GDO’lar üreticilere “yeþil devrim hediyesi” çevreciler tarafýndan da “frankeyþtan gýdalar” olarak biliniyor. Peki, GDO’lu ürünler Türkiye’ye giriyor mu? Türkiye Ziraat Mühendisleri Odasý Baþkaný Gökhan Günaydýn’ýn bu soruya yanýtý ‘evet’. Günaydýn, iç piyasada iþlenerek ürün halinde pazara sürülen gýda maddelerinde GDO’lu ürünlerin hammadde olarak kullanýldýðýný ileri sürüyor. Ýþte, besin tercihlerimizi yaparken durup bir kez daha düþünmemizi saðlayacak çarpýcý açýklamalar…

GDO’lar ne anlama geliyor?

Kýsaca GDO dediðimiz ürünler, genetik yapýsý deðiþtirilerek üretiliyor. Bunlara, üçüncü bio kimyasal, frankeþtayn ya da transgenik ürünler de deniliyor. Herhangi bir ürünün doðal yapýsýnda olmayan bir genin dýþarýdan bio teknolojik yöntemlerle o ürüne aktarýlmasý sonucu elde ediliyor. Örneðin balýktan aldýðýnýz bir soðuða dayanýklýlýk genini domatese aktarýyorsunuz. Dolayýsýyla bu artýk, genetiði deðiþtirilmiþ bir domates oluyor.

Peki bu durum daha çok hangi gýda maddeleri için geçerli?

‘Mýsýr, soya, pamuk ve kolza’ genleriyle oynanmýþ bitkiler arasýnda ilk sýralarda yer alýyor. Ayrýca, u dört bitkiden üretilen yan ürünlerin kullanýldýðý bütün ürünler, GDO’lu olma riski taþýyor. Ýþin acý tarafý bu dört üründe de maalesef dýþa baðýmlýyýz. Bunlarý milyonlarca dolar ödeyip, ithal ediyoruz. Bu ürünleri yem rasyonlarýmýza katýyoruz, iþlenmiþ ürün haline dönüþtürüyoruz ve tüketici sofrasýna getiriyoruz. Örneðin mýsýr ve soyadan üretilen yað, un, niþasta, glikoz þurubu, sakaroz, fruktoz içeren gýdalar, bisküvi, kraker, pudingler, bitkisel yaðlar, þekerlemeler, çikolata ve gofretler, hazýr çorbalar, mýsýr ve soyayý yem olarak tüketen tavuk ve benzeri hayvanlardan elde edilen gýdalar, colanýn içerisine giren niþasta bazlý þekerden tutun da hazýr mamalardan, çorbalardan sývý yaðlara kadar 800 çeþit iþlenmiþ ürün maalesef sayabiliriz.

GDO’lu gýda ürünleri Dünyanýn hangi ülkelerinde yaygýn? Türkiye’de bunun denemeleri yapýldý mý?

GDO’lu ürünler 70 milyon pazara hitap ediyor. GDO’larýn yetiþtirildiði ülkelerin baþýnda ABD geliyor. ABD’yi ise, Arjantin, Kanada ve Çin takip ediyor. Bu ülkeler, bu alanda yüzde 99 paya sahip.

Son yýllarda Endonezya ve Hindistan pamuk, Brezilya ise soya ekiminde GDO kullanmaya baþladý. GDO’lu bu ürünler hiçbir denetime tabi olmadan maalesef ki, Türkiye’ye giriyor. Çünkü gümrüklerimiz kontrol edilmiyor. 2005 yýlýnda yalnýzca yem sektörünün ithal ettiði soya miktarý 1 milyon 154 bin ton. Ýkinci temel sorun ise, Türkiye’de, yasal olarak genetiði deðiþtirilmiþ tohum ekemezsiniz. Tarým Bakanlýðý kayýtlarýna göre de GDO’lu tohum ekimi yapýlmýþ yer yok. Resmi kayýtlara göre, Tarýmsal Araþtýrmalar Genel Müdürlüðü’nün deneme amaçlý ekim sahalarý dýþýnda genetik deðiþime uðramýþ bitki ve tohumlar, Türkiye’de topraklarla buluþmadý.

Genetiði deðiþtirilmiþ ürünlerin insan saðlýðýna etkirli neler?

Bunlarýn çok sayýda sakýncasýný saymak mümkün. Mesela bunlar öncelikle alerjik reaksiyonlara ve antibiyotik dayanýklýlýða neden oluyor. Aslýnda bu üçüncü bio kimyasal ürünlerin insan saðlýðýna nasýl etki ettiði konusunda birbiri ile çeliþen çalýþmalar var. Neden? Herkes birbirinin çalýþmasýný çürütmeye çalýþýyor. Dünyada bu iþi yapan sayýlarý 5 ya da 6’yý bulan bio teknoloji devleri. Dünya nüfusu arttýkça, bunlar, az maliyetle çok üretim yapmanýn peþine düþtü ve maalesef ki insanlýðýn geleceðini tehlikeye sokacak canavarlar üretiyorlar. Amaçlarý da bunu dünyaya yayabilmek. Mesela herhangi bir genetiði deðiþtirilmiþ tohumu bir insana verdiklerinde o, o tohumdan ertesi yýl baðýmsýz olarak üretememeli. Her yýl o firmaya, þirkete baðýmlý olarak tohum parasý ödemeli. Yani, siz bir kere genetiði deðiþtirilmiþ ürünlerle baðlantýlý bir tohum kullanýmýna geçerseniz hem her yýl o tohumu ayný firmadan satýn almak zorundasýnýz, hem de o tohumun gereksinimi doðrultusunda belirli kimyasallarý yine o firmadan almak zorundasýnýz.

GDO’lar tarým sektörünü nasýl þekillendiriyor?

Dýþarýdan gelen bu ürünlerin, Türkiye tarýmý için yeni bir baðýmlýlýk iliþkisi yarattýðý çok açýk. Kaldý ki biz hala sertifikalýk tohum gereksinimimizin yalnýzca yüzde 25’ini karþýlýyoruz. Oysa Türkiye’nin baðýmsýz ve kalkýnmacý bir yapýya geçebilmesi girdideki baðýmsýzlýðýný pekiþtirmekten ve kendi AR-GE7si ile kendi tohumunu üretmesinden geçer. Genetiði deðiþtirilmiþ tohumlarýn verimliliðinin diðer tohumlara göre daha fazla olduðu söyleniyor. Bu, kesinlikle doðru olmayan bir açýklama. Örneðin mýsýrda, soyada ve pamuktaki Türkiye’nin verim deðerleri, biyoteknoloji ile genetiði deðiþtirilmiþ tohum kullanan ABD’nin verim deðerlerinin çok üzerinde. Yani Türkiye gereksinimi olan sulama yatýrýmlarýný biran evvel tamamlamalý ve teknoloji paketi ile kendi ürettiði tohumlarý kullanarak, önce kendi gýda açýðýný kapatmalý, arkasýndan olabilirse dünya pazarýna uygun üretimle tarýmsal dýþ ticaretinde pozitif bir yapýya sahip olmalý.

Sosyo-ekonomik açýdan düþünecek olursak…

Çok önemli riskler var elbette. Birincisi bizde kalmasý gereken para yurtdýþýna gidiyor, ikincisi örneðin AB, ‘Bir tüketiciye eðer ben GDO’lu ürün satacaksam üretici bunu bilmeli. Ona raðmen tüketici almakta ýsrar ederse alsýn’ diyor. Türkiye’de tüketiciye tercihini sorma zahmetinde bile bulunmuyoruz. Bu ürünler, etiketsiz, yani hiçbir þekilde ayýrt edilemeyecek bir biçimde rafta yan yana duruyor, tüketici de tercih hakkýný kullanamadan alýyor. Ýleriki dönemde bilimin bugün ulaþtýðý düzey ile saptanamayan yan etkileri ve zararlarý çýkar ise bu derece yaygýn olan bu ürünleri kim, nasýl tazmin edecek? Zaten þirketler bu sorumluluktan kaçmak için yarýþ halindeler. Ýkincisi insan yaþamýnýn zaten tazmin edilmesi mümkün deðil.

GDO’lu gýdalara karþý bir kampanyanýz var ayrýca. Neler yaptýnýz?

Türkiye’de hiç kimse bunu bilmiyordu. ‘GDO’ya hayýr’ platformu çerçevesinde Türkiye’de 35 ilde canavar domates tohumu balonu dolaþtýrarak, halký bilgilendirmeye çalýþtýk ve 100 bin imza topladýk. Bu 100 bin imzayý da TBMM Dilekçe Komisyonu’na sunduk. Komisyon, büyük bir mutlulukla söyleyebilirim ki; bu iddialarýn haklýlýðýný tespit etti, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’na ‘Ulusal Biyogüvenlik Yasa Tasarýsý’ný geri çekin ve bu hükümleri düzeltin’ dedi. Ancak, tasarý geri çekilir çekilmez, Amerika Büyükelçisi Tarým ve Köyiþleri Bakaný Mehdi Eker’i ziyaret etti ve bu konu görüþüldü. Kamuoyuna görüþmeye dair herhangi bir bilgi verilmedi ancak þunu biliyoruz ki; Amerika Baþkaný, büyükelçileri doðrudan ABD þirketlerinin çýkarlarýnýn korunmasý konusunda lobi yapar. Yani bir tarafta çokuluslu þirketlerin çýkar hesaplarý, bir tarafta halk saðlýðý… Seçim hükümete, denetlemek yurttaþ olarak bizlere, odalara düþüyor.

O halde tüketicilere önerileriniz neler?

Genetiði deðiþtirilmiþ ürün ile deðiþtirilmemiþ ürünün temelde gözle ayýrt edilebilme þansý yok aslýnda. Örneðin Tüketici Haklarý Derneði, laboratuarlarda analizler yaptýrdý. Tüketici, ancak firmalara baský yaparak, çeþitli organizasyonlar aracýlýðýyla GDO politikalarýný açýklamalarýný isteyebilir. Yani Ulusal Biyogüvenlik Yasa Tasarýsý etiketleme zorunluluðunu koymaz ise, bu yolla GDO’lu ürün kullanmayan firmalardan alýþveriþ yapabilir. Tabi þunu da göz ardý etmemek gerekir. Türkiye’de etiket o kadar da önemli deðil. Çünkü GDO’lu ürünün bir miktar daha ucuz olduðunu varsayalým. Mesela bir ürünün 10 lira, GDO’lu ayný ürünün 5 lira olduðunu düþünelim. Tüketici tercihini elbette bütçesine göre yapacak. Burada ýsrarla vurgulanmasý gereken þey þu; ‘Saðlýklý gýda arzýný saðlama konusunun Anayasal bir devlet görevi olduðu asla unutulmamalý. Örneðin Avrupa ülkelerinde dýþ pazara giden ürünler ile iç piyasaya sevk edilen ürünler arasýnda temel bir yaklaþým farký var. Dýþ piyasada bir sistem kurulmuþ. Kendilerine gelen ürünlerin denetimini, analizini yapýyorlar, herhangi bir sorun çýktýðý takdirde ise geri iade ediyorlar. Anlayacaðýnýz ayný zamanda bu ülkeler, kendi yurttaþlarýna saðlýklý gýda temin etmek için her türlü yola baþvuruyor.