Narenciye Üreticisi Mutsuz.. Su, mazot, elektrik, gübre gibi girdilerin maliyetleri çok yüksek, tarým sektörüne verilen destekler ise yetersiz kalmaktadýr.

Kökeni Güneydoðu Asya olan turunçgillerin, çaðdaþ anlamda üretimi 19. yüzyýlda ABD`de baþlamýþ ve hýzla yayýlmýþtýr. Turunçgil yetiþtiriciliði dünyada 40 derece kuzey enlemi ile 40 derece güney enlemi arasýnda yapýlmaktadýr. Turunçgiller dünyada en çok yetiþtirilen ve tüketilen meyve grubudur. Turunçgiller (narenciye); portakal, limon, mandarin ve greyfurt (altýntop) gibi "Citrus" cinsine iliþkin türleri içermektedir. Bu bitkilerin meyvelerinden gýda olarak yararlanýldýðý gibi kabuklarýndan, yapraklarýndan ya da çiçeklerinden parfümeride koku vermekte kullanýlan uçucu yaðlar da elde edilmektedir. 

Dünyada yýllara göre turunçgil üretimi Tablo 1`de verilmiþtir. Tablodan da görüleceði gibi 2000-2012 yýllarý arasýnda dikim alanlarý %18, üretim ise %24 oranýnda artmýþtýr.  

Tablo 1- Dünyada Yýllara Göre Turunçgil Üretimi 

FAO verilerine göre 2012 yýlý itibariyle dünyada yaklaþýk 9 milyon hektar alanda, 131 milyon ton turunçgil üretilmekte olup, toplam üretimin %52`si portakal, %21`i mandarin, %12`si limon ve %6`sý greyfurttur (Tablo 2).  

Tablo 2- Dünyada Türlere Göre Turunçgil Üretimi 

Dünya turunçgil üretiminde Çin, Brezilya ve ABD ilk üç sýrada olup, Türkiye 104 bin hektar alanda 3,6 milyon ton üretimiyle 9. sýrada yer almaktadýr. 

Tablo 3- Dünyada Ülkelere Göre Turunçgil Üretimi 

TÜRKÝYE`DE TURUNÇGÝL YETÝÞTÝRÝCÝLÝÐÝ 

Ülkemizde turunçgil yetiþtiriciliði Cumhuriyetten sonra hýzla geliþmiþtir. Türkiye turunçgil yetiþtiriciliði için ekolojik koþullar açýsýndan oldukça uygundur. Yetiþtirilen çeþitlerin büyük bir kýsmý Ýtalya üzerinden gelmiþtir. Türkiye dünya turunçgil üretim alanýnýn en kuzey sýnýrýndadýr. Bu nedenle, turunçgil yetiþen tüm bölgelerde zaman zaman dondurucu düþük sýcaklýk zararlarý görülmektedir. Bu nedenle bahçeler don tutmayan ya da çok az don tutan yörelerde kurulmalý;  bahçelerin soðuk hava ve rüzgârlara açýk yönlerde olmamasýna dikkat edilmelidir. 

Türkiye`de yýllara göre turunçgil üretimi Tablo 4`de verilmiþtir. Tablodan da görüldüðü gibi son 25 yýllýk dönemde ülkemizde turunçgil üretimi 1,5 milyon tondan 3,8 milyon tona yükselmiþtir (Toplam %150 oranýnda artmýþtýr).  

Tablo 4- Türkiye`de Yýllara Göre Turunçgil Üretimi (Bin ton) 

Türkiye`de 2013 yýlý itibariyle en fazla portakal üretilmekte (%48,4), onu mandarin (%25,6), limon (%19,7) ve greyfurt (%6,2) izlemektedir (Tablo 5) 

Tablo 5- Türkiye`de Türlere Turunçgil Üretimi (2013) 

Türkiye`de turunçgil üretiminin %95`inin saðlandýðý Ege ve Akdeniz kýyýlarý üç ana bölüme ayrýlabilir. Bu bölümlerin her biri farklý bir turunçgil çeþidinin yetiþtiriciliði bakýmýndan uzmanlaþmýþtýr.  

Toplam turunçgilin yaklaþýk %72`si Çukurova Bölgesinde üretilmektedir. Greyfurtun %96`sý, limonun %86`sý, portakalýn %62`si, mandarinin ise %75`i bu bölgeden saðlanmaktadýr.  

Aþaðýdaki tablolardan da görüleceði gibi 2013 yýlý itibariyle Antalya portakal üretiminde ilk sýrada iken (Tablo 7); Hatay mandarin üretiminde (Tablo 8), Mersin limon üretiminde (Tablo 9), Adana ise greyfurt üretiminde ilk sýrada yer almaktadýr (Tablo 10). 

Ýkinci büyük turunçgil üretim bölgesi Antalya`dýr. Toplam turunçgil üretiminin %17`si bu yöreden saðlanmaktadýr. Antalya yöresinde en çok üretilen turunçgil çeþidi portakaldýr. 2013 yýlý verilerine göre Türkiye`de yetiþtirilen portakalýn %28`i Antalya yöresinde üretilmektedir. 

Turunçgil üretimi yapýlan üçüncü yöre Ýzmir olup; toplam turunçgil üretiminin %4`ü bu yöreden saðlanmaktadýr. Ýzmir yöresinde en çok üretilen turunçgil çeþidi mandarindir. 2013 yýlý verilerine göre Türkiye`de yetiþtirilen mandarinin %16`sý bu yöreden karþýlanmaktadýr. 

Tablo 6- Türkiye`de Ýllere Göre Turunçgil Üretimi (2013)  

 Tablo 7- Türkiye`de Ýllere Göre Portakal Üretimi (2013) 

 Tablo 8- Türkiye`de Ýllere Göre Mandarin Üretimi (2013) 

 Tablo 9- Türkiye`de Ýllere Göre Limon Üretimi (2013) 

 Tablo 10- Türkiye`de Ýllere Göre Greyfurt Üretimi (2013) 

 DÜNYADA TURUNÇGÝL ÝHRACATI  

Dünya turunçgil ihracatý 2012 yýlýnda bir önceki yýla göre %1,2 oranýnda azalarak 11,8 milyar dolar olarak gerçekleþmiþtir. Ýlk 5 sýrada yer alan ülkeler toplam dünya ihracatýnýn %60`ýndan fazlasýný gerçekleþtirmektedir. 

Küresel turunçgil ihracatýnda ilk sýrada Ýspanya yer almakta ve 3,5 milyar dolarlýk ihracat hacmiyle toplam turunçgil ihracatýndan yaklaþýk %30 pay almaktadýr. Bu ülkeyi %8,8`lik pay ve 1 milyar dolarla ABD, %8,2`lik pay ve 971 milyon dolarla Çin ve %7,6`lýk pay ve 896 milyon dolarla Güney Afrika izlemektedir. FAO verilerine göre Türkiye 2012 yýlýnda 898 milyon dolarlýk turunçgil ihracatýyla dünyada beþinci sýrada yer almýþtýr. 

Tablo 11- Dünya Turunçgil Ýhracatý (Bin $) 

DÜNYADA TURUNÇGÝL ÝTHALATI  

Dünya turunçgil ithalatý 2012 yýlýnda bir önceki yýla oranla %1,2 oranýnda azalarak ve 11,8 milyar dolar olarak gerçekleþmiþtir. Ýlk 5 sýrada yer alan ülkeler toplam dünya ithalatýnýn %40`ýndan fazlasýný gerçekleþtirmektedir. 

Tablo 12- Dünya Turunçgil Ýthalatý (Bin $) 

2012 yýlý itibarýyla küresel turunçgil ithalatýnda ilk sýrada Rusya Federasyonu yer almakta, ülkemiz turunçgil ihracatýnda da ilk sýrada yer almakta olan bu ülkeye 1,5 milyar dolarlýk ihracat hacmiyle toplam ithalattan %12,8 pay almaktadýr. Bu ülkeyi %9`luk pay ve 1,1 milyar dolarla Fransa, %8,5`lik pay ve 1 milyar dolarla Almanya, %7,9`luk pay ve 928 milyon dolarla Hollanda izlemektedir. Bir diðer önemli ithalatçý olan Ýngiltere`nin ithalatý ise 679 milyon dolar olarak gerçekleþmiþtir. Hollanda ve ABD`nin gerek küresel ihracatta gerekse de küresel ithalatta üst sýralarda olduklarý dikkat çekmektedir. 

Dünya turunçgil pazarýnda büyük rekabet yaþanmaktadýr. Türkiye 15 yýl öncesine kadar turunçgil ihracatýnýn yarýsýný Batý Avrupa ülkelerine yapmaktaydý, Ýspanya gibi ülkelerin yeni turunçgil çeþitleriyle pazara arz sezonunu uzatmasý; daha kaliteli, iri ve çekirdeksiz çeþitlerle pazarlara girmesiyle ülkemiz zaman içerisinde Batý Avrupa pazarýndan çekilmek zorunda kalmýþtýr. Ülkemiz þu anda turunçgil ihracatýnýn yaklaþýk %6`sýný Batý Avrupa`ya, %94`ünü ise Doðu Avrupa ülkelerine (özelikle Rusya, Ukrayna, Romanya, Polonya ve Bulgaristan) ve Ortadoðu ülkelerine (Irak, Suudi Arabistan ve Ýran) yapmaktadýr (Doðan, 2014). 

TÜRKÝYE`NÝN TURUNÇGÝL ÝHRACATI 

Türkiye`nin yýllara göre turunçgil ihracatý Tablo 13`de verilmiþtir. 2000-2013 yýllarýný kapsayan dönemde ihracat miktar bazýnda 1,7 kat; deðer olarak 5,4 kat artmýþtýr. 2000 yýlýnda üretimin %22`si ihraç edilirken 2013 yýlýnda bu oran %37`ye yükselmiþtir.  

Tablo 13- Türkiye`de Yýllara Göre Turunçgil Ýhracatý 

Türkiye`nin turunçgil ihracatý 2013 yýlýnda 2012 yýlýna göre %4 oranýnda artýþ göstererek 897 milyon dolardan 932 milyon dolara yükselmiþ ve sektör yaþ meyve sebze ihracatý içerisindeki lider konumunu sürdürmüþtür. Turunçgil ürünlerinde mandarin 357 milyon dolarla birinci sýrada yer almakta, bu ürünü sýrasýyla limon (300 milyon dolar), portakal (184 milyon dolar) ve greyfurt (92 milyon dolar) izlemektedir (Tablo 14). Turunçgil ürünlerinden mandarin ve limon ihracatýnda 2013 yýlýnda artýþ kaydedilmiþken, portakal ve greyfurt ihracatýnda düþüþ yaþanmýþtýr. 

Tablo 14- Türkiye`nin Ürün Bazýnda Turunçgil Ýhracatý 

2013 yýlýnda Baðýmsýz Devletler Topluluðu ve Ortadoðu ülkelerine yönelik ihracat toplam turunçgil ihracatýmýz içerisinde önemli pay almayý sürdürmüþtür. Nitekim 2013 yýlý itibarýyla %4`lük bir artýþ kaydederek 933 milyon dolara ulaþan turunçgil ihracatýmýz içerisinde Rusya Federasyonu 297 milyon dolar ile ilk sýrada yer almakta ve sektörün vazgeçilmez pazarý olma niteliðini sürdürmektedir. 

Öte yandan Irak`a olan turunçgil ihracatýmýz ayný dönemde %22,3 oranýnda azalmýþ ve 236 milyon dolardan 183 milyon dolara gerilemiþtir. Ukrayna pazarý da narenciye ihracatýndaki önemini 2013 yýlýnda korumuþtur. Bu dönemde Ukrayna`ya yönelik turunçgil ihracatý %57 oranýnda yükselerek 157 milyon dolar olarak gerçekleþmiþtir. 

SORUNLAR VE ÖNERÝLER 

Yapýlan bir araþtýrmada; üreticiler pazarlamada karþýlaþýlan en önemli sorunlarý alýcý sayýsýnýn azlýðý, alýcýlara güven duyulmamasý, paketleme ve iþleme tesislerinin sayýlarýnýn azlýðý ve nitelik olarak yetersiz olmalarý, dereceleme-standardizasyon olanaklarýnýn yetersizliði, depolama olanaklarýnýn yetersizliði ve üreticilerin piyasa hakkýnda yeterince bilgi sahibi olmamalarý þeklinde sýralamýþlardýr (Seçer, 2012). Bu sorunlarýn aþýlabilmesi için; 

• Üretimden pazarlamaya kadar olan tüm aþamalarda örgütlenme, eðitim ve yayým faaliyetlerine aðýrlýk verilmelidir.

• Üreticilerin pazarlama sorunlarýnýn çözümü için üretici birlikleri finansman yönünden güçlendirilmelidir.  

• Dýþ pazarda rekabet gücünün artýrýlmasý ve üreticilerin rekabet edebilmesi için maliyetler düþürülmelidir (Gübre, mazot gibi üretim girdilerinin yaný sýra ilaçlama, depolama, ambalajlama, nakliye gibi öðelerin de desteklenerek girdilerdeki KDV oranlarý indirilmesi),

• Günümüzde Türkiye önemli turunçgil ithalatçýsý konumunda olan pek çok ülke pazarýna ulaþamamýþtýr. Turunçgil üretiminin ancak %37`si ihraç edilebilmektedir. Bu nedenle kapsamlý dýþ pazar araþtýrmalarý yapýlarak bu araþtýrmalarýn sonuçlarý tüm sektör paydaþlarýna ulaþtýrýlmalýdýr.

• Dýþ pazar bilgileri (üretim, arz, talep, fiyat vb) günlük, haftalýk ve aylýk olarak derlenerek sektörün paydaþlarý tarafýndan kolay þekilde kullanýmýna olanak saðlayacak bir veritabaný oluþturulmalýdýr.

• Turunçgillerde yaygýn olan Akdeniz meyve sineði ve unlu bitlerle etkin bir þekilde mücadele edilmeli ve kalýntý sorununun önüne geçilmesi için üreticilerin eðitimine aðýrlýk verilmelidir.

• Turunçgillerde hasat süresi çok kýsadýr. Erken-orta ve geçci çeþitlerle üretim ve arz tüm sezona yayýlmalýdýr. Böylelikle Eylül-Mayýs aylarý arasýnda üretim yapmak olanaklý hale gelebilir.

• Ürün ve kalite kaybý olmaksýzýn daha uzun sürede ürün arzý saðlanmalýdýr (üreticinin kayba uðramamasý için depolamaya özel önem verilmesi, soðuk hava depolarý sayýsýnýn artýrýlmasý).

  KAYNAKLAR

  Boztemur, M., 2011. Narenciye Uluslararasý Pazar Analizi, MTSO-Avrupa Ýþletmeler Aðý.

  Doðan, D., 2014. Turunçgil Zeytin Ýncir ve Diðer Subtropik Meyveler,  Gýda Tarým ve Hayvancýlýk Bakanlýðý

  Ekonomi Bakanlýðý, 2014.  Yaþ Meyve ve Sebze Sektörü

  Seçer, A., 2012. Narenciye Sektör Raporu Projesi, Doðu Akdeniz Kalkýnma Ajansý.

  TEPGE, 2010. Turunçgiller, Durum ve Tahmin, 2010/2011

  TÜÝK, 2014. Bitkisel Üretim Ýstatistikleri Veritabaný

  TÜÝK, 2014. Dýþ Ticaret Ýstatistikleri Veritabaný

  Ulusal Turunçgil Konseyi, 2014. Olaðan Genel Kurul Toplantýsý, 6 Mayýs 2014, Mersin.