1. Komþu ve Pazar Olarak Rusya`nýn Önemi

Medyada Türkiye-Rusya arasýndaki tarýmsal dýþ ticaretle ilgili haberler eksik olmuyor. Bu haberlerde baþrol oyuncusu olarak domates önemli bir yer tutarken, diðer tarým ürünleri de adýndan sýkça söz ettiriyor. Kamuoyu gündemine getirilen bu haberlerin önemli bir kýsmýnýn, iki ülke arasýndaki ticaret dikkate alýnmadan yapýlmýþ olmasý, bilgi kirliliðine yol açýyor. Rusya`nýn komþu ve pazar olmanýn dýþýnda, doðalgaz ihtiyacýmýzýn yaklaþýk %60`nýn karþýlandýðý bir ülke olarak, ticaretimiz açýsýndan büyük önem taþýyan bir ülke.

 1.1.  Rusya`nýn Dýþ Ticaretimiz Ýçindeki Payý

Ýhracatýmýzda, en yüksek seviyeye ulaþtýðý 2014 yýlý sonrasý genel bir düþüþ görülmektedir. Rusya`ya yapýlan ihracatýmýz, 2014 yýlý sonunda yaþanan uçak krizi sonrasý, bu genel düþüþten ayrý olarak, Rusya`nýn getirdiði yasaklamalar nedeni ile de ayrýca azalmýþtýr. Çizelge-1`de son beþ yýldaki tarýmsal ihracat ve toplam ihracatýmýz ile Rusya`nýn bu ihracat içindeki payý yer almaktadýr. 

Çizelge-1 Son Beþ Yýldaki Ýhracatýmýz (Milyon Dolar)

Kaynak; Tarýmsal ihracat verilerinde TÝM, toplam ihracat verilerinde TUÝK verileri kullanýlmýþtýr.

Rusya`nýn toplam ihracat içinde %4 civarýnda olan payý, 2016 yýlýnda % 1,22`ye düþmüþtür. Tarýmsal ihracat içinde %7`lerde olan payý ise %3,11`e düþmüþtür.  Tarýmsal ihracatýmýz incelendiðinde, en fazla ihracat yapýlan tarýmsal ürünlerininHububat, Bakliyat, Yaðlý Tohumlar ve Mamulleri grubunun olduðu, tarýmsal ürün ihracatýndaki payýnýn % 35-40 civarýnda bulunduðu görülmektedir. Diðer önemli grup ürünler ise, yaklaþýk % 15`lik payý ile yaþ sebze ve meyve grubudur. Yaþ sebze ve meyve ihracatýnýn %30-40`lýk kýsmý Rusya`ya yapýlmaktadýr. Yaþ sebze ve meyve ihracatýnýn Rusya`ya yapýlan tarýmsal ihracattaki payý ise % 75 civarýndadýr. Bu nedenle Rusya`nýn uyguladýðý kýsýtlama ve yasaklamalaryaþ sebze ve meyve ihracatýný önemli ölçüde etkilemektedir. Bu etki son yýllardaki ihracat verileri üzerinden deðerlendirilmeye çalýþýlacaktýr. Çizelge-2`de yaþ meyve ve sebze ihracatýmýza iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-2 Yaþ Meyve Sebze Ýhracatý

Kaynak; Yaþ Meyve ve Sebze Ýhracatçýlarý Birliði 

Ülkemizden yapýlan yaþ meyve ve sebze ihracatý miktarýnda, deðer olarak bir miktar düþüþ olmakla birlikte, son dört yýlda miktar açýsýndan önemli bir deðiþiklik bulunmamaktadýr. Bu deðerlere bakýlarak, Rusya`nýn getirdiði yasaklama ve kýsýtlamalarýn etkisini belirlemek mümkün deðildir. Bu etkinin anlaþýlabilmesi için, Rusya`ya yapýlan yaþ sebze ve meyve ihracat bilgilerinin incelenmesi gerekmektedir. 

1.2. Rusya`nýn Tarýmsal Ýhracatýmýz Ýçindeki Payý

Rusya`ya yapýlan tarýmsal ihracatýn en önemli bölümünü yaþ meyve ve sebze ihracatý oluþturmaktadýr. Rusya ile yaþanan krizden, bu grup içinde yer alan narenciye dýþýndaki ürün gruplarý önemli ölçüde etkilenmiþtir. Çizelge-3`de yer alan veriler bu durumu açýkça ortaya koymaktadýr. 

Çizelge-3 Rusya`ya Yapýlan Yaþ Meyve ve Sebze Ýhracatý

Kaynak; Yaþ Meyve ve Sebze Ýhracatçýlarý Birliði 

Çizelge-2 ve Çizelge-3 verileri birlikte ele alýndýðýnda, Rusya`ya yapýlanyaþ meyve ve yaþ sebze ihracatýndaki azalmanýn baþka pazarlara yönlenerek telafi edildiði anlaþýlmaktadýr. Çizelge-4`de yer alan veriler bu durumu daha iyi ortaya koymaktadýr. 

Çizelge–4 Yaþ Meyve ve Sebze Ýhracat Deðeri (Bin$)

Kaynak; Yaþ Meyve ve Sebze Ýhracatçýlarý Birliði 

Rusya`nýn 2015 yýlýnda yaþ meyve ihracatýnda % 40 olan payý, 2016 yýlýnda %7`ye, yaþ sebzede % 56 olan payý %4`e, yaþ meyve ve sebze grubu toplamýndaki payý ise %42`den, %17`ye düþmüþtür.  Tarýmsal ihracata iliþkin daha detaylý bir deðerlendirme için, yaþ meyve ve sebze grubunda yer alan ürünlerin ihracat verilerine bakýlmasý gerekmektedir. 

2. Yaþ Meyve ve Sebze Ýhracatý

Türkiye`nin yaþ meyve ve sebze ihracatý 2 milyar dolar civarýndadýr. Rusya`ya yapýlan yaþ meyve ve sebze ihracatý 2014 yýlýnda 1 milyar dolara yaklaþmýþ olmasýna karþýn, 2016 yýlýnda 330 milyon dolar seviyelerine inmiþtir. Bu olumsuzluk bazý ürünlerde, bu ürünlere yönelik yasaklamalar nedeniyle oldukça etkili olmuþtur. Bu etki yaþ meyve ve sebze grubu içinde yer alan baþlýca ürünler üzerinden ortaya konulmaya çalýþýlacaktýr.

2.1. Narenciye

Yaþ sebze ve meyve ihracatýmýz içinde narenciye ürünlerinin payý % 40 civarýndadýr. Bu grupta mandalina, limon, portakal ve greyfurt yer almaktadýr. Bu ürünlerden mandalina yaklaþýk %40`lýk, limon ve portakal % 25`lik, greyfurt %10`luk paylara sahiptir.Rusya`nýn narenciye grubu içinde yer alan ürünlere yönelik bir kýsýtlamasý olmamýþtýr. 

2.1.1. Mandalina

Türkiye`de 500 bin dekara yakýn alanda mandalina üretimi yapýlmaktadýr. Mandalina aðacý sayýsý 16 milyon kadardýr. Üretim 2016 yýlýnda 1,3 milyon ton olarak gerçekleþmiþtir. Çizelge-5`de mandalina üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-5 Mandalina Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Mandalina üretimimizin yaklaþýk yarýsý ihraç edilmektedir. 2016 yýlýndaki ihracatýmýz 650 bin tonu geçmiþtir.  En büyük pazar Rusya olup, ihracatýn %40`dan fazlasý bu ülkeye yapýlmaktadýr. Irak ve Ukrayna en fazla mandalina ihracatý yapýlan ülkeler olup, bu iki ülkeye yapýlan toplam ihracat, Rusya`ya yapýlan ihracat düzeyindedir. Çizelge-6`da mandalina ihracatýmýza iliþkin veriler yer almaktadýr. 

Çizelge-6 Mandalina Ýhraç Ettiðimiz Ülkeler

Kaynak; TUÝK Dýþ Ticaret Ýstatistikleri 

2016 yýlýnda Rusya, Türkiye`den yapýlan mandalina ihracatýna iliþkin bir kýsýtlama uygulamamýþtýr. Ýhracat miktarý bir önceki yýla göre çok küçük bir artýþ göstermiþtir. 

2.1.2. Limon

Türkiye`de 300 bin dekara yakýn alanda limon üretimi yapýlmaktadýr. Limon aðacý sayýsý 10 milyondanfazladýr. Üretim 2016 yýlýnda 850 bin ton olarak gerçekleþmiþtir.Çizelge-7`de limon üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-7 Limon Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Limon üretimimizin de yaklaþýk yarýsý ihraç edilmektedir. 2016 yýlýndaki ihracatýmýz 450 bin ton civarýnda gerçekleþmiþtir.  En büyük pazar Rusya olup, ihracatýn yaklaþýk ¼`ü bu ülkeye yapýlmaktadýr.  Irak ve Suudi Arabistan en fazla mandalina ihracatý yapýlan diðer ülkeler olup, bu iki ülkeye yapýlan toplan ihracat, Rusya`ya yapýlan ihracat düzeyindedir. Çizelge-8`de limon ihracatýmýza iliþkin veriler yer almaktadýr. 

Çizelge-8 Limon Ýhraç Ettiðimiz Ülkeler

Kaynak; TUÝK Dýþ Ticaret Ýstatistikleri 

2016 yýlýnda Rusya, Türkiye`den yapýlan tarafýndan limon ihracatýna iliþkin bir kýsýtlama uygulamamýþtýr. Ýhracat miktarý bir önceki yýla göre çok küçük bir düþüþ göstermiþtir. 

2.1.3. Portakal

Türkiye`de 500 bin dekar alanda portakal üretimi yapýlmaktadýr. Portakal aðacý sayýsý 14 milyondan fazladýr. Üretim 2016 yýlýnda 1,85 milyon ton olarak gerçekleþmiþtir. Çizelge-9`daportakal üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-9 Portakal Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Portakal üretimimizin de yaklaþýk % 20`si ihraç edilmektedir. 2016 yýlýndaki ihracatýmýz 400 bin ton civarýnda gerçekleþmiþtir.  En büyük pazar Irak olup, ihracatýn yaklaþýk yarýsý bu ülkeye yapýlmaktadýr. Rusya`ya yapýlan ihracat miktarý 2015 yýlýnda toplam ihracatýn % 31`i düzeyine çýkmýþ olmakla birlikte, 2016 yýlýnda bu oran % 18 olmuþtur. Ukrayna en fazla portakal ihracatý yapýlan üçüncü ülkedir. Çizelge-10`da portakal ihracatýmýza iliþkin veriler yer almaktadýr. 

Çizelge-10 Portakal Ýhraç Ettiðimiz Ülkeler

Kaynak; TUÝK Dýþ Ticaret Ýstatistikleri 

2016 yýlýnda Rusya, Türkiye`den yapýlan tarafýndan portakal ihracatýna iliþkin bir kýsýtlama uygulamamýþtýr. Ýhracat miktarý bir önceki yýla göre % 30`un üzerinde artýþ göstermiþtir. 

2.1.4. Greyfurt

Türkiye`de 60 bin dekar alanda greyfurt üretimi yapýlmaktadýr. Greyfurt aðacý sayýsý 1,5 milyon kadardýr. Üretim 2016 yýlýnda 250 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. Çizelge-11`de greyfurt üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-11 Greyfurt Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Greyfurt üretimimizin de yaklaþýk % 70`i ihraç edilmektedir. 2016 yýlýndaki ihracatýmýz 180 bin ton civarýnda gerçekleþmiþtir.  En büyük pazar Rusya olup, ihracatýn yaklaþýk ¼`ü bu ülkeye yapýlmaktadýr.  Polonya ve Romanya`ya yapýlan ihracat miktarý, toplam greyfurt ihracatýnýn % 10`u düzeyindedir. Çizelge-12`de greyfurt ihracatýmýza iliþkin veriler yer almaktadýr. 

Çizelge-12 Greyfurt Ýhraç Ettiðimiz Ülkeler

Kaynak; TUÝK Dýþ Ticaret Ýstatistikleri 

2016 yýlýnda Rusya, Türkiye`den yapýlan tarafýndan greyfurt ihracatýna iliþkin bir kýsýtlama uygulamamýþtýr. Ýhracat miktarý bir önceki yýla benzer seviyelerde gerçekleþmiþtir. 

2.2. Yaþ Meyve

Yaþ sebze ve meyve ihracatýmýz içinde yaþ meyve ürünlerinin payý % 30 civarýndadýr. Bu grupta yer alan üzüm, nar, þeftali, kayýsý, kiraz, çilek ve elma toplam yaþ meyve ihracatý içinde % 80`likpaya sahiptir. 

2.2.1. Üzüm

Türkiye`de 4 milyon dekarý aþkýn alanda üzüm üretimi yapýlmaktadýr. Üretim 2016 yýlýnda 4 milyon ton olarak gerçekleþmiþtir. Çizelge-13`de üzüm üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-13 Üzüm Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Üzüm ihracatýmýz 200 bin ton civarýnda gerçekleþmektedir. En büyük pazar Rusya olup, ihracatýn %60`ý aþkýn kýsmý bu ülkeye yapýlmaktadýr. Ancak Rusya, 2016 yýlýnda Türkiye`den üzüm almamýþtýr. Bu kýsýtlamaya karþýn üzüm ihracatý 2015 yýlý düzeyinde gerçekleþmiþtir. Çizelge-14`de üzüm ihracatýmýza iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-14 ÜzümÝhraç Ettiðimiz Ülkeler

Kaynak; TUÝK Dýþ Ticaret Ýstatistikleri 

Ýhracatta düþüþ olmamasý Belarus (Beyaz Rusya), Ukrayna ve Suudi Arabistan`a yapýlan ihracattaki artýþtan kaynaklanmýþtýr. Belarus ve Ukrayna`nýn Rusya`ya komþu olmasý, ülkemiz üzümlerinin bu ülkeler aracýlýðý ile dolaylý yoldan Rusya`ya gitmesi olasýlýðýný akla getirmektedir. 

2.2.2. Nar

Türkiye`de 300 bin dekar alanda nar üretimi yapýlmaktadýr. Nar aðacý sayýsý 17 milyondan fazladýr. Üretim 2016 yýlýnda 465 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. Çizelge-15`de nar üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-15 Nar Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Nar ihracatýmýz 150 bin ton civarýnda gerçekleþmektedir. Üretimimizin 1/3`ünden fazlasý ihraç edilmektedir. En büyük pazar Rusya olup, ihracatýn %30`dan fazlasý bu ülkeye yapýlmaktadýr. Ancak 2016 yýlýnda Rusya Türkiye`den nar alýmýný azaltmýþtýr. Bu kýsýtlama nedeniyle 2015 yýlýnda ihracatýn %32`si Rusya`ya yapýlmýþken, 2016 yýlýnda bu oran %6 olmuþtur.Çizelge-16`da nar ihracatýmýza iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-16 Nar Ýhraç Ettiðimiz Ülkeler

Kaynak; TUÝK Dýþ Ticaret Ýstatistikleri 

Rusya`ya yapýlan nar ihracatýndaki düþüþe karþýn, toplam ihracat %20 artmýþtýr. Bu artýþta Belarus ve Irak`a yapýlan ihracattaki artýþ önemli ölçüde etkili olmuþtur. 

2.2.3. Þeftali

Türkiye`de 450 bin dekar alanda þeftali üretimi yapýlmaktadýr. Þeftali aðacý sayýsý 20 milyondan fazladýr. Üretim 2016 yýlýnda 674 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. Çizelge-17`de þeftali üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-17 Þeftali Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Þeftali ihracatýmýz 30 bin ton civarýnda gerçekleþmektedir. 2015 yýlýnda ihraç edilen þeftalinin yarýsý Rusya`ya gönderilmiþtir. Ancak 2016 yýlýnda Rusya Türkiye`den þeftali almamýþtýr. Bu kýsýtlamaya karþýn toplam þeftali ihracatýnda bir miktar artýþ meydana gelmiþtir. Çizelge-18`de þeftali ihracatýmýza iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-18 Þeftali Ýhraç Ettiðimiz Ülkeler

Kaynak; TUÝK Dýþ Ticaret Ýstatistikleri 

Rusya`nýn Türkiye`den þeftali almamasý nedeniyle ortaya çýkan eksiklik, özellikle Irak`a yapýlan ihracatýn bir önceki yýla göre bir kat artmasý ve kýsmen Suudi Arabistan`a yapýlan ihracat artýþý ile giderilmiþtir. 

2.2.4. Kayýsý

Türkiye`de 1,2 milyon dekar alanda kayýsý üretimi yapýlmaktadýr. Kayýsý aðacý sayýsý 18 milyon kadardýr. Üretim 2016 yýlýnda 730 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. Çizelge-19`da kayýsý üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-19 Kayýsý Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Kayýsý ihracatýmýz üretimdeki dalgalanmalardan önemli ölçüde etkilenmekte, üretimin iyi olduðu yýllarda 50 bin tonlarý geçmektedir.  Bu ihracat miktarýnýn yaklaþýk yarýsý Rusya`ya gönderilmektedir. Ancak 2016 yýlýnda Rusya Türkiye`den kayýsý almamýþtýr. Bu kýsýtlamanýn etkisiyle kayýsý ihracatýnda azalýþ meydana gelmiþtir. Çizelge-20`de kayýsý ihracatýmýza iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-20 Kayýsý Ýhraç Ettiðimiz Ülkeler

Kaynak; TUÝK Dýþ Ticaret Ýstatistikleri 

2016 yýlý kayýsý ihracat verileri incelendiðinde, ihracatýn % 50`sinin Irak`a yapýldýðý, Belarus`u yapýlan kayýsý ihracatýnýn da % 1`ler seviyesinden % 9 seviyesine çýktýðý görülmektedir. Bu artýþ Rusya`nýn ihracat kýsýtlamasý yaptýðý diðer ürünlerdeki olasýlýðý hatýrlatmaktadýr. 

2.2.5. Kiraz

Türkiye`de 800 bin dekarý aþkýn alanda kiraz üretimi yapýlmaktadýr. Kiraz aðacý sayýsý 28 milyon kadardýr. Üretim 2016 yýlýnda 600 bin ton olarak gerçekleþmiþtir. Çizelge-21`de kiraz üretimine iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-21 Kiraz Üretimine Ýliþkin Bilgiler

Kaynak; TUÝK Bitkisel Üretim Ýstatistikleri 

Kiraz ihracatýmýz son yýllarda artýþ eðilimi içindedir. 2016 yýlýnda bir önceki yýla göre yaklaþýk %15 artýþ göstererek 80 bin ton düzeyine ulaþmýþtýr.  Kiraz ihracatýnýn en fazla yapýldýðý ülke Almanya olup, ihracatýn % 30`u bu ülkeye yapýlmaktadýr. Rusya ve son yýllarda artan ihracat miktarý ile Irak, kiraz dýþsatýmýnýn en fazla olduðu diðer ülkelerdir. Çizelge-22`de kiraz ihracatýmýza iliþkin bilgiler yer almaktadýr. 

Çizelge-22 Kiraz Ýhraç Ettiðimiz Ülkeler