"Ýç ticaret hadlerinin önemli oranda tarým aleyhine döndüðü ve iþsizlik oranýnýn yüzde 10'un üzerinde olduðu bir ortamda, tarýmdan kopan nüfusun önemli bir bölümünün iþsiz kaldýðý deðerlendirilebilir."

Gökhan GÜNAYDIN

TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasý Baþkaný

Geçtiðimiz günlerde açýklanan 2005 yýlý büyüme istatistiklerinde tarým sektörüne iliþkin rakamlar hayli “ilgi çekti”...  Buna göre, Türkiye 2005 yýlýnda % 7.6 büyürken, tarým sektörü büyümesi % 5.6 düzeyinde gerçekleþmiþtir...

Tarým sektörünün sosyo-ekonomik bütünüyle 2000’li yýllar boyunca yaþadýðý çöküþ süreci veri iken, bu yazýda, açýklanan büyüme rakamlarýnýn analizi yapýlmaya çalýþýlacaktýr ...

GSMH’nin sektörel daðýlýmýnda tarým, 2000 – 2005 yýllarý aralýðýnda, % 13.6 ila % 11.5 arasýnda bir paya sahip olmuþtur. Sözü edilen bu pay,  2002 yýlýndan bu yana sürekli bir azalma eðilimi göstermektedir.

Sektörel büyüme hýzlarýna bakýldýðýnda ise, ekonomideki sarkaçlardan sektörün geniþ oranda etkilendiði görülmektedir. GSMH’nin % 6.3 büyüdüðü 2000 yýlýnda tarýmýn büyüme hýzý % 3.8’de kalýrken, izleyen yýldaki kriz ortamýnda GSMH % 9.5 küçülmüþ, tarýmdaki daralma % 6 düzeyinde gerçekleþmiþtir. 2002 yýlýndaki büyüme koþullarýndan GSMH artýþýna yakýn düzeyde yararlanan sektör, 2003 yýlýnda GSMH’nin % 5.9 büyümesine karþýlýk % 2.4 küçülmüþtür. 2004’te dýþalýma dayalý olarak GSMH büyüme hýzý % 10’a yakýn düzeylere týrmanýrken, tarýmdaki büyüme % 2 ile sýnýrlý kalmýþtýr. 2005 yýlýnda ise, sektörün, % 5.6 büyüdüðü ifade edilmektedir.   

Bilindiði üzere GSMH, bir ülkede bir yýl içinde üretilen mal ve hizmetlerin parasal deðeri olarak ifade ediliyor. Tarýmsal GSMH’nin büyümesinin analizinde, tarým üretiminin ve parasal deðerinin geliþimine bakmak gerekiyor...

Tarým sektörünün altyapý sorunlarýný çözen (sulama, arazi toplulaþtýrma, tarla içi geliþtirme hizmetleri) girdi piyasalarýný (kredi, tohum, gübre, ilaç, mazot vd)  rasyonel biçimde organize eden ve üretim alanlarýna bilgi, teknoloji ve finansman aktarabilen bir yapý kuramayan Türkiye’de tarýmsal üretim geniþ oranda yýllýk yaðýþ, kuraklýk, don gibi ekolojik koþullara baðlý olarak deðiþir.

Ülkenin bitkisel üretim deðerlerine alt sektörler itibariyle bakýldýðýnda, hububat ve baklagil ürünlerinde geleneksel yapýnýn sürdüðü, buna karþýlýk mýsýr ürününde hýzlý, mercimek ürününde yavaþ bir üretim artýþýnýn kaydedildiði görülmektedir.

Sanayi bitkileri, süreçten en olumsuz etkilenen alt sektörü oluþturmaktadýr. Þeker pancarý üretimi, 6 yýllýk dönemde 4 milyon ton azalarak, 18.8 milyon tondan 14.7 milyon tona gerilemiþtir. Tütünde gerileme % 25 oranýnýn üzerindedir (200 bin tondan 147 bin tona). Nüfus hýzla artarken, bir yumru bitkisi olan patatesteki üretim gerilemesi ise, 1.3 milyon tona ulaþmaktadýr.

Pamukta, 2000 yýlýnda 870 bin ton olan üretim rakamýnýn, 2005 yýlýnda 945 bin tona çýktýðý belirtilmektedir. Ancak, Türkiye’nin yýlda 1 milyar dolara yakýn pamuk dýþalýmý yaptýðý bir süreçte, pamuk üretiminin arttýðýný söylemek gerçeklerle baðdaþmýyor. Üretim maliyetlerinin altýnda oluþan fiyatlar nedeniyle Ege ve Çukurova Bölgesi’nde üretim alanlarý önemli oranda daralarak neredeyse bir GAP bitkisi haline dönüþen pamuk, artan dýþalýmla birlikte yerli üretimi gerileyen bir ürün konumunda. Bu sonucun ortaya çýkmasýndaki bir diðer neden de, mýsýr ekim alanlarýnýn artmasý. “Bileþik kaplar” örneðinde olduðu gibi, sulanan alanlarda yetiþen ürünlerden herhangi birinin ekim alanlarýnýn artmasý, sulama yatýrýmý yapýl(a)mayan ülkemizde, sulanan alanlarda yetiþebilen diðer ürünlerin ekim alanlarýnýn daralmasý sonucunu yaratmaktadýr. Yaðlý bitkilerin tümü için bu durum geçerli olmaktadýr.

Yaþ meyve ve sebzede ise, zarar ettikçe alternatif arayýþlarýnýn yoðunlaþmasýnýn bir sonucu olarak, üretim artýþlarý görülmektedir. Domates, üzüm, turunçgiller, elma, çay ve fýndýk, üretimleri artan ürünler konumundadýrlar. Ancak pazarlama kanallarýnda yaþanan sýkýntýlar, üretim artýþýnýn üretici gelirine dönüþmesini önemli oranda kýsýtlamaktadýr.

Hayvan varlýðý ve hayvansal üretimdeki deðiþimlere bakýldýðýnda, 2000-2004 aralýðýnda, sýðýr ve koyun sayýsý, kesilen hayvan sayýsý ve kýrmýzý et üretiminde bir gerileme görülürken, süt üretiminde bir artýþ kaydedilmektedir. 2000 yýlýnda 10 milyon 761 bin olan sýðýr sayýsý, 2004’te 10 milyon 69 bine; 28 milyon 492 bin olan koyun sayýsý, 24 milyon 438 bine; 9 milyon 403 bin olan kesilen hayvan sayýsý 6 milyon 370 bine; 491 bin ton olan kýrmýzý et üretimi 446 bin tona düþerken, süt üretimi 2000 yýlýndaki 9 milyon 794 bin tondan, 10 milyon 679 bin tona ulaþtý.

Bitkisel ve hayvansal üretim deðerlerinin analizinin ortaya koyduðu sonuçlara göre, Türkiye’de özellikle katma deðeri yüksek ürünlerin üretiminde önemli bir artýþ görülmemektedir. Ayrýca, ülkenin hýzla artan nüfusu dikkate alýndýðýnda, tarýmsal üretim artýþ hýzýnýn ancak nüfus artýþ hýzýna koþut veya onun üzerinde olduðu durumlarda gýda güvenliði açýsýndan olumlu sonuçlarýn ortaya çýkacaðý açýktýr.

Bunun yanýnda, Türkiye’nin tarým istatistiklerini toplama yöntemi, “evlere þenliktir”... Tarým Ýl ve Ýlçe Müdürlükleri, artan iþ yükü ve azalan personel yapýsýnýn doðurduðu eksende, çoðu zaman alan çalýþmasý yapmadan “rakam üretmekte” ve merkeze göndermektedirler. “Merkezde”, çeþitli kuruluþlar bir araya gelerek, açýklanan hedefleri tutturma kaygýsý ile politik baskýnýn kesiþtiði bir ortamda, rakamlara “son þekli” verilerek, “istatistikler” oluþturulmaktadýr.

GSMH için “üretilen mal ve hizmetlerin parasal tutarý” tanýmlamasýný yaptýðýmýza göre, iç ticaret hadlerinin tarým aleyhine dönüþünün etkilerini de araþtýrmak gerekiyor.

Türkiye’de 2004 – 2005 tarým yýlýnda yalnýzca tütün, fýndýk ve yaþ çay yapraðýnýn fiyatlarý yükselirken; fiyat düþüþleri yaþ meyve sebzede % 46, hububatta % 13, yaðlý tohumlarda % 12 ve seçilen 19 üründe (buðday, çeltik, mýsýr, ayçiçeði, pamuk, tütün, soya, fýndýk, yaþ çay yapraðý, narenciye, elma, domates, salatalýk, taze fasülye, kavun, taze ve kuru kayýsý, yaþ üzüm ve þeftali) % 25 düzeyinde gerçekleþmiþtir.

Buna karþýlýk ortalama girdi maliyetleri % 16 oranýnda yükselmiþtir. Hedef enflasyon oranýnýn % 8 olduðu dönemde, 2005 yýlý ortalama kredi faiz oraný % 23, ortalama indirimli faiz oraný (en düþük) % 9 düzeyinde gerçekleþmiþtir.

Tarým istatistiklerinin gerçekleri yansýtmadýðý zeminde, yaþamýn görüntüleri gerçeði olanca çýplaklýðý ile ortaya koymaktadýr. Tarýmýn gelir getirici özelliðinin giderek yok olduðu süreçte, küçük üreticinin yaþama tutunma gücü giderek kýrýlmaktadýr. Bu baðlamda tarýmsal istihdam hýzla daralmaktadýr. 2000 yýlýnda tarýmýn istihdamdaki payý % 36 iken, 2005 yýlýnda bu oran % 29.5’a gerilemiþtir. Özellikle 2004’ten 2005’e, 1 milyon 281 bin kiþinin sektörden kopuþu, vahþi kapitalist koþullarýn emek sömürücü yapýsýný çarpýcý bir þekilde açýklamaktadýr.

Ýç ticaret hadlerinin önemli oranda tarým aleyhine döndüðü ve iþsizlik oranýnýn % 10’un üzerinde olduðu bir ortamda, tarýmdan kopan nüfusun önemli bir bölümünün iþsiz kaldýðý deðerlendirilebilir.

Tarýmsal iþgücünün (i) eðitim düzeyi düþük, (ii) kýrda konumlanan ve (iii) kadýn iþgücü oraný yüksek (tarýmýn feminizasyonu) olarak tanýmlanabilen temel özellikleri, üzerinde çalýþýlan alanýn duyarlýlýðýný göstermektedir.

Bu baðlamda yapýlmasý gereken, yanlýþ veri setleriyle istatistiki çarpýtmalar yapmak yerine, yaþamýn gerçekleriyle yüzleþip, emekten yana bir tutum alarak onu deðiþtirmeye çalýþmaktýr...