Tar�m sekt�r� g�n ge�tik�e geriliyor. Bir zamanlar tar�mda kendi kendine yeten bir �lke olan T�rkiye �u an tar�mda da d��a ba��ml� hale geldi. Ziraat M�hendisleri Odas� Ba�kan� �zden G�ng�r ile tar�mdaki son durumu, sekt�r�n sorunlar�n� ve ��z�m yollar�n� konu�tuk. G�ng�r, tar�mda ya�anan krizin etkilediklerini, tar�m alanlar�ndaki k���lmeyi ve tar�mda geli�me i�in yap�lmas� gerekenleri anlat�rken, ��ncelikle at�l durumda bulunan tar�m arazilerimizde �retimi sa�layacak, kademeli olarak ithalat� azaltacak politikalara y�nelmek gerek.� diye konu�tu.

Tar�mda bir krizin ya�and���n� ifade ediyorsunuz, bu kriz neyi etkiledi?

Tar�m arazilerini daraltan, çiftçiyi tarlas�n� terk etmeye zorlayan, tar�msal üretimi artt�rmayan ve birçok üründe ise gerileten d�� kaynakl� tar�m politikalar� tar�m sektörünü krize soktu. Tar�mdaki kriz makine gücünü de yak�ndan etkiledi. Y�llar itibar�yla sürekli art�� gösteren traktör üretimi döviz kurundaki art��a ve çiftçinin al�m gücündeki gerilemeye paralel olarak, 2017 y�l�nda 72 bin iken, 2018 y�l�nda 48 bine dü�tü. 

Çiftçinin pazarlama kanallar�ndaki sorunlardan da bahsediyorsunuz bunu da detayland�r�r m�s�n�z?

Üretim maliyetleri son derece yüksek olan ve finansal kriz içinde bulunan çiftçimizin 2018 y�l�nda en büyük problemlerinden biri, hemen her y�l ayn� �ekilde ya�ad��� pazarlama kanallar�ndaki sorunlar oldu. Önemli ürünler baz�nda çiftçinin eline geçen fiyat kimi ürünlerde enflasyonun alt�nda kal�rken, kimi ürünlerde ise geçen y�lki fiyatlar� dahi yakalayamad�. Ortalama sat�� fiyat� bir önceki y�la göre bu�dayda yüzde 5,5, m�s�rda yüzde 13,5, kuru fasulyede yüzde 13,1, ayçiçe�inde yüzde 10,9, �eker pancar�nda yüzde 5,3, tütünde yüzde 14,6, pamukta yüzde 13,3 artarken yüzde 20,3’lük enflasyonun oldukça gerisinde kald�. Nohutta yüzde 10,9, k�rm�z� mercimekte yüzde 6,2 ve ye�il mercimekte ise yüzde 11,7 geriledi. Bir önceki y�l para etmeyen patateste yüzde 38,9 ve kuru so�anda ise yüzde 71,2 art�� oldu. Üretmeye çal��t�kça borcu artan, eme�inin kar��l���n� bulamayan çiftçi alan� terk ettikçe tar�m�n istihdama olan katk�s� da y�llar itibar�yla geriledi. 2010 y�l�nda tar�m�n istihdamdaki pay� yüzde 23,7 iken, 2018 y�l�nda yüzde 18,4’e dü�tü. Tar�m�n milli gelire katk�s� 2002 y�l�nda yüzde 10,3’ten, 2010 y�l�nda yüzde 9,0’a, 2015 y�l�nda yüzde 6,9’a ve 2017 y�l�nda yüzde 6,1’e kadar geriledi.

Ç�FTÇ�LER GÜNÜ

Geçti�imiz günlerde Dünya Çiftçiler Günü’nün kutland�, siz de Türkiye’de bu günün buruk kutland���n� söylediniz bunun nedenlerini detayland�r�r m�s�n�z?

1946 y�l�nda kurulan Uluslararas� Tar�m Üreticileri Federasyonu‘nun (IFAB) kurulu� günü olan 14 May�s günü tüm dünyada "Dünya Çiftçiler Günü" olarak kutlanmaktad�r. �çinde bulundu�u zor ko�ullara ra�men üretmeye, halk�m�z� beslemeye devam eden, topra��m�za sahip ç�kan, al�n teri ile ülkemize hizmet eden çiftçilerimiz, her geçen gün artan sorunlar� nedeniyle günlerini buruklukla kutluyor. Ülkemizin tar�msal üretiminde ya�anan sorunlara çözüm bulunmadan, bunlara her geçen gün yenilerinin eklenmesi, sorunlar� ithalatç� politikalarla çözmeye yönelik kolayc� yakla��mlar�n h�z kesmeden devam etmesi, girdi fiyatlar�n�n yüksekli�i nedeni ile kar edemeyen çiftçilerimizin üretmekten vaz geçmesi son y�llarda gündemin de�i�meyen konular� haline geldi. Türkiye’de toplam tar�m alan�, 2002 y�l�nda 41.196 bin hektar iken 2018 y�l�nda 37.817 bin hektara dü�tü. Belçika’n�n yüzölçümü 3 milyon hektar, Hollanda’n�n toplam yüzölçümü ise 4 milyon hektar iken Türkiye’nin son 16 y�lda azalan tar�m alan� 3 milyon 379 bin hektard�r. Var olan tar�m alanlar�n�n amaç d��� kullan�m�na yönelik giri�imler ise h�z kesmeden devam ediyor. Tar�m arazilerinin, meralar�n, zeytinliklerin amaç d��� kullan�m�na yönelik istisnalara yer veren yasa teklifleri Meclis gündeminden eksik olmuyor. Çiftçinin tar�m desteklerinden yararlanabilmesi için Çiftçi Kay�t Sistemine (ÇKS) kay�tl� olmas� gerekiyor. Ancak, Tar�m ve Orman Bakanl��� verilerine göre ÇKS’ye kay�tl� çiftçi say�s� 2003 y�l�nda 2,8 milyon iken, 2010 y�l�nda 2,3 milyona ve 2018 y�l�nda 2,1 milyona geriledi. Di�er bir deyi�le, bu süre zarf�nda yakla��k 700 bin çiftçi son derece yetersiz olan tar�m deste�ini bile almaktan vazgeçti. 2006 y�l�nda ç�kan Tar�m Kanunu ile tar�msal desteklemeler için bütçeden ayr�lacak kayna��n milli gelirin yüzde 1’inden az olamayaca�� hükmü getirilmi� olmas�na ra�men, bu destek bugüne kadar bu miktar�n yar�s� düzeyinde gerçekle�ti. Yeterli tar�msal destek alamayan çiftçilerimiz bunun sonucu olarak banka kredilerine yönelmek durumunda kald�. 2018 y�l�nda tar�ma sunduklar� kredinin yüzde 71’ini kamu bankalar�, yüzde 19’unu yabanc� bankalar, yüzde 10’unu yerli özel bankalar sa�lamas�na kar��n, icra takibine dü�en kredi miktar� kamu bankalar�nda yüzde 37, yabanc� bankalarda yüzde 33 ve yerli özel bankalarda yüzde 30 oldu. Yerli özel ve yabanc� bankalardan kredi kullanan çiftçiler daha büyük bir ma�duriyet ya�ad�.

Ç�FTÇ�N�N ALIM GÜCÜ ENFLASYONUN ALTINDA KALDI

Çiftçinin al�m gücü, elde etti�i gelirin enflasyonun oldukça alt�nda kalmas� nedeniyle geriledi, bununla ilgili neler söylersiniz?

Dünya Bankas� verilerine göre ülkemiz tar�m sektöründe ki�i ba��na dü�en gelir 2010 y�l�nda 4.065 dolardan 2017 y�l�nda ki�i ba��na dü�en milli gelir 3.309 dolar oldu. 2019 y�l�na geldi�imizde dövizdeki art�� nedeniyle  bu rakam daha da dü�tü. Bu miktar �spanya’dakinden yüzde 81, Fransa’dakinden yüzde 84, Almanya’dakinden yüzde 85, ABD’dekinden yüzde 91 daha azd�r. AB ortalamas�ndan yüzde 68 daha dü�üktür. Örnek verecek olursak, Almanya’da tar�mda ki�i ba��na dü�en gelir 22 bin dolar�n, Fransa’da 20 bin dolar�n, �spanyada 17 bin dolar�n üzerindedir. Çiftçinin al�m gücü, elde etti�i gelirin enflasyonun oldukça alt�nda kalmas� nedeniyle geriledi. Y�ll�k enflasyonun oldukça üzerinde gerçekle�en döviz kurundaki art�� tar�msal üretimi de olumsuz yönde etkiledi. Tar�msal üretimde kullan�lan girdilerden mazotta neredeyse tamamen, tar�m ilac� ve gübrede çok büyük oranda, özellikle sera tohumlar�nda önemli düzeyde yurtd���na ba��ml� olunmas� nedeniyle döviz fiyat�ndaki en ufak bir art�� çiftçinin üretim maliyetini önemli ölçüde art�rmaktad�r. Gübre fiyatlar�ndaki h�zl� art�� çiftçinin gübre kullan�m�n� azaltt�. 2017 y�l�nda yakla��k 5,4 milyon ton olan gübre ithalat� 2018 y�l�nda 4,3 milyon tona geriledi. Gübre kullan�m�nda ki bu azal�� verimde önemli kay�plara yol açacakt�r.

Geçti�imiz haftalarda Dünya Süt Günü kutland�, süt sektörü ile ilgili neler söylersiniz?

1956 y�l�nda sütün önemine dikkat çekmek amac�yla Uluslararas� Sütçülük Federasyonu’nun (IDF) ald��� kararla 21 May�s "Dünya Süt Günü" olarak kutlanmaya ba�lanm��t�r. Ülkemizde ise Dünya Süt Günü 1991 y�l�ndan bu yana kutlanmaktad�r. Süt beslenme uzmanlar� taraf�ndan temel g�da maddesi olarak kabul edilmektedir. Kalsiyum, fosfor ve riboflavin (B2 vitamini) aç�s�ndan önemlidir. Ya�amsal önemi olan amino asitleri ve ya� asitlerini bünyesinde bulundurur. Do�ada sadece sütte bulunan bile�enler; laktoz, süt ya��, kazein, laktoalbümin ve laktoglobülindir. BM ye göre; dünya nüfusunun 2050’li y�llarda 10 milyara ula�aca��, geli�en ülkelerde ki�i ba��na hayvansal protein tüketim miktar�nda art��� olaca��, gelecek 20 y�lda hayvansal ürün talebinin 2 kat artaca�� ve 2050’de küresel süt tüketiminin yüzde 58 artaca�� öngörülmektedir. Dünya’da ki�i ba��na tüketilen proteinin 8,2 gram� yani yüzde  26,62’si, Avrupa Birli�i’nde 20,47 gram� yani yüzde  34,9’u, Türkiye’de ise 18,19 gram� yani yüzde  50’si sütten gelmektedir. Türkiye’de 2018 y�l� çi� süt üretimi 22.120.716 ton olmu�tur. Bu üretimin 20 milyon 36 bin 877 tonu s���r, 75bin 742 tonu manda, 1 milyon 446 bin 271 koyun ve 561 bin 826 tonu keçiden elde edilmi�tir. Süt, Türkiye’de tar�msal üretim de�erinin yüzde 9’unu, hayvansal üretim de�erinin yüzde 15,6’s�n� kar��larken, dünyada tar�msal üretim de�erinin yüzde 8’ini, hayvansal üretim de�erinin yüzde 25’ini kar��lamaktad�r. TÜ�K verilerine göre; Ticari süt i�letmelerince 2019 Mart ay�nda 838 bin 444 ton inek sütü toplam��t�r. Toplanan inek sütü miktar� Mart ay�nda bir önceki y�l�n ayn� ay�na göre yüzde 8,6 azalm��t�r. Mart ay�nda ticari süt i�letmeleri taraf�ndan içme sütü üretimi 131 bin 961 ton olarak gerçekle�mi� ve bir önceki y�l�n ayn� ay�na göre yüzde 18,5 azal�� göstermi�tir. �nek peyniri üretimi 58 bin 5 ton ile bir önceki y�l�n ayn� ay�na göre yüzde 10,2 azal�rken, koyun, keçi, manda ve kar���k sütlerden elde edilen peynir çe�itleri ise 3 bin 125 ton ile bir önceki y�l�n ayn� ay�na göre yüzde 0,1 artm��t�r. Yo�urt üretimi 99 bin 11 ton ile bir önceki y�l�n ayn� ay�na göre yüzde 1,5 azalm��t�r. Ayran üretimi ise 62 bin 148 ton ile bir önceki y�l�n ayn� ay�na göre yüzde 2,3 azal�� göstermi�tir. Süt ve süt ürünleri üretimi ve tüketiminde ya�anan bu say�sal azal��a kar�� Ziraat Mühendisleri Odas� olarak önerilerimiz �unlar: Süt üretiminin de içerisinde oldu�u tar�m politikalar� uzun vadeli bir stratejiye uygun olarak yürütülmelidir. Çiftçiye üretimde güven ve destek sa�lanmas� üretimde art�� sa�layacakt�r. Çiftçi ithalat politikalar� ile üretimden kopar�lmamal�d�r. Bilinmelidir ki güvenilir ve yeterli g�daya ula�man�n tek yolu yerli üretimi art�rmakt�r. Türkiye’nin nüfusu bugün 82 milyondur. Nüfusumuzun 2023’te 87 milyon, 2050’de 105 milyon olmas� öngörülmektedir. Artan nüfusun süt ve k�rm�z� et kaynakl� hayvansal protein ihtiyac�n� kar��layabilmesi için hayvan say�m�z�n art�r�lmas�, dolay�s�yla da süt/k�rm�z� et hayvanc�l���na yat�r�m yap�lmas� gerekmektedir. Et ve süt maliyetlerini yükselten temel etken yem maliyetleridir. Yem hammaddesinde d��a ba��ml� olunmas�, kur art���nda ki art��larla birlikle maliyetleri yükseltmektedir. Ayçiçe�i, kanola ve soya küspesi besin içerikleri nedeniyle yem sanayinde yayg�n bir �ekilde kullan�lan küspe türleridir. Ya�l� tohum üretiminin artt�r�lmas�, yem hammaddesi ihtiyac�nda d��a ba��ml�l��� en aza indirecektir. 

Ç�FTÇ�LER SÜT ÜRET�M� YER�NE BES�C�L��E YÖNELD�

Çiftliklerin küçük ölçekli olmas� nedeniyle üretilen süt miktar� dü�üktür. Ayr�ca k�rm�z� ette ya�anan s�k�nt�lar nedeniyle çiftçiler küçükba� ve büyükba� hayvan yeti�tiricili�inde süt üretimi yerine besicili�e yönelmi�tir. Küçük hayvan yeti�tiricilerinin üretim ekonomisinde kalmalar� için kooperatifle�meleri gerekmektedir ve örne�in destekleme avantajlar� gibi çe�itli politikalarla kooperatifle�meleri sa�lanmal�d�r. Süt toplama merkezlerinin da��n�k bir alana yay�lm�� olmas�, toplama merkezlerinde yeterli stok bulunmamas�, nakliye sorunlar�, sektörde kooperatifle�me-örgütlenme a��n�n zay�f olmas�, piyasay� kontrol edecek müdahalelerin yetersizli�i, dönemsel olarak geçici önlemlerle piyasaya müdahale edilmesi veya hiç edilmemesi, kaynak aktar�m�n�n yetersizli�i, dolay�s�yla üreticilerin yaln�z b�rak�lmas� fiyat istikrars�zl���na yol açmakta ve ülke içi arz talep dengesizli�ine neden olmaktad�r. Tüketici daha ucuz olan kay�t d��� ürünlere yönelmektedir. Sa�l�kl� g�daya ula�mak için kay�t d���l�k engellenmeli, sektör ile ilgili üretici örgütleri ve kooperatifler desteklenmelidir. Hayvan hastal�klar�, sa�l�k hizmetlerinin yetersizli�i ve uygun olmayan hijyen ko�ullar� süt kalitesini dü�ürmektedir. Ba�ta süt olmak üzere tüm g�da maddelerinin risk esas�na dayal�, güvenilir, �effaf ve bilimsel esaslara dayal� denetimleri yap�lmal�d�r. Süt ve süt ürünleri üretim ve tüketimine yönelik yanl�� bilgiler, toplum sa�l���n� olumsuz yönde etkilemektedir. Bu konuda toplumu bilinçlendirici çal��malar yap�lmal�d�r. Sütün daha fazla alanda kullan�m�n� sa�layacak ARGE çal��malar�na önem verilerek, yeni pazarlara ula��lmas� sa�lanmal�d�r. Katma de�er olu�turan ve istihdam yaratma potansiyeli bulunan süt sektöründeki mevcut üretim, iç piyasa gereksinimini kar��lamaktan uzakt�r. Süt fiyatlar�ndan ne üretici ne de tüketici memnundur. Yüksek girdi maliyetlerinden dolay� üretici kâr edemedi�i gibi, sütün iç piyasa fiyat� da tüketici beklentisinin üzerindedir. Maliyet unsurlar�na etki eden bir di�er husus da "yerel üret-yerel tüket" mant���n�n d���na ç�k�larak, çi� sütün kilometrelerce öteden toplan�p i�lenmesi ve topland��� yere ürün olarak geri dönmesidir. Bu durum yak�t maliyetini artt�rmakla kalmay�p, küresel iklim de�i�ikli�ine de olumsuz katk�lar yapmaktad�r. Hâlbuki maliyetlerin dü�ürülmesi için gerekli önlemler al�nsa üretici kâr edecek, tüketici de ucuza süt temin edecek ve süt tüketim al��kanl��� artacakt�r. Sonuçta olu�acak talep art��� süt arz�n�n daha yüksek seviyelerde gerçekle�mesine neden olacakt�r. Sektörde çal��an ziraat mühendislerinin istihdam� art�r�larak, çiftçinin bilinçli üretim yapmas� sa�lanmal�d�r. Co�rafi ��aret Tescil Belgesi alm�� ürün say�s�n�n art�r�lmas�; yerel üretimi ve k�rsal kalk�nmay� destekleyerek, ürünlerin sürdürülebilirli�i ve izlenebilirli�ini sa�layacak, ürün kalitesini art�racakt�r. Di�er yandan Türkiye halen süt ve süt ürünleri d�� ticaretine aç�lamam�� durumdad�r. Örne�in; Türk ürünü olan yo�urt, dünya ülkelerinde "Yunan Yo�urdu" olarak markala�m��t�r. Yo�urdun bir Türk ürünü oldu�u dünya ülkelerince bilinmemektedir. Görünen o ki; gerçeklerden uzak, çözüm odakl� olmayan günübirlik üretim politikalar� süt sektörünü olumsuz etkilemeye devam edecek, tar�m�n di�er sektörlerinde oldu�u gibi üretici-sanayici-tüketici yanl�� politikalar�n alt�nda ezilecektir.