Fiskobirlik olaðanüstü genel kurulu 12 Eylül'de, fiyatlar 15 Eylül'de belli olacak. Yani AKP Fiskobirlik'i fethederse sorun kalmayacak! Fýndýk üreticileri hedefi doðru koymalý: Kavga, çokuluslu fýndýk tekelleri, IMF ve DB ile fýndýk üreticileri arasýnda.

BÝA Haber Merkezi

Necdet ORAL    

oralnecdet@yahoo.com

BÝA (Ýstanbul) - Belgeler, fýndýðýn Karadeniz'de en azýndan 25 yüzyýllýk bir yaþantýsý olduðunu ortaya koyuyor. Fýndýk ihracatý ilk kez 600 yýl önce gerçekleþmiþ. Doða, Karadeniz'in topraðýna yeryüzünün en kaliteli fýndýðýný yetiþtiren olaðanüstü özellikler vermiþ. Bu olanaðý deðerlendiren Karadeniz insaný, yýlda 550-600 bin tonluk üretimi ile (1996-2005 yýllarý ortalamasý 500 bin ton) dünya üretim ve ticaretinin yüzde 70-75'ini elinde tutuyor.

Karadeniz'de yaklaþýk 400 bin aile, 580 bin hektar alanda fýndýk tarýmý ile uðraþýyor. Fýndýk ülke nüfusunun 7-8 milyonunu doðrudan ya da dolaylý olarak yakýndan ilgilendiriyor. Fýndýk geleneksel tarým ürünleri ihracatýnda ilk sýrada yer alýyor. 1996-2005 yýllarýný kapsayan 10 yýllýk dönemde tarým ürünleri ihracatýndaki payý yüzde 17 düzeyinde. 2005 yýlý itibariyle fýndýk ihracatý 2 milyar dolar ve tarýmsal ihracattaki payý yüzde 23.

Fýndýk Ýhracatýnýn Tarýmsal Ýhracattaki Payý

Kaynak: TÜÝK, DTM

1960'lara deðin dünya fýndýk piyasasýnda arz-talep dengesi Türkiye lehine idi. 1960'larda gerek öteki kuruyemiþlerin rekabeti, gerekse Ýtalya ve Ýspanya'nýn üretimlerini artýrmalarý Türkiye'nin durumunu sarstý. ABD, Balkan ülkeleri ve Rusya da üretime geçtiler. Sonuçta dünya fýndýk talebi dörtte bir oranýnda arzýn altýnda kaldý, fiyatlar düþmeye baþladý. Bunun üzerine 1964 devlet piyasaya girdi. Bu müdahale 2000'li yýllarýn baþýna dek süregeldi.

Fýndýkta dikim alanlarý

Herhangi bir üretim planlamasý yapýlmaksýzýn siyasi iktidarlar tarafýndan uygulanan popülist politikalar, fýndýk dikim alanlarýnýn Ordu, Giresun, Trabzon gibi normal ekolojik bölgesinin dýþýndaki alanlarda da yoðunlaþmasýna yol açtý. 1960'larýn baþlarýnda 200 bin hektar dolayýnda olan üretim alanlarý, 70'li yýllarýn ortasýnda 370, 80'li yýllarýn ortasýnda 400, 90'lý yýllarýn ortasýnda 500, 2005 yýlýnda ise 580 bin hektara ulaþtý.

Son 25 yýlda üretim alanlarý yaklaþýk yüzde 50 oranýnda geniþledi. Yalnýzca son 10 yýldaki geniþleme yüzde 17'yi buldu. Ayný þekilde 1960'larýn baþýnda 70-100 bin ton dolayýnda olan üretim de 70'li yýllarýn ortasýnda 200-250, 80'li yýllarýn ortasýnda 300, 90'lý yýllarýn ortasýnda 450, 2000'li yýllarýn baþýnda ise 600-650 in tona yükseldi.

Fýndýk Dikim Alanlarýndaki Bölgesel Geliþmeler (Hektar)

Kaynak: Fiskobirlik

Fýndýk dikim alanlarý -yasalara raðmen- sýnýrlandýrýlamadý

1980'li yýlarýn baþýnda üretimin iç tüketim ve ihracat hacmini önemli oranda aþarak büyük miktarda stoklar yaratmasý, dikim oranlarýnýn sýnýrlandýrýlmasýný gündeme getirdi. 1984'te 2844 sayýlý Fýndýk Üretiminin Planlanmasý Ve Dikim Alanlarýnýn Belirlenmesine Ýliþkin Kanun çýkarýldý. Bu Kanunun 1989'da çýkarýlan uygulama yönetmeliði ile yükseltisi 750 metreyi geçmeyen ve eðimi en az yüzde 12 olan arazilerde, 1. ve 2. sýnýf araziler ile eðimi yüzde 6'dan az olan 3. sýnýf arazilerde hiçbir biçimde fýndýk yetiþtiriciliði yapýlamayacaðý öngörülmesine karþýn, yeni dikimler yoðun biçimde sürdü. Böylelikle fýndýklýklarýn çoðu hemen her çeþit tarým ürününün yetiþebileceði taban arazilere kaydý. Oysa fýndýk eðimi yüksek alanlarda da yetiþebilmekte, buralarda erozyonu önlediði gibi bu dik yamaçlardan tarýmsal açýdan yaralanýlmasýný saðlamaktadýr.

Taban arazilerde fýndýðýn yerini aldýðý ürünler arasýnda gerçekten çok önemli olanlar bulunuyor. Örneðin; pirinci ile ünlü Terme Ovasýnda artýk çeltik tarýmý yapýlmýyor. Doðu Karadeniz'in sebze ambarý Çarþamba Ovasýnýn yaný sýra patates, tütün, ayçiçeði, þekerpancarý ve birçok sebzenin yetiþtiði Sakarya Ovasý da artýk fýndýklýk haline geldi.

Öte yandan 6831 sayýlý Orman Kanunu'nun orman niteliðini yitirmiþ olan yerlerde çeþitli bað, bahçe tarýmý yanýnda fýndýk yetiþtiriciliðine de olanak saðlamasýyla son yýllarda fýndýk dikiminin yapýldýðý alanlar arasýnda bu þekilde ormandan kazanýlmýþ bahçeler de yer aldý.

Fýndýðýn kaderini alýcýlar belirliyor

Türkiye dünya üretim ve ticaretinin yüzde 70-75'ini elinde tutsa da asýl belirleyici olan alýcýlar. Yýllýk ihracat yaklaþýk 210 bin ton iç fýndýk (420 bin kabuklu fýndýða eþdeðer) düzeyinde. Ýhracatýn yüzde 80-85'i AB ülkelerine yapýlýyor. Bu ülkelerin baþýnda 65-70 bin ton ile Almanya geliyor. Piyasada Alman gýda tekelleri egemen durumda. Dünya fýndýk piyasasýnýn merkezi de Hamburg.

2001 yýlýnda açýklanan fýndýk fiyatlarý çok düþük düzeyde kaldý, fýndýk üreticisi ciddi kayýplara uðradý. Buna karþýlýk ihracatta düþük fiyat politikasý uygulanmasý nedeniyle, miktar olarak son yýlarýn en yüksek seviyesine ulaþtý. Satýþ yapamayan Ýtalya ve Ýspanya harekete geçerek, Türkiye'den AB'ye yapýlacak fýndýk ihracatýnda ton baþýna 50 Euro fon koydurdular. Buna karþýn ihracatýn hýzýný kesemeyince, gümrük kapýsýnda aflatoksin (küf) kontrolü yapýlacaðýna iliþkin AB Komisyonu kararýný AB'nin 4 Þubat 2002 tarihli resmi gazetesinde yayýmlattýlar.

AB ve ABD'nin fýndýk politikalarý

Bu arada Türkiye'nin fýndýk ihracatýna darbe vurmak için çeþitli politik oyunlar içinde olan emperyalist merkezlerin, kendi ülkelerindeki fýndýk politikalarýna da deðinmek gerekiyor. AB, sert kabuklu meyve üreticilerine sunacaklarý projeler kapsamýnda, üretici birlikleri aracýlýðýyla yapýsal destekler ve pazarlama yardýmlarý saðlayarak özellikle Ýtalya, Ýspanya, Yunanistan, Fransa ve Portekiz'de fýndýk üretimini artýrmayý hedefliyor.

En önemli fýndýk ithalatçýsý olan Almanya Türkiye'nin dýþýnda alternatif üretici ülkeler (Azerbaycan, Gürcistan, Yugoslavya ve Romanya gibi) oluþturmaya çalýþýyor. ABD, her yýl 5 bin adet fýndýk fidaný yetiþtirerek üreticilere daðýtýyor. Ayrýca verim ve kaliteyi artýrmaya yönelik araþtýrmalarý destekliyor.

Öte yandan AB, topluluk kökenli fýndýðý üçüncü ülkelere satan ihracatçýlara, fýndýðýn uluslararasý fiyatlarý ile topluluk fiyatlarý arasýndaki farký ihracat iadesi olarak vererek, diðer ülkelerin fiyat avantajýný ortadan kaldýrmaya ve ihracatý teþvik etmeye çalýþýyor.

Gelelim Türkiye'nin eksikleri ya da beceriksizliklerine:

* Türkiye'nin fýndýk verim düzeyi ABD ve AB'deki üretici ülkelerden çok düþüktür. 1998-2002 dönemi ortalamasýna göre Türkiye'de dekardan 100 kg fýndýk alýnmýþken, FAO verilerine göre ABD'de 249 kg, Fransa'da 194 kg, Ýtalya'da 163 kg, Yunanistan'da 159 kg ve Gürcistan'da 143 kg fýndýk alýnmýþtýr. Türkiye'de verim düzeyinin diðer üretici ülkelere göre çok düþük olmasý, uluslararasý piyasalarda rekabet gücünü düþürmektedir.

* Türkiye dünya fýndýk piyasasýnda yeterince etkin deðildir. Almanya, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Avusturya, Ýngiltere, Ýrlanda, Ýsviçre gibi ülkeler fýndýk üreticisi olmamalarýna karþýn Türkiye'den saðladýklarý fýndýðý deðiþik biçimlerde iþleyip paketleyerek daha yüksek fiyatlardan ihraç etmektedirler (re-export).

* Fýndýk ihracatýnýn çok önemli bir bölümünü AB ülkelerine (özelikle Almanya'ya) yapýlmasý, ihracatta tek bir ülkeye aþýrý baðýmlý olunduðunun bir göstergesidir. Buna karþýn Norveç, Kanada, Japonya, Güney Kore ve Yeni Zelanda gibi refah düzeyinin yüksek olduðu ülkeler ile Çin ve Hindistan gibi yüksek nüfuslu ülkelere hemen hemen hiç ihracat yapýlmamaktadýr.

* Türkiye pazarlama eksiklikleri nedeniyle Avrupa pazarý dýþýnda bademe rakip olamamaktadýr. Kaldý ki Türkiye'nin en önemli fýndýk pazarlarý olan Almanya, Ýsviçre ve Hollanda'nýn badem ithalatý fýndýða göre daha yüksek bir oranda artmaktadýr.

* Hasadýn ardýndan harmanlama ve kurutma sürecinde havalarýn yaðýþlý geçmesi, harman ve depolamada naylon malzeme kullanýlmasý nedeniyle fýndýkta kabuk kararmasý, iç çürüklüðü ve aflatoksin oluþumuna yol açmaktadýr. Kaliteyi düþüren bu etmenler, ihracatta önemli sorunlar yaratmaktadýr.

* Fýndýkta uygulanabilir bir üretim planlamasý yapýlmamýþ, yapýlan kýsýtlý çalýþmalar da popülist politikalardan dolayý yaþama geçirilmemiþtir. Günümüzde fýndýk dikim alanlarý 580 bin hektarý geçiyor, oysa 1990'larýn baþýnda 435 bin hektar dolayýndaydý. En azýndan Terme, Çarþamba, Sakarya ovalarýndaki mevcut üretim deseni hukuksal önlemler ve ekonomik özendirmelerle korunarak, fýndýk dikimine açýlmasýydý, bu denli hýzlý bir alan geniþlemesi yaþanmazdý.

Tarýmda IMF ve Dünya Bankasý Programý

Türkiye 2000 yýlýndan itibaren uluslararasý sermayenin resmi kurumlarý olan IMF ve Dünya Bankasý'nýn buyruklarý doðrultusunda hazýrlanan Tarýmsal Reform Projesini (ARIP) uygulamaya koydu. Altyapýsý Dünya Bankasý tarafýndan hazýrlanan bu programýn arka planýnda ülke tarýmýný uluslararasý tekellerin yaðmasýna açmak, ABD ve AB gibi metropol ülkelerin biriken gýda stoklarýna yani pazarlar açmak yatýyordu. Bu "sözde" reform programý çerçevesinde yapýlan uygulamalarýn tarýmý çökerttiði; çiftçiyi yoksullaþtýrdýðý bizzat Dünya Bankasý'nýn yayýmladýðý raporlarda da kabul ediliyor. Söz konusu programýn fýndýk üreticilerini yakýndan ilgilendiren yönlerini ana baþlýklarýyla þöyle sýralayabiliriz:

* Girdi, kredi ve fiyat desteklerine dayanan mevcut sistem aþama aþama ortadan kaldýrýlarak doðrudan gelir desteði (DGD) sistemine geçildi.

* Tarýmsal kredilere uygulanan sübvansiyonlar kaldýrýldý.

* Gübre ve diðer girdilere iliþkin sübvansiyonlar önce nominal olarak sabit tutuldu, 2002 baþýnda tümüyle kaldýrýldý.

* 2002 yýlýndan itibaren destekleme alým fiyatý açýklanmayacaðý ilan edildi.

* 2000-02 döneminde destekleme alým fiyatý hedeflenen enflasyona göre belirlendi.

* Çýkarýlan tarým satýþ kooperatif ve birlikleri (TSKB) yasasý ile Fiskobirlik'e (16 Birlik ile birlikte) devlet ya da diðer kamu tüzel kiþilerinden mali destek saðlanmasý yasaklandý.

* TSKB'nin satýlmasý beklenenden daha fazla ürün alýmý yapmamasý kararý uyarýnca Fiskobirlik'in de fýndýk alýmlarýna sýnýrlama getirildi (Dünya Bankasý'nca hazýrlanan raporda Fiskobirlik'in 50 bin tondan fazla fýndýk alamayacaðý belirtildi).

* Dünya Bankasý'ndan ARIP'nin finansmaný için saðlanan 600 milyon dolarlýk krediye iliþkin anlaþmada (Alternatif ürün projesi adý altýnda) fýndýk üretim alanlarýnýn 100 bin hektar azaltýldýðý taahhüt edildi.

Fiskobirlik üreticiden fýndýðý satýn alýyor, topladýðý ürünü iþleyemediði için ya özel sektöre çok daha düþük deðerlerle satarak ya da yað fabrikasýna vererek biriken stoklarýný azaltýyor. Gerekçesi, ürünü pazarlayamamak. Oysa piyasada özel sektör tarafýndan üretilen her türlü iþlenmiþ fýndýk ürünü mevcut. Fiskobirlik ürünleri ise yalnýzca kendi reyonlarýnda bulunuyor. Özel sektörün ürünlerine göre daha kaliteli ve ucuz olan ürünleri için pazar arama zahmetine girmiyor.

Dünya Bankasý fýndýk bahçelerinin sökülmesini istiyor

Alternatif ürün programýnýn 13 ilin (Artvin, Düzce, Giresun, Kastamonu, Kocaeli, Ordu, Rize, Sakarya, Samsun, Sinop, Trabzon, Zonguldak ve Bartýn) 87 ilçesinde uygulanacaðý; bu illerde yükseltisi 750 metrenin üstündeki araziler dýþýndaki 1. ve 2. sýnýf tarým arazileri ile yüzde 6'dan daha az eðimli 3. sýnýf tarým arazilerinde, fýndýk üretimini býrakarak bir baþka ürün yetiþtiren üreticilere söküm, bir yýllýk girdi ödemesi ile bakým ve hasat masraflarýný karþýlamak için bir yýllýk gelir kaybý ödemesi yapýlacaðý belirtilmiþtir.

Söz konusu yönetmeliðe göre; yukarýda sayýlan iller dýþýnda kalan yöreler ile alternatif ürün programý uygulanacak illerdeki 1., 2. ve eðimi yüzde 6'nýn altýndaki 3. sýnýf tarým arazilerinde, ayrýca yükseltisi 750 metrenin üstündeki tarým arazilerinde fýndýk bahçesi oluþturulmasý ve yenilenmesi yasaklanmaktadýr.

Öte yandan yönetmelikte fýndýk üretimini býrakarak bir baþka ürün ekimini/dikimini yeðleyen, proje kapsamýna giren illerdeki üreticilere yapýlacak ödemeler için gerekli finansmanýn uluslararasý mali kuruluþlardan saðlanan kaynaklardan karþýlanacaðý vurgulanmaktadýr.

Burada sözü edilen kaynak, Tarým Reformu Uygulama Projesi'nin (ARIP) finansmaný için 12 Temmuz 2001'de Dünya Bankasý ile imzalanan Ýkraz Anlaþmasý çerçevesinde alýnacak krediyle saðlandý. Kredinin verilme koþullarý arasýnda, alternatif ürün projesi kapsamýnda 100 bin hektar fýndýk bahçesinin 5 yýl içerisinde sökülmesi de yer almaktaydý.

Emperyalist merkezler kendi ülkelerinde fýndýk üretim ve ihracatýný çeþitli yöntem ve araçlarla teþvik ediyorlar. Buna karþýlýk uluslararasý sermayenin resmi örgütlerinden birisi olan Dünya Bankasý, Türkiye'ye fýndýk bahçelerini söktürmesi için borç para veriyor. Gerekçe; fýndýðýn yüksek sübvansiyonlu ve ekonomik bakýmdan sürdürülemez bir ürün oluþudur. Tercüme edelim: Türkiye ürettiði dünyanýn en kaliteli fýndýðýný pazarlamayý beceremiyor, bu nedenle büyük ölçekte stoklar oluþuyor, bu da büyük ekonomik kayýplara yol açýyor. Türkiye, Dünya Bankasý'ndan alacaðý borçla üreticilere fýndýk bahçelerini söktürecek, daha sürdürülebilir nitelikteki ürünlere geçmelerini saðlayacak(!).

Daha sürdürülebilir nitelikteki ürünlerin hangileri olduðunu ise Giresun Tarým Ýl Müdürü açýklýyor: Bulancak ve Piraziz'de kestane, Merkez ilçe ve Dereli'de ceviz, Keþap, Yaðlýdere ve Espiye'de kivi, Eynesil ve Çanakçý'da kýzýlcýk (Dünya, 6/9/2002).

Öyle anlaþýlýyor ki, Dünya Bankasý'nýn dayatmalarý ve IMF'ye verilen taahhütler doðrultusunda hazýrlanan bu projeyi yaþama geçirmek için, Doðu Karadeniz'in alternatifsiz ürünü fýndýðýn yerine nerede, neyin üretileceði enine boyuna düþünülmüþ.

Ancak üretici kendisine dayatýlan yeni ürünlerin fýndýk kadar pazarýnýn olacaðýna inanmýyor, fýndýk üretmeyi sürdürüyor. O zaman senaryoyu hazýrlayanlar için yapacak tek þey kalýyor: Üretmemeyi üretimden daha kârlý duruma getirmek. Ýþte tam da bu nedenle fýndýk üreticisine maliyeti bile karþýlamayacak fiyatlar dayatýlýyor.

Fýndýkta Alternatif Ürün Projesine Ýllere Göre Baþvuru Durumu

Kaynak: Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý

Fýndýk coðrafi ve topografik özellikleri nedeniyle Doðu Karadeniz'in alternatif ürünü. Fýndýk dýþýnda herhangi bir alternatif ürün yetiþtirme olanaðý bulunmayan fýndýk üreticilerine, hem de ülkeye en yüksek döviz girdisi (1996-2005 yýllarý ortalamasý olarak 885 milyon dolar) saðlayan tarým ürününü yetiþtirmelerine karþýn, maliyetini bile karþýlamaktan uzak fiyatlar vermek ne sosyal devlet anlayýþýna, ne insafa, ne de ekonomik gerçeklere uymamaktadýr.

Fýndýkta ortalama iþletme büyüklüðü 14 dönüm

Araþtýrmalar fýndýk tarýmýnda bir çiftçi ailesi için bir yýlda yeterli tarýmsal geliri saðlayabilecek en küçük iþletme büyüklüðünün; sahil kolda (0-250 m) 22 dekar, orta kolda (250-500 m) 34 dekar, yüksek kolda ( 500 m+) 45 dekar olmasý gerektiðini ortaya koymaktadýr.

Oysa 1991 Tarým Sayýmý Sonuçlarýna göre fýndýk tarýmý yapan toplam iþletme sayýsý 362 bin, fýndýk üretim alanlarý ise 522 bin hektar olup; ortalama iþletme büyüklüðü 14,4 dekar dolayýndadýr. Üreticilerin yüzde 86'sýný oluþturan 312 bin aile toplam 335 bin hektar fýndýk bahçesine sahiptir ve ortalama bahçe büyüklüðü 10,7 dekardýr. Ayný þekilde üreticilerin yüzde 48'inin (173 bin ailenin) sahip olduklarý toplam bahçe alaný 108 bin hektar olup, bu dilimde ortalama bahçe büyüklüðü 6,2 dekardýr. Üreticilerin yaklaþýk yüzde 18,5'inin ortalama bahçe büyüklüðü ise 3,5 dekardýr.

Bu verilerden hareketle fýndýk üreticilerinin yüzde 80'inin ortalama bahçe büyüklüðünün 10 dekar, yüzde 35'inin ise 5 dekar dolayýnda olduðu söylenebilir.

Fýndýk Tarýmýnda Toprak Mülkiyeti Daðýlýmý (1991)

Kaynak: DÝE

Fýndýk üreticilerinin yarýsý yoksulluk sýnýrýnda

Günümüzdeki fýndýk verimi (100 kg/dekar) ve ürün alým fiyatý (1 dolar/kg) göz önünde bulundurulduðunda; fýndýk üreticilerinin yüzde 80'inin günlük 2,7; yüzde 35'inin ise günlük 1,4 dolarlýk gelirle geçinmeye çalýþtýðý ortaya çýkarmaktadýr. Bu üreticilerin dekar baþýna 16 milyon lira (11 dolar) da DGD aldýðýný varsayarsak; üreticilerin yüzde 80'inin geliri 3 dolar, yüzde 35'inin ise 1,5 dolar olmaktadýr.

Sonuç olarak belirtmek gerekirse, üreticilerin yüzde 50'sini aþkýn bölümünün fýndýktan saðladýðý gelir günde 2 dolarýn altýnda kalmaktadýr.

Yoksulluk çizgisi olarak, genellikle, bir kiþinin bir günde 1 dolar kazanmasý esas alýnmakta; 1 günde 1 dolar yaklaþýmý basitçe ikiye katlanarak bir günde 2 dolar yaklaþýmý da kullanýlmaktadýr. Yoksulluk oraný ise, geliri yoksulluk çizgisinin altýnda kalan kiþi sayýsýnýn toplam nüfusa oraný olarak tanýmlanmaktadýr.

Yoksulluk çizgisi olarak bir günde 2 dolar yaklaþýmýný kabul edersek, fýndýk üreticilerinden en az yüzde 50'sinin kesinlikle yoksul olduðu ortaya çýkmaktadýr.

Fiskobirlik'in ürün alýmlarý

Bilindiði gibi 2000 yýlý öncesinde Fiskobirlik, üretim fazlasý olarak nitelenen fýndýðý devletin verdiði kaynak ile satýn alýp depoluyordu. Devletin her yýl yaptýðý gibi 2002 yýlýnda da Fiskobirlik'e üretim fazlasý fýndýðý almasý için kaynak aktarmasý bekleniyordu. Ancak devletin Fiskobirlik'e kaynak aktarmasýnýn önünde artýk yasal engel vardý. Bu yasal engelin mucidi ise Dünya Bankasý.

Türkiye'de son yýllarda tarým politikalarý IMF ve Dünya Bankasý'nýn buyruklarý doðrultusunda uygulanýyor. Mevcut destekleme sisteminin kaldýrýlarak DGD sistemine geçilmesi de, TSKB yasasýnýn çýkarýlmasý da bu iki kurumun dayatmalarý ile gerçekleþti. 4572 sayýlý Tarým Satýþ Kooperatif ve Birlikleri (TSKB) Hakkýnda Kanun 16 Haziran 2000 tarihinde yürürlüðe girdi. Bu yasa ile aralarýnda Fiskobirlik'in de bulunduðu 16 Birliðe bütçeden kaynak aktarýmýna yasak getirilmiþtir: "Kooperatif ve Birliklere devlet ya da diðer kamu tüzel kiþilerden herhangi bir destek saðlanamaz".

Altyapýsý Dünya Bankasý tarafýndan hazýrlanan ve finanse edilen ARIP projesi kapsamýnda çýkarýlan TSKB'ye iliþkin yasa uyarýnca Fiskobirlik'e bütçeden kaynak aktarýlmasý yasaklandý. Fiskobirlik'e bu madde nedeniyle kaynak aktarýlmadý ve fýndýk fiyatý açýklanmadý.

Fýndýk konusunda Dünya Bankasý'ný bir buyruðu daha var: "Fiskobirlik, 50 bin tondan fazla fýndýk almayacak". Çünkü daha fazla fýndýk alýnýrsa üreticide destekleme beklentisi sürer ve fýndýk üretimi artar. Yani Dünya Bankasý üreticinin burnunun sürtülerek hizaya getirilmesini dayatýyor.

Fýndýk Üretimi ve Fiskobirlik Alýmlarý

Kaynak: TÜÝK, DPT

Fiskobirlik'te yeniden yapýlandýrma süreci

2000 yýlý uygulamalarý: Fiskobirlik'in 2000 yýlýnda 92 bin ton ürün almýþ, ürün bedeli (99 trilyon TL) üreticiye peþin ödenmiþtir. Birlik, ürün alým bedellerinin tümünü, yeniden yapýlandýrma döneminin baþlangýcýnda 2000 yýlý bütçesinden tahsis edilen ödeneklerle oluþturulan "Döner Fon"dan aktarýlan kaynaklarla karþýlamýþtýr. 2000-2001 üretim sezonunda 59 bin ton kabuklu fýndýk satýþý gerçekleþtirilmiþ ve bu satýþlardan 120 trilyon TL gelir saðlanmýþtýr. Kalan 32 bin ton fýndýk 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/2791 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile yaðlýða ayrýlmýþtýr.

2001 yýlý uygulamalarý: Fiskobirlik 2001-2002 üretim sezonunda 129 bin ton ürün almýþ, üreticiye ürün bedeli 195,6 trilyon TL olarak peþin ödemiþtir. Birliðe, ürün alýmlarýnýn finansmaný için DFÝF kaynaklarýndan 63 trilyon kredi tahsis edilmiþtir. Fiskobirlik'in 2000 yýlý ürün alýmlarýnýn finansmanýnda kullandýðý 99 trilyon TL kredinin vadesi uzatýlarak 2001 yýlý ürün bedellerinin ödenmesinde kullandýrýlmýþtýr. Toplam DFÝF kredisi 162 trilyon TL'dir. Deðiþik zamanlarda yapýlan satýþlar sonrasýnda 2001 yýlý ürününden Fiskobirlik depolarýnda 104 bin ton fýndýk kalmýþtýr.

2002 yýlý uygulamalarý: 4572 sayýlý Kanun hükümleri karþýsýnda, Fiskobirlik ile DFÝF'te yeterli kaynak bulunmamasý nedeniyle arz fazlasý fýndýðýn devlet adýna alýnmasýna olanak veren 2 Ekim 2002 tarih ve 2002/4772 sayýlý kararname ile deðiþik 23 Eylül 2002 tarih ve 2002/4765 sayýlý kararname kapsamýnda yapýlan alýmlar sona ermiþ olmakla birlikte ürün fazlasý piyasadan çekilemediði için üreticinin elinde kalmýþtýr. Bu nedenle üretici maðduriyetini önlemek için 31 Aralýk 2002 tarihinde sona eren devlet adýna fýndýk alýmlarý 29 Ocak 2003 tarih ve 2003/5222 sayýlý kararname ile 7 Mart 2003 tarihine kadar uzatýlmýþtýr. Bu alýmlar sonucu Fiskobirlik tarafýndan devlet adýna 77,8 trilyon TL tutarýnda toplam 48 ton 2002 yýlý ürünü kabuklu fýndýk alýnmýþtýr.

Alýmlar sonrasýnda fýndýk üreticilerinin gelir kayýplarý karþýlanamadýðý için 29 Ocak 2003 tarih ve 2003/5203 sayýlý kararname ile dekar baþýna üreticilere 25 milyon TL ek ödeme yapýlmasýna karar verilmiþtir. 2002-2003 ihraç sezonu sonuna yaklaþýlýrken piyasada fýndýk sýkýntýsý baþ göstermesi nedeniyle devlet adýna alýnan fýndýklarýn satýlmasý olanaðý doðmuþ ve satýþlar Hazine Müsteþarlýðý'nýn talimatlarý doðrultusunda Fiskobirlik tarafýndan partiler halinde satýlarak Hazine hesabýna 54 milyon dolar aktarýlmýþtýr.

Fiskobirlik Alýmlarý ve Kullandýrýlan DFÝF Kredileri

(*) Birliðe 2000-01 döneminde kullandýrýlan kredinin vadesi uzatýlarak, 2001-02 döneminde de kullanýlmasý saðlanmýþtýr. 2001-02 döneminde saðlanan ek kredi 63 trilyon TL'dir.

2003 yýlý uygulamalarý: Fiskobirlik tarafýndan 2003 yýlýnda alýnan ürün miktarý 8 bin ton olup, üreticiye ürün bedeli olan 21 trilyon TL olarak peþin ödenmiþtir. Ayrýca Birlik aldýðý ürünün büyük bir bölümünü alým fiyatýnýn üzerinde satarak üreticilere 550.000 TL/kg fiyat farký daðýtmýþtýr.

2004 yýlý uygulamalarý: 2004 yýlý üretiminin iklim koþullarý nedeniyle düþük gerçekleþeceðinin ortaya çýkmasý üzerine Fiskobirlik stoklarýnda bulunan 103 bin ton 2001 yýlý ürünü kabuklu fýndýðýn satýlmasý, yaðlýða ayrýlmasý ya da baþka þekilde deðerlendirilmesi sonucu oluþacak zararlarýn Fiskobirlik'in DFÝF kaynaklý borçlarýna mahsup edilmesine iliþkin 31 Mayýs 2004 tarih ve 2004/7411 sayýlý kararname yayýmlanmýþtýr.

Kararnamede mahsup iþleminin en eski borçtan baþlanarak yapýlacaðý, satýlamayan fýndýðýn yaðlýk ya da diðer yöntemlerle deðerlendirilmesi iþlemine 31 Aðustos 2004 tarihinden baþlanýp 30 Haziran 2005 tarihine kadar sonuçlandýrýlmasý koþulu getirildiði, elde edilen gelirin yüzde80'inin DFÝF gider hesabýna aktarýlacaðý, 1 Mayýs 2000 sonrasý DFÝF yükümlülüklerinin 1 Temmuz 2004 tarihinden itibaren faizsiz olarak erteleneceði, vadenin de Hazine Müsteþarlýðý'nýn baðlý olduðu Bakan'ýn uygun göreceði süreye kadar uzatýlabileceði, Fiskobirlik'in 1 Mayýs 2000 tarihinden sonra kullandýðý kredilerin tümünü geri ödemeden DFÝF kaynaklý kredi kullanamayacaðý öngörülmüþtür.

Satýþlar sonucu, 293 trilyon TL gelir temin edilmiþ ve Fiskobirlik tarafýndan DFÝF borçlarýndan mahsup edilmek üzere de Hazineye 235 trilyon TL ödeme yapýlmýþtýr.

Hazine Müsteþarlýðý kontrolörleri ile Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý müfettiþleri tarafýndan yapýlan inceleme sonucu hazýrlanan rapora göre Birliðin borcu aþaðýdaki þekilde belirlenmiþtir:

1 Mayýs 2000 öncesi DFÝF' ten kullandýrýlan kredi borcu: 1.163.099.300 YTL

DFÝF þartlarýna dönüþtürülen köprü kredisi: 133.405.798 YTL

1 Mayýs 2000 sonrasý kullandýrýlan DFÝF kredisi: 167.773.584 YTL

Toplam borç: 1.464.278.682 YTL

Mahsup edilecek toplam tutar:

1998 yýlýndan: 707.639.964 YTL

1999 yýlýndan: 440.884.443 YTL

2000 yýlýndan: 93.421.765 YTL

2001 yýlýndan: 127.849.656 YTL

Toplam: 1.369.795.828 YTL

Fiskobirlik'in kalan borcu: (1.464.278.682.YTL-1.369.795.828.YTL) = 94.482.854 YTL olarak belirlenmiþtir.

Borç-alacak iliþkisi Hazine kontrolörleri ile Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý müfettiþlerince Mayýs 2005 tarihinde makama rapor halinde bildirilmiþ olmasýna karþýn, borç tasfiye iþlemi 7 ay sonra yani 30 Aralýk 2005 tarihinde yapýlarak Birliðin kredi temininde ilave güçlük yaratýlmýþtýr.

Fiskobirlik'in hesaplarýna göre ise; 4572 sayýlý kanun yürürlüðe girdiði 2000 yýlýndan bu güne kadar fýndýk politikasý uygulamalarý aþaðýda açýklandýðý þekilde yürütülmüþtür:

Fiskobirlik tarafýndan 2000 yýlýnda alýnan ürün alým bedellerinin tümü, yeniden yapýlandýrma döneminin baþlangýcýnda 2000 yýlý bütçesinden tahsis edilen ödeneklerle oluþturulan "Döner Fon"dan aktarýlan kaynaklarla karþýlanmýþtýr.

4572 sayýlý TSKB'ye iliþkin Yasa sonrasýnda Fiskobirlik, 2001 yýlýnda DFÝF'ten kredi kullanarak kendi adýna fýndýk alýmý yapmýþtýr. 2002 yýlýnda da Hazine adýna fýndýk alýmý için Fiskobirlik görevlendirilerek 47 bin ton fýndýk alýmý yapýlmýþtýr. Buna karþýlýk Birlik anapara ve faizleri dahil toplam 171 trilyon TL borçlanmýþtýr. Bu borç Hazine tarafýndan 235 trilyon TL olarak Fiskobirlik'ten tahsil edilmiþtir.

Yasa gereði 1 Mayýs 2000 tarihi öncesindeki tüm borçlar Hazine tarafýndan üstlenilerek silinmesi gerekirken, Fiskobirlik'in borcu silinmediði gibi 2001 ürünü fýndýk alýmý için Hazine'nin parasý ile fýndýk alan Fiskobirlik, 2003 yýlýnda bu fýndýðý acele ve alýþ fiyatýndan satmak zorunda býrakýlmýþtýr.

Nisan 2006 tarihi itibariyle 51 bin ton kabuklu fýndýk alýmý yapýlarak 340 trilyon TL üreticiye borçlanan Fiskobirlik bu borcun 189 trilyon TL'sini kendi kaynaklarýndan ödedikten sonra geriye kalan 171 triyon TL' yi 235 trilyon TL olarak Hazineye ödemek zorunda býrakýlarak 64 trilyon lirasýna fazladan el konulmuþtur.

Oysa Fiskobirlik 4 yýldýr DFÝF kredisi kullanmadýðý gibi özerkleþmeden sonraki döneme iliþkin borcu olmayan bir kuruluþtur. Bu duruma karþýn Hazine, fazladan ödenen 64 trilyon lirayý Fiskobirlik'e geri ödemek yerine, 2000 öncesinde DFÝF'ten kullandýðý ve yasaya göre silinmesi gereken 147 trilyon liralýk borcu gerekçe göstererek mahsuplaþma yaparak 147-64= 83 trilyon TL daha para ödemesini istemiþtir. Böylece Hazine hiçbir kaynak aktarýmý yapmadýðý halde Fiskobirlik'in kendi yarattýðý kaynaða da el koymuþtur.

Don felaketinin parasý hala ödenmedi

2004 yýlýnda Doðu Karadeniz Bölgesinde yaþanan don olayý nedeniyle yaklaþýk 300 bin ton ürün kaybý olmuþ ve bölge yine yaklaþýk olarak 1 katrilyon liralýk gelir kaybýna uðramýþtýr. Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý'nýn çalýþmalarýnda ise Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon illerinde toplam 626 trilyon liralýk zarar saptanmýþ ve bu zararýn yüzde 46,6'sý olan 291,6 trilyon liranýn ödenmesi kararlaþtýrýlmýþtýr. Ödenmesi kararlaþtýrýlan zararýn yüzde 15'i olan 43,7 trilyon lirasý 2004 yýlýnda ödenmiþtir. Zararýn ödenmesi kararlaþtýrýlan kýsmýndan 2005 yýlýna kalan tutar olan 247,8 trilyon lira (247,8 milyon YTL) 2006 yýlýnda hala ödenmemiþtir.

2001 yýlý ürününden Fiskobirlik stoklarýnda bulunan ve don olmamasý halinde yaðlýða gidecek olan yaklaþýk 103 bin ton ürün don olayý nedeniyle deðer kazanmýþ ve Fiskobirlik tarafýndan piyasaya satýlarak 293 trilyon lira gelir elde edilmiþtir. Bu gelirin 235 trilyon lirasý Hazine'ye aktarýlmýþtýr.

Don nedeniyle deðer kazanan fýndýðýn satýþýndan hiç hesapta olmadýðý halde elde edilen 235 trilyon TL Hazine'ye gelir kaydedilirken üreticinin alacaðý olan 247,8 trilyon TL ise üreticiye verilmemiþtir.

Fiskobirlik borçlarýnýn tahkimi

"IMF-Dünya Bankasý Programý" çerçevesinde 16 Haziran 2000 tarihinde çýkartýlan 4572 sayýlý Tarým Satýþ Kooperatifleri ve Birliklerin Yeniden Yapýlandýrýlmasý Kanunu'nun geçici 1. maddesinin E bendi, Birliklerin 1 Mayýs 2000 tarihi itibariyle geriye dönük borçlarýnýn ve bunlarýn faiz ve gecikme zamlarýnýn Hazinece üstlenilip, tasfiye edilmesini öngörmektedir.

Bu kanun çerçevesinde yapýlan tahkim iþlemlerinden 8 adet Birlik (Tariþ Pamuk Birliði 227,9 trilyon lira, Tariþ Ýncir Birliði 39,2 trilyon lira, Tariþ Zeytin ve Zeytinyaðý Birliði 72,5 trilyon lira, Trakyabirlik 173,8 trilyon lira, Marmarabirlik 154,9 trilyon lira, Antbirlik 75,3 trilyon lira, Gülbirlik 1,7 trilyon lira ve Tiftikbirlik 3,8 trilyon lira) yararlanmýþ ve 749 trilyon TL tutarýnda borç silinmiþtir. Fiskobirlik'e ise farklý bir iþlem yapýlmýþ, 2000 sonrasý borç ve alacaklarý da mahsuplaþma kapsamýna alýnmýþtýr. Fiskobirlik'in, Mayýs 2000 öncesi öncesindeki borcu 147,9 trilyon TL iken, Mayýs 2000 sonrasýnda Hazine'den 53,4 trilyon TL alacaklý olduðu belirlenmiþ ve yapýlan mahsuplaþma sonucunda Fiskobirlik'in yalnýzca 94,5 trilyon TL'lik borcu silinmiþtir.

2005-2005 sezonu uygulamalarý: 2005 ürünü 355 milyon YTL deðerinde gerçekleþtirilen ürün alýmýnýn 197 milyon YTL'si Fiskobirlik olanaklarýyla, 23 milyon YTL'si Tarým Kredi Kooperatifleri kaynaklarýndan ödenmiþtir. Birliðin halen üreticilere 135 milyon YTL borcu bulunmaktadýr.

Fiskobirlik, üreticiye olan 171 milyon YTL burcunu ödemek için 3 defa 2005/8839 sayýlý Kararname doðrultusunda Hazine Müsteþarlýðýndan ürün rehni karþýlýðý DFÝF kredisi talep etmiþ, ancak bu kredi talebine olumlu ya da olumsuz bir cevap verilmemiþtir.

4572 sayýlý Birlikler Yasasý kapsamýnda bütün birliklere kullandýrýlan DFÝF kredisi, tüm koþullarý yerine getirmesine raðmen Fiskobirlik'e kullandýrýlmamýþtýr. Yasal bir hak doðmasýn diye, Fiskobirlik yeniden yapýlandýrma sürecinin dýþýna çýkarýlmýþtýr.

Fiskobirlik yardým, hibe ya da ulufe istemiyor, elindeki fýndýðý rehin býrakarak, gayrimenkulleri teminat göstererek faiziyle kredi istiyor. Ama Türkiye'deki her birliðe verilen DFÝF kredisi Fiskobirlik'e verilmedi, verilmiyor. Öte yandan, Fiskobirlik'in kamu ya da özel bankalardan kredi talepleri de belli çevrelerin etkisiyle yerine getirilmemektedir.

Oysa AKP milletvekilleri, yöneticileri, Fiskobirlik 'in 5 Ocak 2006'da yapýlan seçimli genel kurulunda, "Bizim listemizi seçerseniz, paranýzý yarýn alýrsýnýz" demiþlerdi. Seçim kaybedilince kredi yollarý tamamen kapandý.

Uluslararasý baðlantýsý olan ve üretici ile tüketicinin buluþmasýný gerçekleþtiren Fiskobirlik'in politikalarýndan rahatsýz olanlar var. Bunlar, kurduklarý sömürü düzenlerinin bozulmamasý için Fiskobirlik 'i boðmak istemektedirler.

2004 yýlýnda yaþanan don felaketi sonrasýnda gerçekleþen düþük rekolte (yýllýk ürün) sonrasý fýndýk referans fiyatý Fiskobirlik tarafýndan 5.250.000 TL/kg olarak açýklanmýþ ve 8.000.000 TL'ye kadar alýcý bulmuþtu. 2004 yýlýnda yaþanan don afetinin yarattýðý yaralarý sarmak için Fiskobirlik, 2005 yýlýnda Giresun kalite fýndýða brüt 7.450.000 TL/kg, diðer fýndýklara brüt 7.050.000 TL/kg fiyat açýklandý.

Baþbakan'ýn her konuþmasýnda Fiskobirlik'i hedef tahtasýna koyuyor. Fýndýðýn ana vataný Giresun'da 18 Haziran günü bir konuþma yaptý ve konuþmasýnda, fýndýk üreticisini adeta "hortumcu" yerine koydu. Bu da þok etkisi yarattý. Fýndýk fiyatlarý tepe taklak aþaðýya düþtü. Konuþma öncesinde 4,5 YTL fýndýðýn fiyatý, konuþmadan sonra 3,2 YTL'ye geriledi. Baþbakan, Giresun konuþmasý yetmedi, 9 Temmuz günü de yine fýndýðýn bir diðer ana vataný olan Ordu'da bir açýlýþ töreninde konuþtu. Sonuçta ertesi gün fýndýk alýmlarý durdu. Ürününü satmak zorunda kalan üreticilere, alýcýlar 1,9 YTL fiyat vermeye baþladýlar.

TMO fýndýk alýmý yapacak, Fiskobirlik devre dýþý

Fýndýk üreticileri 27 Temmuz'da mevcut fýndýk alým fiyatlarýný, hükümetin tavrýný ve hasat dönemine bir hafta kalmasýna karþýn alým kararnamesinin halen çýkmamasýný protesto etmek amacýyla Ordu'da 80 bin kiþinin katýldýðý bir miting düzenlediler.

Üretici mitingini tepkiyle karþýlayan ve deðiþik suçlamalarda bulunan Hükümet; 8 Eylül'de yaptýðý toplantýda, esas görevi hububat alýmý olan Toprak Mahsulleri Ofisi'ni (TMO) fýndýk alýmýnda görevlendirerek, Fiskobirlik'in depo ve uzmanlarýndan yararlanmasýna karar verdi. Baþbakan "fýndýk fiyatlarýnýn da piyasa þartlarýnda oluþacaðýný açýkladý ve 15 Eylül'de fýndýðýn piyasaya girmesiyle fiyat oluþur" dedi.

Aðustos 2005'te Fiskobirlik'in fýndýk fiyatýný 7.450.000 TL/kg olarak açýklamasý üzerine, fýndýk ihracatýnýn yaklaþýk yüzde 25'lik kýsmýný tek baþýna yapan Kenan Oltan ''Üreticiler çok dikkatli olmalýdýr. Sakýn Fiskobirlik'in eline düþmesinler. Fiskobirlik iflas edecektir'' demiþti.

230 bini aþkýn fýndýk üreticisinin örgütü olan Fiskobirlik iflas etmedi, Ýstanbul Sanayi Odasý'nýn 2005 yýlý için belirlediði Türkiye'nin 500 sanayi kuruluþu arasýnda 77. sýrada. Ancak, MHP'nin kadrolaþtýðý Fiskobirlik ile AKP hükümetinin siyasal çatýþmasýnýn acýsýný üretici çekmekte.

Fiskobirlik 12 Eylül 2006'da olaðanüstü genel kurula gidecek, Baþbakan ise fýndýk fiyatlarýnýn 15 Eylül'de belli olacaðýný açýkladý. Yani Fiskobirlik AKP tarafýndan fethedilirse sorun kalmayacak!

Fýndýk üreticileri hedefi doðru koymalýdýr: Kavga, çokuluslu fýndýk tekelleri, IMF ve Bankasý ile fýndýk üreticileri arasýndadýr. (NO/TK)