Siyasi iktidarlar tarafýndan 6,5 yýldýr taviz verilmeksizin uygulanan IMF/Dünya Bankasý programýnýn tarýmdaki sonuçlarý çiftçilerin yoksullaþmasý, gelir bölüþümündeki eþitsizliðin artmasý ve istihdamdaki hýzlý azalma olarak ortaya çýkýyor.

BÝA Haber Merkezi

Necdet ORAL   

oralnecdet@yahoo.com

BÝA (Ýstanbul) - 2000'lerin baþlarýndan bu yana tarýmda -tüm destek sistemlerini kaldýrmaya ve çiftçi örgütlerini adým adým tahrip etmeye dayanan- liberalleþtirme politikasý aðýrlýk kazandý. Uluslararasý tarým þirketlerinin çýkarýna olan bu politikalarý teþvik etmek konusunda IMF/Dünya Bankasý odaklý programlar kritik bir rol oynadý. TEKEL, TÝGEM, gübre ve þeker fabrikalarý gibi kamu kuruluþlarýnýn özelleþtirilmesi bu gündemin ayrýlmaz bir parçasýdýr.

Tarýmsal Reform Programýnýn (ARIP) hedefleri

Türkiye 2000'lerin baþlarýndan bu yana IMF ve Dünya Bankasý'nýn direktifleri doðrultusunda Tarýmsal Reform Programý (ARIP) uygulamaktadýr. Bu programýn amacý; ürün ve girdiye dayalý desteklerin kaldýrýlarak, yerine sahip olunan arazi büyüklüðüne dayalý bir gelir destek programýnýn uygulanmasýdýr. Ancak, tarýmda yapýsal sorunlarýný aþamamýþ, devlet desteðine gereksinim duymayacak bir aþamaya ulaþamamýþ ülke olan Türkiye'nin ARIP baðlamýnda geliþtirilmesi hedeflenmiþ olan liberalleþtirme politikasý, ülkenin tarýmsal altyapýsýna uygun deðildir.

Dünya Bankasý tarafýndan verilen tarýmsal uyum kredileriyle de desteklenen bu program, tarým sektöründe kapitalist paylaþým iliþkilerinin kurulmasýna dönüktür. Bu krediler tarým sübvansiyonlarýnýn kaldýrýlmasý, kamuya ait tarým iþletmelerinin özelleþtirilmesi, tarým satýþ kooperatiflerinin iþlevsiz hale getirilmesi ya da tasfiyesi ve kýrsal nüfusun azaltýlmasý gibi alanlarda kullanýlmaktadýr.

Tarým kesimi uluslararasý tekellere açýlýyor

Özelleþtirme ile tarýmsal KÝT'lerin tasfiyesinin edilmesinin ardýndan, tarým kesimi liberalleþtirme adý altýnda uluslararasý tekellere açýlmaktadýr. Tarým kesiminin GSMH'den aldýðý pay gittikçe düþmekte ve özellikle küçük tarým üreticileri yoksulluk sýnýrýnýn altýnda yaþamaktadýr. Hayvancýlýk neredeyse tümüyle tasfiye edilmiþ durumdadýr. Her kriz döneminin faturasý ücretlilere, kent yoksullarýna ve köylülere çýkartýlmaktadýr.

Programýnýn baþarýsýz olduðunu Dünya Bankasý da kabul ediyor

2000 yýlý baþýndan bu yana uygulanan IMF/Dünya Bankasý dayatmalý programlarýn etki ve sonuçlarý belki de en açýk biçimde tarým kesimindeki deðiþimde ortaya çýkmýþtýr. Bu politikalarýn ülkemizin tarýmsal yapýsý üzerinde yarattýðý sonuçlar, Dünya Bankasý tarafýndan 9 Mart 2004 tarihinde yayýmlanan "Türkiye'de Tarým Sektörü Destekleme Reformunun Etkilerine Bir Bakýþ" baþlýklý raporda þöyle ortaya konulmaktadýr:

* 1999-2002 döneminde, tarým sübvansiyonlarý 6 milyar dolar azalarak 1,1 milyar dolara inmiþtir. Baþka bir deyiþle, tarýmsal sübvansiyonlarýn GSMH'ye oraný yüzde 3,2'den yüzde 0,5'e düþmüþtür.

* Ayný dönemde, tarýmsal GSMH 27 milyar dolardan 22 milyar dolara gerilemiþtir.

* Çiftçiler üzerindeki net etki, yaklaþýk 4 milyar dolar tutarýnda yýllýk zarar olmuþtur.

* 2002-2003 reform döneminde gübre ve ilaç kullanýmý yüzde 25-30 azalmýþtýr.

* Tarým kredisi faiz oranlarý negatiften pozitife dönmüþtür.

* Kredi alan çiftçiler, borçlarýný, tarýmsal gelirdeki azalmalar ve yüksek reel faiz oranlarý nedeniyle ödeyememiþlerdir.

* 1999-2001 arasýnda, Türkiye'de üretilen baþlýca tarým ürünlerinin brüt deðeri, reel olarak yüzde 16 oranýnda azalmýþtýr.

* 1997-2002 döneminde, ihracat ve ithalat tüm ürün çeþitlerinde artýþ gösterirken, tarým ve gýda ürünlerinin toplam ihracat ve ithalattaki payý düþmüþtür.

* 1999-2001 arasýnda hektar baþýna üretimin dolar eþdeðeri 864 dolardan 621 dolara olmak üzere yüzde 28 oranýnda düþmüþtür. Bu azalýþ yüzde -13 ile bakliyatta en az oranda, yüzde -38 ile tütün, þeker pancarý ve pamuðu da içeren kategori olan "öteki tarla ürünlerinde" en yüksek oranda gerçekleþmiþtir. Hektar baþýna meyve deðeri yüzde 29 azalýrken, hububat ve sebze deðeri sýrasý ile yüzde 22 ve yüzde 23 düþmüþtür. Bu dönemde hektar baþýna katma deðer dolar bazýnda yaklaþýk yüzde 40'lýk bir düþüþ kaydetmiþtir.

* Çiftçi, 450 bin hektar alaný ekmekten vazgeçmiþtir. Bu alanýn 300 bin hektarý, Orta Anadolu Bölgesinde bulunmaktadýr.

* 1999-2001 arasýnda tarým ürünleri fiyatlarý yüzde 40 oranýnda gerilemiþtir.

* Türkiye, OECD ülkeleri arasýnda en düþük destekleme oranlarýna sahip olan ülke haline gelmiþtir.

* Doðrudan Gelir Desteði (DGD) programý, çiftçilerin uðradýðý net gelir kaybýnýn ancak yüzde 35-45'ini karþýlayabilmiþtir. DGD programýndan fiilen yararlanamayanlar için, bu durum dahi söz konusu deðildir.

DGD uygulamasý kýrsal kesimde gelir daðýlýmýný bozuyor

Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý'nýn verilerine göre Doðrudan Gelir Desteði uygulamasýnýn sonuçlarý:

* DGD ödemelerinin yüzde 51'i, çiftçilerin yüzde 17'sini oluþturan 100 dekardan daha büyük arazi sahiplerine gitmektedir.

* 2004 yýlý için ödenen 2 katrilyon 670 trilyon liralýk DGD'nin, yüzde 51'i yani 1 katrilyon 361,7 trilyon lirasý 476 bin çiftçiye giderken, kalan yüzde 49'luk miktar çiftçilerin yüzde 83'ünü oluþturan 2 milyon 324 bin çiftçiye daðýtýlmýþtýr.

* Arazi varlýðý 100 dekarýn üzerindeki çiftçilere ortalama 2 milyar 750 milyon TL düþerken, küçük arazi sahiplerine ortalama 586 bin TL ödenmiþtir. Aradaki fark tam 3,5 kattýr.

* Bu adaletsizliði önlemek için, DGD'nin desteklemeler içinde 2002-04 döneminde ortalama yüzde 78 olan payý, 2005 itibarýyla yüzde 55'ler seviyesine çekilmiþtir. 2006'da bu rakamýn yüzde 45'lere düþürülmesi öngörülmüþtür (Aþaðýdaki çizelgeden görüleceði gibi, 14 Aðustos 2006 tarihinden itibaren ödenecek olan 2005 yýlý DGD ödemelerinde baþvuruda bulanan çiftçilere dekar baþýna 16 yerine 10 YTL ödeme yapýlacaktýr).

DGD'nin Ülke Genelinde Uygulamasýna Ýliþkin Bazý Sonuçlar

(*) 2005 yýlý DGD uygulamalarý kapsamýnda;- DGD baþvurusunda bulunan tüm çiftçilere; 10 YTL/dekar temel DGD,- Organik tarým yapan çiftçilere 3 YTL/dekar ek DGD,- Toprak analizi yaptýran çiftçilere 1 YTL/dekar ek DGD ödemesi yapýlacak.

Çiftçi Kayýt Sistemine kayýtlý 2,8 milyon çiftçi bulunuyor. Çiftçilerin yüzde 83'ünün arazisi 100 dekarýn altýnda. Bu kesimin yüzde 16'lýk kýsmýnýn arazi varlýðý ise 10 dekardan küçük. Geriye kalan yüzde 17'lik kesimin ise arazi büyüklüðü 100 dekarýn üstünde. Bu kapsamda, DGD ödemelerinin yarýsý yüzde 83'lik kesime giderken, diðer yarýsý yüzde 17'lik kesime gitmektedir. Kýsacasý DGD ödemeleri arazi sahipliðine göre yapýldýðýndan, kýrsal kesimde gelir daðýlýmýný ciddi ölçüde bozmaktadýr.

Tarým ürünleri alým fiyatlarý enflasyonun altýnda tutuldu

2000-04 döneminde tarýmsal ürün alým fiyatlarý sürekli olarak enflasyonun altýnda tutulmuþtur. 2000-04 ortalamasý olarak TEFE'deki deðiþmenin yüzde 40'ý bulmasýna karþýn; ayný dönemde tarýmsal ürün ortalama alým fiyatlarý artýþý yüzde 28 düzeyinde tutulmuþtur. Destekleme alýmlarý karþýlýðýnda üreticilere yapýlan ödemelerin tarýmsal katma deðer içindeki payý sürekli olarak geriletilmiþtir. Destekleme alýmlarýnýn tarým sektörünün toplam katma deðerine oraný 1990-99 dönemi ortalamasý olarak yüzde 9,7 iken, 2000-04 döneminde yüzde 7,1'e, 2004 yýlýna gelindiðinde ise yüzde 5,4'e düþmüþtür.

Destekleme Fiyatlarý/Enflasyon Ýliþkisi

Ekim alanlarý ve girdi (gübre, kredi, vb.) kullanýmý azalýyor

Fiyat destekleme ve girdi (gübre, kredi, vb.) sübvansiyonlarýndan yoksun býrakýlan çiftçi topraðýný ekemez, gübre ve kredi kullanamaz hale gelmiþtir. Örneðin 1990 yýlýnda yaklaþýk 24,2 milyon hektar olan iþlenen tarla alanlarý, günümüzde 23 milyon hektara düþmüþtür. 2000-2004 yýllarý arasýnda yalnýzca 8 ürünün (buðday, ayçiçeði, soya, pamuk, tütün, þekerpancarý, nohut, mercimek) ekim alanlarýndaki gerileme 312 bin hektar olmuþtur.

Tarýmsal Ekim Alanlarýndaki Deðiþmeler

"Çiftçiye yapýlan destekler ülkeyi batýrýyor" denilerek üreticiye kredi verilmemeye, azaltýlmaya baþlanmýþtýr. Ziraat Bankasý tarýmdan kopartýlmýþ, Tariþbank'a el konularak baþka bir bankaya devredilmiþtir. Tarýmsal kredi faiz oranlarýna uygulanan sübvansiyon Mart 2000, kimyasal gübre desteði Ekim 2001, tohum ve tarýmsal ilaç destekleri ise Aralýk 2001 sonundan itibaren kaldýrýlmýþtýr. Bu çerçevede tarým kredilerinin toplam krediler içindeki payý 2000 yýlýnda yüzde 9,6 iken, 2005 yýlýnda yüzde 3,5'e deðin gerilmiþtir.

Tarým Kredilerinin Toplam Krediler Ýçindeki Payý

Son 10 yýllýk (1994-2003) ortalamalara göre kamuya ait gübre fabrikalarýnýn gübre üretimindeki payý yüzde 42 idi. 2004-05 döneminde bu tesislerin tümü özelleþtirilerek kamu gübre üretim ve daðýtýmýndan çekildi. Sonuç, Baþbakanýn da vurguladýðý gibi gübre fiyatlarýnýn yalnýzca 2004 yýlýnda yüzde 40 oranýnda artmasý oldu.

1999 yýlýnda 5,6 milyon ton olan kimyasal gübre tüketimi, 2004 yýlýnda yüzde 7 dolayýnda bir gerileme ile 5,2 milyon tona düþtü. 1990-99 döneminde tüketimin ortalama yüzde 24,8'i ithalat yoluyla karþýlanýrken, IMF/Dünya Bankasý politikalarýnýn uygulandýðý 2000-04 döneminde yüzde 43,9'u ithalatla karþýlanýr hale geldi.

Kimyasal Gübre Üretim, Tüketim ve Ýthalatý (Bin Ton)

Þekerpancarý üretimi 18,8 milyon tondan 13,5 milyon tona düþürüldü

2000 yýlýnda 18,8 milyon ton olan þekerpancarý üretimi, IMF'ye verilen ekim alanlarýnýn daraltýlmasý taahhüdü ve 4 Nisan 2001'de çýkarýlan 4364 sayýlý Þeker Kanunu hükümleri doðrultusunda 2004 yýlýnda 13,5 milyon tona gerilemiþtir. Þeker Kanunu ile þeker fabrikalarýnýn özelleþtirilmesi öngörülmüþ, þeker üretimi kýsýtlanarak suni tatlandýrýcýlara geniþ kota tanýnmasý gündeme gelmiþtir. Öte yandan þekerpancarý ekim alanlarýnýn daraltýlmasý, 450 bin üretici aile ve þekerpancarý tarýmýnda çalýþan 100 bini aþkýn iþçinin gelir olanaklarýný kýsýtlamakta ve yaþamýný zorlaþtýrmaktadýr.

Tütün üretimi yüzde 36, ekici sayýsý yüzde 53 azaldý

9 Ocak 2002 tarihinde yürürlüðe giren 4733 sayýlý Tütün Kanunu ile tütünde destekleme alýmlarý kaldýrýlarak sözleþmeli üretim sistemine geçilmiþtir. Tütün üreticisinin örgütsüz olmasý nedeniyle bu sistemde fiyatlar alýcý firmalar tarafýndan belirlenmekte; üretici bu durumda sektörden kopmak zorunda kalmaktadýr. Bu koþullarda yakýn bir gelecekte tütün üreticisi bulmak zorlaþacaktýr. 1999 yýlýnda 251 bin ton olan tütün üretimi 2004 yýlýnda 129 bin tona; 578 bin olan ekici sayýsý ise 274 bin kiþiye düþmüþtür. Ayný þekilde TEKEL'in destekleme alýmlarýnýn toplam üretimdeki payý 1999'da yüzde 72 iken, 2004'te sözleþmeli alýmdaki payý yüzde 28'e inmiþtir.

Tütün Ekim Alaný, Ekici Sayýsý ve Üretimi*

(*) Yerli ve yabancý tütün toplamý(**) Alým miktarýnýn bir önceki yýl üretimine oraný

Bitkisel üretim geriliyor

1990'lý yýllarýn baþýnda nüfus 56, 2004 yýlýnda ise 71 milyon, yani 14 yýlda yüzde 25 dolayýnda artmýþtýr. Oysa tarým ve hayvancýlýk üretimi ya yerinde saymakta ya da gerilemektedir. IMF/Dünya Bankasý patentli reform projesi bu sürece ivme kazandýrmýþtýr. 1990 yýlýnda 20 milyon ton olan buðday üretimi 2004 yýlýnda 21 milyon yona çýkabilmiþtir. 1990'da 860 bin ton olan nohut üretimi 2004'te 620 bin tona; 846 bin ton mercimek üretimi ise 540 bin tona düþmüþtür. Soya fasulyesi üretimi dramatik bir þekilde 162 bin tondan 50 bin tonlara gerilemiþtir. Ayçiçeði üretimindeki artýþ yalnýzca yüzde 10'lar seviyesindedir. Buna karþýlýk yýllýk bitkisel yað açýðý yaklaþýk 1 milyon ton ham yað ya da karþýlýðý yaðlý tohumdur; her yýl yaðlý tohum ve ürünleri ithalatý için ödenen bedel 1 milyar dolarýn üstündedir. Önemli sayýlabilecek üretim artýþý saðlanan tek ürün pamuktur. Ancak ayný dönemde pamuk kullanýmý 540 bin tondan 1,4 milyon tona yükselmiþtir. Böylece Türkiye 1990'da 50 bin ton dolayýnda pamuk ithal ederken, 2002-04 döneminde 650 bin ton pamuk ithal eder hale gelmiþtir.

Bitkisel Üretimdeki Deðiþmeler

Hayvancýlýktaki erime devam ediyor

Hayvan varlýðýndaki erime de devam etmiþ; 1990-2005 yýllarý arasýnda koyun sayýsý 40,6 milyon baþtan 25,3 milyon baþa, sýðýr sayýsý 11,4 milyon baþtan 10,5 milyon baþa gerilemiþtir. Süt üretimi yalnýzca yüzde 13 dolayýnda artmýþtýr. Denetim altýndaki mezbaha ve kombinalarda kesilen toplam sýðýr, koyun ve keçi sayýsý 9 milyondan 6,5 milyon baþa gerilemiþtir. Böylelikle kýrmýzý et üretimi ise yüzde 19'luk bir gerilemeyle 507 bin tondan 409 bin tona düþmüþtür.

Hayvan Sayýsý ve Hayvansal Üretimdeki Deðiþmeler

* Bin baþ

2005 yýlýnda Tarýmsal GSMH 1998'deki seviyesinde

1998 yýlýnda (1987 yýlý fiyatlarýyla) 119,3 milyar TL olan GSMH yüzde 22 oranýnda artarak 2005'te 145,7 milyar TL'ye çýkmýþtýr. Oysa ayný dönemde tarýmsal katma deðerdeki artýþ yalnýzca yüzde 3,6 olmuþtur. Tarým kesiminin GSMH'deki payý yüzde 13,6'dan 11,5'e gerilemiþtir.

GSMH ve Tarýmsal Katma Deðer (1987 Fiyatlarýyla Milyon TL)

Türkiye tarýmda da ithalatçý konuma geliyor

Türkiye'nin üretimi azaldýkça bundan ithalat ve ihracatý da etkilenmektedir. Tarýmsal dýþ ticaret dengesi 1980-89 döneminde yýllýk ortalama 1,5 milyar dolar fazla verirken, 1990-99 döneminde 866 milyon dolara düþmüþ; IMF/Dünya Bankasý politikalarýnýn izlendiði 2000 sonrasý dönemde yalnýzca 227 milyon dolar olmuþtur. 1990-99 döneminde tarým ürünleri ihracatýnýn toplam ihracat içerisindeki payý yüzde 12,8 iken, 2000-04 döneminde yüzde 6'ya gerilemiþtir.

Ýhracat ve Ýthalatta Tarýmýn Payý (Milyon Dolar)

Bölüþüm iliþkileri tarým aleyhine geliþti

Türkiye'deki tarýmsal destekleme politikalarý IMF/Dünya Bankasý dayatmalarýyla 2000 yýlýndan beri tasfiye edilmektedir. Bu politika deðiþikliði bölüþüm iliþkilerinin çiftçi/köylü aleyhine, yerli ya da yabancý sanayi sermayesi lehine dönüþmesine yol açmýþtýr. Bu tür saptamalar, çiftçinin eline geçen fiyatlarý çiftçinin ödediði fiyatlarla karþýlaþtýrarak ve aradaki makasýn açýlýp açýlmadýðý belirlenerek yapýlmaktadýr. Pratikte kullanýlan en yaygýn fiyat makasý, milli gelirin tarým ve sanayi kesimine iliþkin fiyat hareketleri karþýlaþtýrýlarak ölçülmektedir. Prof. Boratav, milli gelir serilerinden türetilmiþ tarým ve sanayi sektörlerinin fiyatlarýndaki hareketleri 1999 yýlýný (yani sözde tarým reformunun uygulama öncesini) baz alarak hesaplamýþ ve tarýmsal reform programýnýn uygulamaya konulmasýndan üç yýl sonra, yani 2002 yýlýnda tarýmsal fiyatlarla sanayi fiyatlarý arasýndaki makasýn yüzde 36 oranýnda tarým aleyhine açýldýðýný belirlemiþtir.

Çalýþan nüfusun üçte birini oluþturan tarým kesimi (iþgücü hariç) 2000 yýlýnda kullanýlan gelirden yüzde 14,7 pay alýrken bu pay, kriz yýlý 2001'de yüzde 13,1'e geriledi. Yeniden büyümeye geçilen 2002'de tarýmýn payý ancak yüzde 12,1 oldu ve izleyen büyüme yýllarý 2003 ve 2004'te ise sýrasýyla yüzde 12,5 ve 11,9 olarak gerçekleþti. Böylece 7,7 milyon kiþinin geçimini saðladýðý tarým, 2000'den 2004'e gelir pastasýndan yaklaþýk 3 puan kayba uðradý.

Kullanýlabilir Gelirin Toplumsal Sýnýflar Arasýnda Bölüþümü

⁽¹⁾ Ýstihdam edilen nüfus, ⁽²⁾ Ýþgücü dýþýndaKaynak: M. Sönmez, Bianet, 2 Ocak 2006

Çiftçi hýzlý bir þekilde yoksullaþýyor

Yoksulluk, ülke kýrsal yaþamýnýn kendini yeniden üretme kapasitesini tehdit eder bir boyuta ulaþmýþtýr. Türkiye köylüsü, yaþamýný sürdürebilmek için kendine özgü "beka stratejileri" oluþturmaktadýr. Köylülüðün geliþtirdiði "beka stratejileri", tarýmda küçük köylü yapýsýnýn sürmesine uygun bir zemin yaratmaktadýr. "Beka stratejisi" olarak tanýmlanan, Türkiye köylüsünün giderek artan zorluklara karþýn kendini yeniden üretme koþullarýna yönelik deðiþimi, baþka bir deyiþle yaþamýný sürdürebilmek için aradýðý ve bulduðu yollardýr. Bunlarý (i) yeni gelir olanaklarý yaratmaya yönelik, (ii) birikeni tüketme ve borçlanmaya yönelik ve (iii) tüketimi sýnýrlama ve kadýn emeði sömürüsünü derinleþtirmeye yönelik olmak üzere gruplandýrmak mümkündür. Ancak bunun sürdürülebilir olmadýðý ortadadýr (Günaydýn ....).

Türkiye Ýstatistik Kurumu'nun (TÜÝK) yaptýðý Yoksulluk Çalýþmasý'na göre; Türkiye'de en yüksek yoksulluk kýrsal kesimde yaþayanlar arasýnda gözleniyor. 2002 yýlýnda yüzde 35,5 olarak hesaplanan kýrsal kesimde yaþayanlar arasýndaki yoksulluk oraný 2003 yýlýnda yüzde 37,1'e, 2004 yýlýnda ise yüzde 40'a ulaþtý.

Ýktisadi faaliyet koluna göre en yüksek yoksulluðun yaþandýðý tarým sektöründe 2002 yýlýnda yüzde 36,4 düzeyinde bulunan yoksulluk oraný 2003 yýlýnda yüzde 39,9'a, 2004 yýlýnda ise yüzde 40,9'a çýktý.

Öte yandan, kýrsal kesimde tarýmla uðraþanlarýn 2002 yýlýnda yüzde 36,8'i yoksul iken, bu sayý 2003 yýlýnda yüzde 40,9'a, 2004 yýlýnda ise yüzde 42,3'e yükseldi.

Kýrsal Kesimde Yoksulluk

2000-2005 yýllarý arasýnda tarýmdan kopanlarýn sayýsý 1,3 milyona ulaþtý

Tarýmsal istihdam 1950 yýlýnda toplam istihdamýn yüzde 85'ini oluþtururken, 1980'lerin sonundan itibaren, tarýmýn istihdamdaki payý ve tarýmda istihdam edilenlerin sayýsý azalmaktadýr. Tarýmýn 2000-2001 yýllarýnda kýrsal bölgelerdeki toplam istihdamdaki payý yüzde 71,5 iken, 2005 yýlýnda bu oran yüzde 61,4'e gerilemiþtir. Tarým sektöründe çözülme ve kentlere göç devam etmektedir. Geçmiþ dönemde uygulanan tarýmsal sübvansiyonlarýn, küçük aile iþletmelerinin ayakta kalmasýna ve kýr-kent göçünün bir ölçüde hafifletilmesinde önemli katkýlarý olmuþtur. Tarým sübvansiyonlarýnýn kaldýrýlmasý ile tarýmdan çözülme ve kentlere göç ivme kazanmýþtýr.

2005 verilerine göre, tarýmsal istihdamýn yalnýzca yüzde 8'i ücretliler iken; yüzde 46,3'ü ücretsiz aile iþçisi olarak hane halkýnýn gelirine ortak olmaktadýr. Tarýmda istihdam edilen her dört kadýndan üçü ücret almaksýzýn çalýþmaktadýr. Mutlak sayýlar çarpýcý bir sonucu ortaya koymaktadýr: Tarýmda yaklaþýk 6,5 milyon kiþi istihdam edilmekte olup; bunlarýn 3 milyonu kadýndýr ve kadýnlarýn 2,2 milyonu ücretsiz aile iþçisidir.

Tarýmda istihdam azalýrsa ülkenin geliþeceði kesin deðildir. Ancak, ülkeler geliþtikçe tarýmýn toplam istihdamda payý azalýr. Hatta tarýmda istihdam payýnýn yüksek olmasý, krizlerin en azýndan sosyal olarak daha düþük maliyetle atlatýlmasýný saðlayabilir. Aslýnda bir sonuç olan tarýmdaki yüksek istihdam, kriz dönemlerinde sosyal ve ekonomik maliyeti azaltýcý etki yapabilmektedir.

2000'li yýllarýn baþýndan beri uygulanan tarým politikalarýnýn sonucunda tarýma yönelik destekler milli gelirin yüzde 3'ünden yüzde 0,7'sine geriletilmiþ, tarýmsal örgütlenmeler, Tarým Satýþ Kooperatifleri Birlikleri zayýflatýlmýþ, tarým özellikle son üç yýlda net ithalatçý konumuna getirilmiþtir. Bu uygulamalar sonucunda da tarým yapýlarý hýzlý bir þekilde tasfiye sürecine sokulmuþtur. Böylece, milli gelirdeki payýný son derece hýzlý bir þekilde yitiren tarým sektörü daha da hýzlý bir þekilde istihdam kayýplarý yaþamakta, ayný zamanda da kýrsal göç ve kentsel/kýrsal iþsizlik oranlarý yükselmektedir (BSB 2006).

Türkiye Ýstatistik Kurumu'nun (TÜÝK) yürüttüðü Hanehalký Ýþgücü Araþtýrmalarýna göre; 2004'ün I. döneminde tarýmda 6.412 bin kiþi istihdam ediliyordu ve tarýmýn toplam sivil istihdamdaki payý yüzde 32,2 dolayýndaydý. Tarýmsal istihdam 2005'in ayný döneminde 6.230 bin kiþiye (istihdamdaki payý yüzde 29,9), 2006'da ise 5.167 bin kiþiye (istihdamdaki payý yüzde 25,1) düþtü. Böylelikle 2004-06 döneminde tarým kesiminde istihdam 1 milyon 245 bin kiþi azaldý, baþka bir deyiþle 2 yýl içerisinde tarýmdan kopanlarýn oraný yüzde 19'u buldu.

Ýstihdamda Tarým Kesiminin Payý

2000-2006 döneminde tarýma yönelik özelleþtirme saldýrýsý ivme kazandý

10 Mart 2000 tarihinde Dünya Bankasý'na verilen kalkýnma politikasý mektubunda "tarýmsal reform programý, devletin tarýmsal üretim ile tarýmsal sanayi üretiminde doðrudan bir rol almaktan çekilmesine yönelik orta vadeli hedef doðrultusunda, sektördeki devlet varlýklarýnýn ticarileþtirilmesi ve özelleþtirilmesini kapsamaktadýr" denilmekteydi. Bu taahhüt çerçevesinde, 2000-06 yýllarý tarýma yönelik özelleþtirme saldýrýsýnýn ivme kazandýðý bir dönem oldu. Bu kapsamda;

* Arazisinin ORÜS'e ait olmamasý nedeniyle devir teslim iþlemi gerçekleþtirilemeyen Ardanuç iþletmesi dýþýnda bu kuruluþa ait özelleþtirilmeyen iþletme kalmadý.

* Daha önce özelleþtirilen iþletmelerinin çoðunun ekonomi dýþýnda kalmasýna karþýn EBK kombinalarýnýn özeleþtirilmesine devam edildi.

* TÝGEM iþletmeleri yerli ve yabancý tarým-gýda tekellerine kiralanmak (özelleþtirmek) üzere ihaleye çýkartýldý. Bunlardan 14'ü 30 yýllýk sözleþmelerle özel sektöre kiralandý.

* TZDK'ye baðlý Manisa WP Kükürt Ýþletmesi Þubat 2000, Adapazarý Traktör Ýþletmesi ise 2003 tarihinde satýldý.

* TÞFAÞ, Özelleþtirme Yüksek Kurulu'nun 20 Aralýk 2000 tarihli kararýyla özelleþtirme kapsamýna alýndý.

* TEKEL, özelleþtirme iþlemleri üç yýl içerisinde tamamlanmak üzere 5 Þubat 2001 tarihinde ÖÝB'ye devredildi.

* TEKEL'in alkollü içkiler birimi 2003 yýlýnda özelleþtirildi.

* TÜGSAÞ'a ait gübre fabrikalarýnýn tümü 2004 ve 2005 yýllarýnda özelleþtirildi. TÜGSAÞ'ýn kurumsal varlýðýna son verilerek, devlet gübre sektöründen çekildi.

* Ziraat Bankasý'nýn özelleþtirilmesine iliþkin yasa 15 Kasým 2000 tarihinde kabul edildi.

* Alkollü içkilerin üretiminde devlet tekelini kaldýran yasa 11 Ocak 2001 tarihinde kabul edildi. Böylece TEKEL'in alkollü içkiler üzerindeki 136 yýllýk denetimine son verildi.

* TÞFAÞ'nin özelleþtirilmesine olanak saðlayacak hukuksal alt yapýnýn hazýrlanmasýný ve þeker fiyatlarýnýn serbestçe belirlenmesini öngören Þeker Kanunu 4 Nisan 2001 tarihinde kabul edildi.

* Tütün destekleme alýmlarýný kaldýran ve TEKEL'in varlýklarýnýn satýþýna olanak saðlayan Tütün Kanunu 3 Ocak 2002 tarihinde kabul edildi. Böylelikle uluslararasý tütün tekellerinin Türkiye sigara pazarýndaki egemenlikleri güvence altýna alýndý.

Tarýmsal KÝT'lerin Özelleþtirilmesi

1 Küçültüldü2 Kütahya ve Amasya 2004; Adapazarý Fabrikasý 2005 yýlýnda özelleþtirildi.3 1 iþletme 2003; 7 iþletme 2004; 4 iþletme ise 2005'te özel sektöre kiralandý.4 Gemlik Gübre 2004, Kütahya ve Samsun Gübre ise 2005'te özelleþtirildi.

Kýsacasý bu dönemde, uluslararasý sermayenin resmi kurumlarý olan IMF ve Dünya Bankasý'nýn buyruklarý doðrultusunda hazýrlanan sözde reform programý gereðince tarým kesiminde yapýlan özelleþtirmeler ile yerli ve yabancý sermayeye yeni vurgun olanaklarý saðlanmýþtýr.

Tarýmda yaþanan yýkým gýda/tarým tekellerine saðladýðý olanaklar

Tarýmda yaþanan yýkým gýda/tarým tekelleri ve onlarla çýkar birliði içindeki yerli tekelci sermayeye iki yönlü olanak saðlamaktadýr:

* Birincisi, tarýmsal üretimin yýkýma uðratýlýp gýda/tarým tekelleri ve ortaklarýna yeni pazarlar ve yatýrým olanaklarýnýn açýlmasýdýr. Çünkü üretimin azalmasý nedeniyle hem gýda ürünleri ithalatý artmakta, hem de büyük kapitalist tarým iþletmeleri kurmanýn olanaklarý geniþlemektedir. Ayrýca, tarýmsal KÝT'lerin tasfiyesinin doðurduðu boþluk da gübre ve tohum üretimi gibi alanlarda yeni yatýrým olanaklarý anlamýna gelmektedir.

* Ýkincisi ise, kentlere akan milyonlarca yoksul köylünün, tekellerin ucuz emek-gücü ihtiyacý çerçevesinde deðerlendirilmesidir. Tarýmý yýkýma uðratýlan tüm baðýmlý ülkelerde bu böyle olmuþtur. Kentlere akan, henüz proleterleþme sürecinden ve mücadele deneyiminden geçmemiþ milyonlarca insanýn bir bölümü, sanayi tekellerine ait iþletmelerde düþük ücretler karþýlýðýnda ve en kötü koþullarda çalýþtýrýlmaktadýr.

Avrupa Birliði de Türkiye'ye IMF/ Dünya Bankasý programýný dayatýyor

AB tarým politikalarýna uyum ile IMF/Dünya Bankasý dayatmalarý arasýnda önemli çeliþkiler bulunmasýna karþýn, AB yetkilileri tam bir çifte standartla, Türkiye'nin IMF/ Dünya Bankasý programlarýndan sapmamasýný dayatmaktadýr. Böylelikle Türkiye, mevcut tarým politikalarý sonucunda tarým yapýlarýný AB'ye yakýnlaþtýrmak yerine uzaklaþtýrmakta, giderek hýzlý bir tasfiye sürecine sokmuþ bulunmaktadýr.

AB ülkelerinde tarýmsal katma deðerin (tarýmýn ulusal gelire katkýsýnýn) yarýsý ya da üçte ikisi oranýnda tarýma destekleme yapýlýrken, Türkiye'de bu oran yüzde 7 dolayýna inmektedir. 2006 bütçesinde tarýmsal desteklemeye yalnýzca 4 milyar YTL (yaklaþýk 2,4 milyar Euro) ödenek ayrýlmýþtýr. Bu rakam, bütçe borç faiz ödemelerinin onda birinden azdýr.

Olasý bir "tarýmda serbest ticaret" senaryosunda, AB'nin kendi saptamalarýna göre, Türkiye'nin rekabetçi kalabilecek tarýmsal ürünlerinin sayýsý çok az olacaktýr. "Pazar Birliði" ve "Topluluk Tercihi"nin iþlemesiyle, yalnýzca yaþ meyve ve sebze, fýndýk, koyun eti ve bakliyat gibi ürün ya da alt sektörlerin rekabetçi olabileceði bizzat AB Komisyonu'nun 2004 tarihli "Türkiye'nin Üyeliðinden Kaynaklanan Konular" baþlýklý raporunda belirtilmektedir.

Tarým emekçileri çözümü kendi programýnda aramalýdýr

Tarýmda ekim alanlarý daralýyor, üretim ve istihdam düþüyor, ihracat geriliyor, ithalat artýyor, çiftçi yoksullaþýyor ve gelir daðýlýmý bozuluyor. Beþ yýldan beri IMF/Dünya Bankasý'nýn dayatmalarýyla siyasi iktidarlar tarafýndan kararlý bir þekilde uygulanan sözde tarým reformunun getirdikleri bunlar.

Bu gidiþe dur diyebilmenin olmazsa olmaz koþulu, demokratik bir halk hareketinin sürece aðýrlýðýný koymasýdýr. Týkanan ve tasfiye edilen eski iliþki ve kurumlarýn yerine halkýn demokratik iliþkilerle ördüðü, üreticinin önceliklerini ve iradesini yansýtan kurumlar geçirilmelidir. Söz ve kararýn çiftçilerde olduðu yapýlar, sendikalar, kooperatifler, demokratik yollarla oluþmalýdýr.

Türkiye tarýmýnýn girdiði bu sarmaldan kurtulabilmesi, çokuluslu tarým-gýda þirketlerinin çýkarlarýný esas alan, onlarýn ihtiyaç ve yönelimlerine göre hazýrlanan sözde reform programlarýný terk edip, kendi insanýmýzýn ihtiyaçlarýna ve ülkemizin özgül -iklim ve toprak- koþullarýna göre oluþturulacak üretim odaklý bir tarým programýnýn hayata geçirilmesine baðlýdýr. (NO/TK)

Kaynaklar

1) BSB (Baðýmsýz Sosyal Bilimciler). IMF Gözetiminde On Uzun Yýl, 1998-2008: Farklý Hükümetler, Tek Siyaset, 12 Haziran 2006, Ankara.

2) DPT, Temel Ekonomik Göstergeler (Haziran 2006), 10 Aðustos 2006

3) Gökhan Günaydýn, Küreselleþen Piyasa, Yoksullaþan Köylü, Tarým ve Mühendislik içinde, Sayý: 66-67, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasý Yayýn Organý, 2003, Ankara

4) Gülden Türktan, "AB Uyum Sürecinde Kýrsal Kesimde Ýstihdam Sorunu" konulu toplantýdaki konuþma metni, 22 Mart 2006, Ýstanbul

5) Mustafa Sönmez, Büyüme Hýzlandý, Ama Gelir Daðýlýmý Bozuldu, Bianet, 2 Ocak 2006

6) Mustafa Sönmez, Sayýlarla Tarýmýn Çöküþü, Bianet, 2 Mayýs 2006

7) Necdet Oral, "Küresel Zincirlere Dolanan Türkiye Tarýmý", 2000'li Yýllarda Türkiye'de Tarým Sektörü içinde, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasý, 4-5 Ocak 2006, Ankara

8) Necdet Oral, Türkiye Tarýmýnda Kapitalizm ve Sýnýflar, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasý, Aðustos 2006, Ankara

9) Oðuz Oyan, Tarýmda Büyüyen Eþitsizlik, BirGün, 11 Nisan 2006

10) Oðuz Oyan, Tarým Gözden Çýkarýldý mý? BirGün, 28 Mart 2006

11) TÜÝK, Yoksulluk Çalýþmasý (2004 Yýlý) Sonuçlarý, TÜÝK Haber Bülteni, Sayý: 27, 14 Þubat 2006

12) TÜÝK, Hanehalký Ýþgücü Araþtýrmasý (2006 Nisan Dönemi) Sonuçlarý, TÜÝK Haber Bülteni, Sayý: 119, 20 Temmuz 2006