TMO'NUN BUĞDAY ALIMINDA KANTARIN TOPUZU KAÇTI - REFERANS - 13.08.2005
Levent Çağlar
IMF'E VERİLEN NİYET MEKTUBU'nda TMO'NUN BİR MÜDAHALE KURULUŞU OLACAĞI VE GÖREV ZARARI YARATMAYACAĞI TAAHHÜT EDİLMESİNE KARŞIN, KURUMUN DESTEKLEME ALIM MERKEZİ DURUMUNA DÖNÜŞMESİ ENDİŞE YARATTI.
BUĞDAYDA DESTEKLEME ALIMI SİSTEMİNE GERİ DÖNÜŞ SİNYALLERİ VERİLİRKEN, EKONOMİK PROGRAMDA ÖNGÖRÜLEN TARIM ÜRÜNLERİNİN SERBEST PİYASAYA BIRAKILMASI HEDEFİNDEN VAZGEÇİLİYOR. TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ'nin (TMO) buğday alımları, bu yıl 9 Ağustos itibariyle 3.7 milyon tona çıktı. Programın uygulanmaya başlandığı 1999 yılı ve öncesinde bu rakam 5-7 milyon ton düzeyinde gerçekleşiyordu. Bu rakamın 2005 sonu itibarıyle 5 milyon tona kadar yükselebileceği belirtiliyor. Buğday alımları, geçen yıl da 2003'E GÖRE 4 KAT ARTARAK 2 MİLYON TON OLARAK GERÇEKLEŞMİŞTİ.
1999 YILINDA IMF'e verilen Niyet Mektubu ile hububatta görev zararı oluşmaması için alımlarda sınırlama getirileceği ve TMO'NUN BİR MÜDAHALE KURULUŞU OLACAĞI TAAHHÜT EDİLMİŞKEN, SON YILLARDAKİ UYGULAMA İLE KURUMUN YENİDEN DESTEKLEME ALIM MERKEZİ KONUMUNA GELMESİ ENDİŞE YARATTI. KOTALARIN KALKACAĞI 1 EYLÜL'den itibaren 50 tonun üzerindeki ürünler de TMO'YA GİDECEĞİ İÇİN TOPLAM ALIM MİKTARININ 5 MİLYON TONUN ÜZERİNE ÇIKABİLECEĞİ BELİRTİLİYOR.
KOTA SPEKÜLASYON YARATTI
HUBUBAT PİYASASINI YAKINDAN İZLEYEN KAYNAKLAR TMO'nun geçmiş yıllardaki kademeli fiyat artışı politikasını sürdürdüğünü belirtirken, yüksek rekoltenin yanı sıra tüccarın ve sanayicinin spekülatif hareket ederek piyasaya girmeme eğilimi ve mali açıdan zor durumdaki çiftçilerin elindeki buğdayı düşük fiyattan almak istemesinin TMO'YA OLAN TALEBİ ARTIRDIĞINI BELİRTİYOR. BU KAYNAKLAR, TMO'nun bu yılki kota uygulamasını eleştirerek, "Çiftçi TMO 30 tondan fazla buğday almayacak endişesi ile fazla buğdayını düşük fiyattan tüccara sattı. Şu anda kota 50 tonun üzerine çıkarıldı. Ancak tüccar daha önce çiftçiden 250 bin liraya aldığı buğdayı 370 bin liradan Ofis'E SATIYOR. YANİ ÇİFTÇİNİN YANI SIRA TÜCCAR DA KAR AMACIYLA OFİS'e buğday satıyor" iddiasında bulundular.
Politik yaklaşım var
Öte yandan hububat alımlarındaki artışa siyasi baskının neden olduğu ileri sürülüyor. Piyasayı izleyen kaynaklar, TMO fiyatının piyasa beklentilerinin üzerinde açıklanması ve kotanın 30 tondan 50 tona çıkarılmasının politik bir yaklaşım olduğunu savundular. Un Sanayicileri Derneği Genel Sekreteri İlker Tanık, "TMO, AB normlarında müdahale kuruluşu olacaktı. Ancak yeniden destekleme alımlarına başladı. Serbest rekabette geri adım attık. TMO yeniden pazarda fiyat belirler konuma geldi" dedi. Tanık, devletin tekrar destekleme alımlarına başlamasını politik bir tercih olarak değerlendirerek, "Genel politika çiftçiyi mağdur etmemek. Geçmişte gayet iyi bir karar alınarak prim sistemine dönülüyordu. Şimdiki uygulamada beklenen olmadı" dedi. TMO'NUN PAZARDA YÜKSEK ALIMLARLA ANA FİYAT BELİRLEYİCİ KONUMUNA GELDİĞİNİ ANLATAN TANIK, ALIMLARDAN SONRA SATIŞLARLA DA PİYASAYI YÖNLENDİRECEĞİNİ İLERİ SÜRDÜ.
TMO KİMSEYİ MEMNUN EDEMEDİ
ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI BAŞKANI GÖKHAN GÜNAYDIN İSE YAPTIKLARI BİR ARAŞTIRMAYA GÖRE PİYASAYI REGÜLE ETMEK İÇİN TMO'nun 2.5 milyon ton alım yapmasının yeterli olacağını belirlediklerini anlatarak, "TMO, 2 temel yanlış yaptı. 300 sabit alım merkezinden 160'INI KAPATTI VE FİYAT SETİNİ YURT ÇAPINDA UYGULAYAMADI. TMO 350 BİN LİRA FİYAT AÇIKLARKEN ALIM YERİNE 1 SAAT UZAKLIKTAKİ YERLERDE FİYAT 280-270 BİNE DÜŞTÜ. ADANA'da 230 bine bile düştü" dedi. İkinci yanlışın alım ve satış fiyatları arasında uygun bir trendin ilan edilmemesi olduğunu anlatan Günaydın, "Bu fiyat trendinde tüccar ve sanayicinin (Kasım, Aralık'TA FİYAT ARTACAK, ALIM YAPAYIM) DEMESİ GEREKİR. TREND İLAN ETMEZSEN TÜCCAR ALIMA GİRMİYOR. TÜCCAR (BEN NASIL OLSA DÜNYA FİYATINDAN İLERİDE, TMO'dan mal alırım. Zarar TMO'YA KALIR) DİYOR" ŞEKLİNDE KONUŞTU. GÜNAYDIN, YANLIŞ POLİTİKAYLA BU YIL TMO'nun 4 milyon ton buğday, 2 milyon ton mısır olmak üzere 6 milyon ton hububat alımı yapacağını ileri sürerek, "Kaldıramayacağı finansal yükün altına giriyor ama bu durumdan piyasadaki hiç kimse memnun değil" dedi.
"Finansman bitince Hazine devreye girecek"
Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü İsmail Kemaloğlu, alımlarda 3 milyon 750 bin tona ulaştıklarını belirterek, "Sanayici ve tüccar piyasaya gevşek giriyor. 3 ayda 15-20 milyon ton mal piyasaya giriyor. Kuyruklarda insanlar TMO'YU BEKLİYOR. AMA BU DA ÜRÜN ANALİZLERİNİN ZAMAN ALMASINDAN KAYNAKLANIYOR. ÇİFTÇİYE ŞİMDİYE KADAR YAKLAŞIK 550 TRİLYON LİRA ÖDEDİK" DİYE KONUŞTU. BU ALIMLARIN NASIL FİNANSE EDİLECEĞİNE İLİŞKİN SORUYA İSE KEMALOĞLU, "GEÇEN YIL 2.5 MİLYON TON HUBUBAT ALIMI YAPMIŞTIK. SADECE ŞİMDİYE KADAR 2.5 MİLYON TON BUĞDAY ALDIK. BİZE GÖRE TÜM PROJEKSİYONLAR NORMAL İŞLİYOR. ALIM MİKTARINI 4.5 MİLYON TON OLARAK REVİZE ETMİŞTİK. 5 MİLYON TON İÇİN YAKLAŞIK 1.5-1.6 MİLYAR YTL'lik bir kaynak öngörüyoruz" dedi. Bir yabancı bankadan 400 milyon dolar kredi aldıklarını, şu anda ödemeleri o kaynakla yaptıklarını belirten Kemaloğlu, devam eden alımların ise Hazine tarafından finanse edileceğini kaydetti.
Programın uygulandığı yıllarda buğday alım miktarları (Bin ton)
Yıllar Miktar
1999 5.565.0
2000 2.959.1
2001 1.459.4
2002 332.8
2003 544.5
2004 2.023.0
Buğdayda üretim ve tüketim miktarları (Bin ton)
Yıllar Talep Arz
1999 17.677 18.000
2000 17.891 21.000
2001 17.946 19.000
2002 17.572 19.500
2003 18.318 19.000
2004 18.847 21.000