AY��E�� RAPORU- 2018

GENEL MERKEZ ( )
03.12.2018 (Son G�ncelleme: 09.04.2020 10:23:00)

"Ya�l� tohumlarda tamamen d��a ba��ml� konumda olan T�rkiye, �retimini art�rmak zorundad�r. �retim, t�ketim, ithalat ve ihracat verileri �zerine oturan bir �retim planlamas� yap�lmal�, �reticiye verilen destekler art�r�lmal�, ya� bitkilerinde m�dahale al�m fiyat� belirlenmeli; �retimi art�racak, d��a ba��ml�l�� azaltacak politikalar uygulanmal�d�r."

Ayçiçe�i ülkemizde en fazla ekim alan� ve üretime sahip ya�l� tohumlu bitkidir. Adaptasyon kabiliyetinin yüksek olmas�, kuru ve sulu ko�ullarda yeti�tirilebilmesi, ekiminden hasad�na kadar mekanizasyona uygun olmas� ayçiçe�i tar�m�n�n üstün özellikleridir. Ayr�ca tohumunda bulunan yüksek orandaki ya� (%40-55) birim alandan elde edilen ya� miktar�n�n yüksek olmas�na, ya� maliyetinin ise dü�ük olmas�na neden olmaktad�r. Ayçiçek ya��n�n yemeklik kalitesinin de yüksek olmas�, tüketimin fazla olmas�n� sa�lamaktad�r. Bitkisel ya� üretimimizin %69’u, toplam s�v� ya� tüketimimizin yakla��k %84’ü, toplam ya� kullan�m�n�n ise %32’si ayçiçe�inden kar��lanmaktad�r. Ayçiçe�i üretimimizin %67’si kuru, %23’ü ise sulu ko�ullarda gerçekle�tirilmektedir. Sulu tar�m alanlar�nda ayçiçe�i tar�m�n�n yayg�nla�t�r�lamamas� ayçiçek ya�� üretimize dolay�s�yla da bitkisel ya� üretimimize olumsuz olarak yans�maktad�r.

Ayçiçe�inden % 40-45 oran�nda elde edilen küspe % 30-40 oran�nda protein içermekte olup, de�erli bir yem olarak hayvan beslenmesinde de kullan�lmaktad�r. Ayr�ca ayçiçe�i ya�� sabun ve boya sanayinde de�erlendirilmekte, saplar� da yakacak olarak kullan�lmaktad�r. Dünyada ve ülkemizde ayçiçe�i çerezlik olarak da yeti�tirilmekte ve tüketilmekte olup, dünya ayçiçe�i üretiminin % 2,6’s� çerezlik olarak tüketilmektedir. Türkiye’de 2017 y�l� ayçiçe�i üretiminin % 8,37’si çerezlik olarak üretilmi�tir.

Çizelge-1. Türkiye Ya�l�k ve Çerezlik Ayçiçe�i Ekim Alan� (da)-Üretim (ton)-Verim (kg/da)

Kaynak: TÜ�K

Türkiye’de y�llara göre de�i�mekle beraber ayçiçe�i üretiminin %10’unu çerezlik ayçiçe�i olu�turmaktad�r.

Türkіye’de у�llara göre de�i�mekle berаber yakla��k 530-650 bin hektar alanda ya�l�k ayçiçe�i ekimi yap�lmaktad�r.

Türkiye’nin ayçiçe�i ihtiyac�n� önemli ölçüde kar��layan Marmara Bölgesi’nde ayçiçe�i kuru ko�ullarda bu�day ile ekim nöbetine girmektedir. Çizelge 2’ nin incelenmesinde anla��laca�� gibi y�llara göre ayçiçe�i ekim alanlar�nda ve üretiminde önemli dalgalanmalar meydana gelmi�tir. Bu durumun olu�mas�nda; uygulanan fiyat politikalar� ve verilen destekler etkili olmaktad�r. Trakya ve Marmara Bölgesi’nde üreticiler ayçiçe�i fiyatlar�ndan ve yap�lan desteklemelerden ho�nut olmad��nda ekim nöbetinde 1 y�l bu�day 1 y�l ayçiçe�i ekim nöbeti yerine 2 y�l bu�day, 1 y�l ayçiçe�i ekerek ayçiçe�i ekili� ve üretim de�erlerinde önemli sapmalara neden olabilmektedirler. Bunun önüne geçebilmek için bu�day, ya�l� tohum (ayçiçe�i) destekleme paritesinin ya�l� tohumlu bitkiler lehine en az 1’e 2,5 ve3,0 gibi de�erlere ula�mas� gerekmektedir. Ege Bölgesi’nde ise bu�day-arpa hasad�n� takiben ayçiçe�i tar�m�n�n daha geni� olarak yer almas�, ayr�ca yine pamuk öncesi kolza üretimi ile �eker pancar� ve tütün üretim alanlar�ndaki muhtemel daralma ile ortaya ç�kacak alanlarda ayçiçe�i ve kolza üretimine önem verilmesi, 800-900 bin tonu a�an bitkisel ya� aç��m�z�n kapat�lmas�na önemli katk�lar sa�layacakt�r.

Çizelge-2. Türkiye Ya�l�k ve Çerezlik Ayçiçe�i Ekim Alan� (da)-Üretim (ton)-Verim (kg/da)

Kaynak: FAOstat

Grafik-1 Ayçiçe�i Ekim Alanlar�m�z ve Üretim

�ç Anadolu Bölgesi, Marmara Bölgesi’nden sonra ayçiçe�i ekimi bak�m�ndan ikinci s�rada yer almaktad�r. Bu bölgede kuru ko�ullarda ayçiçe�i üretimi yap�lmakta ise de, özellikle �eker pancar� üretim alanlar�nda ekim nöbetine girerek sulu ko�ullarda da üretimi yap�lmaktad�r. Son y�llarda ayçiçe�i ekimi Akdeniz Bölgesi’nde de yayg�nla�m��t�r. Bölgede özellikle taban olmayan e�imli arazilerde �ubat-mart aylar�nda ayçiçe�i ekimi yap�lmakta ve temmuz ay�nda hasat edilmektedir. Hasad�n erken yap�lmas� bu dönemde at�l durumda bulunan ya� fabrikalar�n�n gereksinimini kar��lamak bak�m�ndan oldukça önem arz etmektedir. Ayr�ca üretim sezonunun ilk ayçiçe�i (turfanda) ürünü oldu�u için al�m fiyatlar� da yüksek olmaktad�r. Bu durum hem bölge çiftçisinin, hem de ya� sanayiinin lehine bir durum olu�turmaktad�r. Bu özelli�iyle ayçiçe�inin, ba�ta Marmara ve �ç Anadolu bölgesi olmak üzere Akdeniz, Güneydo�u Anadolu ve Ege bölgelerinde ekim alan�n�n geni�letilmesi ve üretiminin art�r�lmas� gerekmektedir.

Çizelge-3. �llere Göre Ayçiçe�i Üretim Miktar�(ton)

Kaynak: TÜ�K

Grafik-2 �llere Göre Ayçiçe�i Üretim Miktar�(ton)

Çizelge-4. Ayçiçe�i Tohumluk Üretim ve D�� Ticareti

Kaynak: Bitkisel Üretim Genel Müdürlü�ü

Ayçiçe�i tohumluklar�n�n tamam� denecek k�sm� özel sektör taraf�ndan üretilmektedir.

Ayçiçe�i Destekleme Politikalar�:

�lçe bazl� “havza” desteklemeleri kapsam�nda 944 ilçeden 272’sinde destekleme kapsam�ndad�r. Çiftçi Kay�t Sistemi`ne (ÇKS) dâhil olan çiftçilere 2018 y�ll� Fark Ödemesi Deste�i Birim Miktar� 40 kr/kg, Mazot deste�i 19 TL/da ve Gübre deste�i 4 TL/da olmak üzere toplamda 23 TL/da ödenmektedir.

Dünya Ayçiçe�i Üretimi

Ayçiçe�i tar�m� dünyada en fazla Ukrayna, Rusya ve Arjantin’de yap�lmakd�r. Bu ülkeler 2016 y�l�nda dünya üretiminin % 58,38’i gerçekle�tirmi�lerdir. Türkiye’nin ise dünya ayçiçe�i üretiminde ki pay� 2016 y�l�nda %3,53’dür.

Ülkemizde yeti�tirilen ayçiçe�i çe�itleri linoleik asit oran�n�n yüksek oldu�u linoleik tip hibrit ayçiçe�i çe�itleridir. Ancak dünуa bitkisel ya� pazar�na hâkim ve tüketici bilincinin yüksek oldu�u ülkelerde oleik tip bitkisel ya�lara olan talep giderek artmaktad�r. Oleik tip bitkisel ya�lar�n hem sa�l��a, hem de endüstriyel kullan�ma uygun özellikte olmalar� son y�llarda dünya üretimlerinde paylar�n�n artmas�na neden olmu�tur. ABD de tüketici talebi sonucunda ortaya ç�kan oleik asidi yüksek ayçiçe�i ya��nda, daha çok orta yüksek oleik ya� asidine sahip (%60-65) ayçiçe�i tar�m� daha çok önem kazanm��t�r. Üretimi, son 5 y�lda yakla��k olarak 10 kat artm��t�r. Ancak son y�llarda orta yüksek ayçiçe�inin yan�nda, yüksеk-olеikli ayçiçe�i ya��na olan talep bu tür çe�itlerinin ekim alan�n�n da artmas�n� sa�lam��t�r. Bu türde olеik asіt oran� % 85 ve üzeri yüksek oleik olarak adland�r�l�rken, linoleik aѕit oran� sadece % 5-10 seviyesindedir. ABD’nin aksine, Avrupa da іse hem üretim hеm de tüketimde yüksek oleik içerikliler daha ön planda olup, ileriki y�llarda daha büyük art�� gösterece�i tahmin edilmektedir. Dünyada en fazla s�ras�yla Fransa (% 75), �sрanya (% 30-40), Arjаntin (% 10), Macaristan (% 10), �talya (% 5) ve Almanya’da (% 30) üretilmektedir.

Ülkemizde de oleik tip ayçiçe�i üretimi desteklenmeli ve üretimi yayg�nla�t�r�lmal�d�r.

Çizelge-5. Ülkelerin Ayçiçe�i Üretimi (Ton)

Kaynak: FAOstat

Türkiye’nin ayçiçe�i d�� ticaret verilerine göre 2017 y�l�nda 595.501 ton ayçiçe�i ihracat� yap�l�r iken 2.266.261 ton ayçiçe�i ithalat edilmi�tir. 2002-2018 y�llar�nda ithalat %499 oran�nda artm�� ve bu ithalat kar��l��nda 15.646.602.900 dolar yabanc� ülke çiftçilerinin refah� için ödenmi�tir.

Çizelge-6. Türkiye’nin Ayçiçe�i D�� Ticareti

Kaynak: TÜ�K

Ayçiçe�i ile ilgili d�� ticaret de�erleri çizelgede yer almakla birlikte, bu de�erlerin daha iyi anla��labilmesi için detay bilgilere ihtiyaç bulunmaktad�r. Ayçiçe�i ticaretinde üç farkl� formu kar��m�za ç�kmaktad�r. Bunlar ayçiçe�i tohumu, ya�� ve küspesidir.

Çizelge-7. Ayçiçe�inin De�i�ik Formlar�n�n D�� Ticaret Miktar� (Ton)

Kaynak: TU�K (*Ocak-Ekim)

Türkiye 2017 y�l�nda 595 bin tonluk ihracata kar��l�k, 2.3 milyon tona yak�n ithalat yapm��t�r. Bu genel rakamlar�n ayr�nt�s�na bak�ld��nda, özellikle ayçiçe�i küspe ve kat� at�klar�n�n yakla��k 1 milyon ton oldu�u görülmektedir. Küspe ve kat� at�k ithalat�, 2018 y�l�n�n ilk 10 ay�nda 700 bin tonu geçmi�ti.

Miktar baz�ndaki bu verilerin de�er olarak kar��l��n� bakt��m�zda 2017 y�l�nda 687 nin $’l�k ihracata kar��l�k, 1.2 milyon $’l�k ithalat yap�lm��t�r. �thalat için ödenen bedelin yakla��k yar�s�, ya� ithalat�na gitmi�tir. Ancak burada dikkat çekici bir nokta, kimi y�llar ithal edilen ya�a yak�n de�erde ayçiçe�i ya�� ihracat� gerçekle�mi� olmas�d�r.

Çizelge- 8. Ayçiçe�inin De�i�ik Formlar�n�n D�� Ticaret De�eri (Bin $)

Kaynak: TÜ�K (*Ocak-Ekim)

Ayçiçe�i ihracat�m�za ili�kin verilerin de daha iyi anla��labilmesi için hangi formdaki ürünlerin hangi ülkelere ihraç edildi�ine bak�lmas� gerekir.

Çizelge-9. Ayçiçe�i Tohumu �hracat Miktar� (Ton)

Kaynak: TU�K (*Ocak-Ekim)

Ayçiçe�i tohumu ihracat�m�z 2017 y�l�nda 57 bin ton iken, ithalat�m�z 640 bin ton olmu�tur. �hracattan 138 milyon $ elde edilirken, ithalat için 356 milyon $ ödenmi�tir. Rusya, Moldova ve Bulgaristan yap�lan ithalatta %85’lik bir paya sahip olmu�tur.

Çizelge-10. Ayçiçe�i Tohumu �thalat Miktar� (Ton)

<

Kaynak: TU�K (*Ocak-Ekim)

2017 y�l�nda 537 bin tonluk Ayçiçe�i ya�� ihracat�na kar��l�k, 661 bin tonluk ithalat gerçekle�tirilmi�tir.

Çizelge-11. Ayçiçe�i Ya�� hracat Miktar� (Ton)

Kaynak: TU�K (*Ocak-Ekim)

2017 y�l�nda 549 milyon $ ayçiçe�i ihracat�na kar��l�k, 661 milyon $ ayçiçe�i ya�� ithalat� gerçekle�mi�tir.

Çizelge-12. Ayçiçe�i Ya�� thalat Miktar� (Ton)

Kaynak: TU�K (*Ocak-Ekim)

Ayçiçe�i formlar� içinde en fazla miktarda ithalat yap�lan� ayçiçe�i küspe ve kat� at�klar�d�r. 2017 y�l�nda 681 ton ayçiçe�i küspe ve kat� at�klar� ihracat�na kar��l�k 965 bin ton ithalat yap�lm��t�r.

Çizelge-13. Ayçiçe�i Küspe ve Kat�k At�k �hracat Miktar� (Ton)

Kaynak: TU�K (*Ocak-Ekim)

2017 y�l�nda ayçiçe�i küspe ve kat� at�klar�n�n ihracat geliri 206 bin $ iken, ithalat için 186 milyon $ ödenmi�tir. Yap�lan ithalat�n %46’s� Hollanda’dan, %40’� KKTC’den gerçekle�mi�tir.

Çizelge- 14. Ayçiçe�i Küspe ve Kat�k At�k �thalat Miktar� (Ton)

Kaynak: TU�K (*Ocak-Ekim)

Dünya ayçiçe�i ithalat� ve ihrac� rakamlar�na göre: Türkiye ayçiçe�i ithalatç�s� bir ülkedir. Türkiye ortalama olarak %0,79 oran�nda ihracat yaparken, ortalama olarak % 12,19 oran�nda ithalat yapmaktad�r.

Çizelge-15. Dünya Ayçiçe�i �hracat� (ton)

Kaynak: FAOstat

Çizelge-16. Dünya Ayçiçe�i �thalat� (ton)

Kaynak: FAOstat

Ayçiçe�i Tar�m�nda Ya�anan Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Ürün planlamas� ve ya�l� tohum üretimine yönelik etkin bir politikan�n olu�turulmamas� nedeniyle ülkemiz ya�l� tohum üretimi yeterli de�ildir. Bu nedenle ithalata ba��ml� bitkisel ya� sektörü, dünya pazar�nda ki dalgalanmalardan etkilenmektedir.

Türkiye’de bitkisel s�v� ya� tüketiminin önemli bir k�sm�n� ya�l�k ayçiçe�inden elde edilen ayçiçek ya�� olu�turmaktad�r. Yurtiçinde tüketilen 900 bin ton civar�ndaki ayçiçek ya��n�n sadece 500-550 bin tonu ülkemiz üretiminden kar��lanmaktad�r. Aradaki ya� aç�� ya�l�k ayçiçe�i tohumu ya da ham ayçiçek ya�� ithalat� yoluyla kapat�lmaya çal��lmaktad�r.

Bitkisel ya� sanayimizin en önemli temel sorunu, hammaddede d��a ba��ml�l�kt�r. Son y�llarda dünyada bitkisel ya�lar g�da sektörü d��nda biyodizel üretiminde kullan�lmalar� nedeniyle de enerji sektörünün de hammaddesi haline gelmi�tir. Bu durum ya�l� tohumlu bitkilere olan talebi ve stratejik önemi daha da artt�rm��t�r. Bitkisel ya� sanayinin ihtiyac� olan ya�l� tohumun sa�lanmas� ve ithalat�n azalt�lmas� için ya�l� tohumlu bitkiler ekim alanlar�m�z ve üretimimiz art�r�lmal�d�r.

Ya�l� tohumlarda al�m politikalar�nda lisansl� depoculuk sistemi devreye sokulmal�d�r. Ürün de�erinin bulmas� için borsalar etkin hale getirilmelidir.

Ülkemiz ayçiçe�i tar�m� için uygun ekolojik ko�ullara sahip olmas�na ra�men ayçiçe�i ekim alanlar�m�z artt�r�lamamaktad�r. Üretimimizin art�r�labilmesi için potansiyel ekim alanlar�m�z dikkate al�narak de�erlendirilmeleri sa�lanmal�d�r. Bu nedenle Karadeniz Bölgesi’nin iç kesimlerinde ki iller ile �ç Anadolu Bölgesi’nde bulunan Konya, Aksaray ve Karaman gibi illerin sulanabilen alanlar�nda ayçiçe�i tar�m� yayg�nla�t�r�lmal�d�r.

Kuru tar�m arazilerinde y�ll�k ya�� miktar�n�n yetersiz olmas� verimde önemli ölçüde azalmalara neden olmaktad�r. Bu sebeple sulu tar�m arazilerinde ayçiçek tar�m�n�n art�r�lmas� için te�vikler art�r�lmal�d�r. Ya� oran� yüksek ve bölgeye adapte olabilen çe�itler konusunda üreticiler bilgilendirilmelidir.

Ayçiçe�inde görülen hastal�klara (oroban� da yeni �rklar�n ç�kmas�ndan dolay� ve mildiyö gibi) kar�� çiftçiler dayan�kl� çe�itlerin tan�t�m� ve kültürel uygulamalar�n (gübreleme-sulama zaman� ve miktarlar�) anlat�m� gerçekle�tirilmelidir.

Ekilen hibrit çe�itlerin ya� oranlar�n�n yüksek olmas� birim alan ya� veriminin artmas�nda en büyük etkenlerden biridir. Bu nedenle ya� oran� yüksek ve yeti�tirildi�i bölgeye adapte olabilecek olan çe�itlerin seçimi son derece önemlidir. Bu konuya dikkat çekilerek ekilecek çe�it seçiminde üreticiler bilgilendirilmelidir.

Ayr�ca Oleik tip ayçiçe�i çe�itlerinin ekim alanlar� yayg�nla�t�r�lmal� ve desteklenmelidir. Bu durum piyasaya kaliteli ayçiçe�i sunmas�n�n yan�nda, k�zartmal�k olarak fazla tüketimi de azaltarak döviz kayb�n� engelleyecektir. Ayr�ca bu yeni tür ayçiçe�i, biyodizel için de uygun oldu�u için en önemli ithalat kalemi olan petrol ürünlerinin de azalmas�na neden olacakt�r. Oleik asidi yüksek ayçiçe�i ürününden elde edilen ayçiçe�i küspesi hayvanc�l�k ve et ürünleri sektörü için kaliteli bir yem kayna��d�r.

KAYNAKLAR:

Birle�mi� Milletler G�da ve Tar�m Te�kilat� (FAOstad)

Gümrük ve Ticaret Bakanl�� Kooperatifçilik Genel Müdürlü�ü 2016 Y�l� Ayçiçe�i Raporu

Türkiye �statistik Kurumu (TU�K)

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odas� VIII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitab�,2015

Yalç�n Kaya ve ark.,2007,Oleik Tip Ayçiçe�i Tar�m� ve Gelecekteki Yönü

Not:

�lk yay�n tarihi: 03 Aral�k 2018

1.Revizyon (05 Aral�k 2018)

Okunma Say�s�: 40893

Payla�:

Facebook Twitter Whatsapp

Foto�raf Galerisi

T�m Raporlar

AY��E�� RAPORU- 2018

�ubeler

H�zl� Ula��m

Sosyal Medya

E-Liste

AY���E�� RAPORU- 2018

AY��E�� RAPORU- 2018