 12.403
2009 31.086
2010 33.555
2011 40.000
Yasal haşhaş üretim alanları (Hektar)
Türkiye Hindistan Avustralya Fransa İspanya Macaristan Toplam
2000 27.554 32.085 15.166 5.914 5.698 2.789 89.206
2005 25.335 7.833 6.599 8.841 4.802 5.106 58.516
2009 48.893 11.262 10.506 7.500 8.830 15.500 102.491
Not: Türkiye hariç diğer ülkeler tahmini
Morfinde en büyük alıcı ABD
CHP Ankara Milletvekili (ve ZMO eski Başkanı) Gökhan Günaydın‘ın verdiği bilgilere göre, üreticilerden satın alınan haşhaş kapsülleri Afyon Alkaloidleri Fabrikasında işlenerek üretilen morfin ve türevleri ile yurt içi ihtiyacı karşılanıyor. Yurtiçindeki ihtiyaçların karşılanmasının ardından ürünün yüzde 95‘i tıbbi amaçlı olarak ihtiyaç sahibi ülkelere ihraç ediliyor. Üretilen morfin ve türevleri başta ABD olmak üzere dünyadaki pek çok ülkeye ihraç ediliyor. Pazara konu olan dünya morfin ve türevleri ihtiyacının yaklaşık yüzde 30‘u ise Türkiye tarafından karşılanıyor.