"TARIMIN SORUNLARI ÇÖZÜLEMEZ DEÐÝLDÝR!.."

Dr. Gökhan GÜNAYDIN
Ziraat Mühendisleri Odasý Baþkaný

Tarým sektörü, Türkiye‘nin sosyolojik ve ekonomik yapýsý içerisinde önemli yer tutan, kýrsal alanýn hemen tek ekonomik getiri kaynaðý olan, doyuran - barýndýran bir sektördür. Buna karþýn, sektörün son yýllarda sürekli kan kaybettiði, iç ticaret hadlerinin korkunç bir þekilde tarým aleyhine geliþtiði, sektörün genelinde üretim artýþlarýnýn nüfus artýþ hýzýnýn gerisinde kaldýðý, çoðu alt sektörde üretimde geriye gidiþlerin yaþandýðý, kýrsal yoksulluðun dayanýlmaz boyutlara ulaþtýðý bilinmektedir.

Kuþkusuz, doðal ve ekolojik kaynaklarý bakýmýndan oldukça þanslý, biyoçeþitlilik açýsýndan dünyanýn en zengin ülkelerinden birisi olan Türkiye‘nin hiç de hak etmediði bu yapý, kendiliðinden doðmamýþtýr. IMF ve Dünya Bankasý odaklý politikalarýn yýkýcý etkileri sonucu,  tarým sektörü çöküþ noktasýna getirilmiþtir.

Son yýllardaki istatistiklere bakarsak, 2005 yýlý itibariyle, kentleþme oraný % 65 olan Türkiye‘nin GSMH‘sinin % 11.5‘i  tarýmdan elde edilirken, istihdamýn % 29.5‘una da tarým kaynaklýk etmektedir. 2006 yýlýnýn Ocak-Eylül döneminde ise tarým sektörü yüzde 1.2 küçülmüþ, yaratýlan katma deðer 12.9 milyar TL düzeyinde kalmýþ, istihdam ise yüzde 28.4‘e gerilemiþtir.

Dünya ülkelerinin hemen tümünde, tarým alanýna kamusal müdahalede bulunulmakta ve sektör çeþitli biçimlerde desteklenmektedir. Türkiye‘de ise destek düzeyi giderek azaltýlýrken, araþtýrma - eðitim ve yayým hizmetleri, denetim ve kontrol hizmetleri, hastalýk ve zararlýlara karþý yapýlan kamu mücadelesi ve altyapý hizmetleri de her geçen gün etkinliðini yitirmektedir. 1999 yýlýnda 4.2 milyar dolarlar düzeyinde olan kamusal tarým desteði, 2002 yýlýnda 1.2 milyar dolar düzeyine gerilemiþtir. Ayný rakam, 2003 yýlýnda 2 milyar dolar düzeyinde oluþmuþtur.

Tablo 1: Tarýmsal Destekleme Rakamlarý ve GSMH Oraný

Kaynak: T.C. Maliye Bakanlýðý, Muhasebat Genel Müdürlüðü, Kamu Hesaplarý Bülteni / DÝE-Yýllýk 2004 -  GSMH Bülteni-31 Mart 2006

*Maliye Bakaný Kemal UNAKITAN‘ýn 2007 Yýlý Bütçesi Sunuþ Konuþmasýndan alýnmýþtýr.

Dünyada, tarýma dayalý gýda gereksinimi her geçen gün artarken, Türkiye‘nin bu sorunlu yapýda, tarýmsal üretiminin deðiþim oranýný, bazý seçilmiþ ürünler temelinde þöyle görebiliriz:

Tablo 2 : Seçilmiþ Bitkisel Ürünlerin Üretiminde Deðiþim (bin ton)

Kaynak: TÜÝK

* 2006 Rakamlarý TÜÝK‘in 2. Tahmininden alýnmýþtýr.

Buna göre, mercimek, pamuk ve patates üretiminde artýþ; diðer ürünlerde ise genel bir azalýþ ya da duraðanlýk vardýr.

Aþaðýdaki tablo ise, 2000 - 2005 aralýðýnda, hayvansal üretim ve hayvan varlýðýndaki deðiþimi göstermektedir;

Tablo 3 : Hayvan Varlýðý (bin baþ) ve Hayvansal Üretimde (bin ton) Deðiþim

Kaynak: TÜÝK

Tablodan da görüleceði üzere, sýðýr - koyun ve kesilen hayvan sayýsýnda önemli geriye gidiþler söz konusudur. Kýrmýzý et üretimi gerilemektedir. Artan süt üretiminde ise, kalite sorunu yaþanmaktadýr.

Aþaðýdaki tablo ise, Türkiye‘nin tarýmsal dýþ ticaretinin deðer olarak deðiþimini göstermektedir. 

Tablo 4 : Tarýmsal Dýþ Ticarette Deðiþim (milyon dolar)

Kaynak: T.C. Baþbakanlýk Dýþ Ticaret Müsteþarlýðý

* 2006 Rakamlarý Ocak-Kasým dönemini kapsamaktadýr.

Buna göre, 2001 yýlý bir tarafa býrakýldýðýnda, inceleme dönemi içinde, 2004 yýlýna deðin Türkiye‘nin tarýmsal dýþ ticaretinde dýþalým ve dýþsatým baþa baþ noktasýndadýr. Bu durum, þüphesiz, net tarýmsal dýþsatýmcý bir ülke olan Türkiye‘nin yaþadýðý gerilemeyi göstermektedir.

Bununla birlikte, 2004, 2005 ve 2006 yýllarýnda, sýrasýyla 0.4, 1.8 ve 1.1 milyar dolarlýk bir tarýmsal dýþ ticaret fazlasý ortaya çýkmýþtýr. Bu durum, ilk bakýþta, sektörel bir iyileþme olarak algýlanabilir. Ancak daha yakýndan bir analiz, ortaya çýkan geliþmenin, yalnýzca fýndýk fiyat deðiþiminden ileri geldiðini ortaya koymaktadýr.

Diðer yandan Türkiye‘nin tarýmsal dýþsatým verileri incelendiðinde, geleneksel ürünlerin baskýn bir yer tuttuðu görülmektedir. Fýndýk, incir, yaþ ve kuru üzüm, turunçgiller, zeytinyaðý, tütün, baklagiller ve buðday unu, dýþsatýma konu olan geleneksel ürünlerimizdendir.

Doðru tarým politikalarý uygulanmalý

Türkiye‘de tarým sektörünün sorunlarý çözülemez deðildir. Doðru tarým politikalarýný (i), tarýma özgülenen uygun kaynak büyüklükleri ile eþleyen (ii) ve etkin bir tarýmsal kamu yönetimi (iii) anlayýþý ile uygulamaya geçiren yaklaþýmlar, sektörel sorunlarý çözüp tarýmýn büyüme potansiyelini açýða çýkarabilirler.

Doðru tarým politikalarý, içeride ve dýþarýda saðlam bir analitik tutarlýlýkla, Türkiye tarýmý için konulan kýsa - orta - uzun vade hedeflerle uyarlý bir politika seti seçimini gerektirir.

Bu baðlamda, Dünya Ticaret Örgütü tarým turlarýnda, "adil ticaret" söylemi altýnda kendi fazla tarým üretimlerini dünya ülkelerine sokmak için "pazara giriþ" koþullarýný kolaylaþtýrmak isteyen ABD - AB kaynaklý politika deðiþimi taleplerinin karþýsýnda; önce iç destek ve dýþsatým sübvansiyonlarýnýn sýfýrlanmasýný talep eden tarafla birlikte hareket etmek, tarým sektörü için temel politika önceliklerindendir.

AB süreci, sektörün önündeki en önemli açýlýmdýr. Müzakere Çerçeve Belgesi‘nin tarým - kiþilerin serbest dolaþýmý - yapýsal politikalara kalýcý derogasyonlar koyan içeriði, süreci tarým açýsýndan olumlu sonuç üretmesi mümkün olmayan bir zemine taþýmýþtýr. Bunun yanýnda, adaylýk sürecinde Türkiye‘nin imzalamasý istenecek olan "Çift Taraflý Sýfýrlama" Anlaþmasý da büyük önem taþýmaktadýr. ÇTS Anlaþmasý ile, AB ile Türkiye arasýndaki gümrük vergilerinin karþýlýklý sýfýrlanmasý söz konusu olacaktýr. Bu durum, rekabet avantajýna sahip olan AB tarafýna olumlu, yalnýzca fýndýk-koyun eti-bakliyat-yaþ meyve sebzede rekabetçi olabilen Türkiye‘ye ise olumsuz etki yapacaktýr. Bitkisel ve hayvansal temel tarým ürünlerinin tümünde iç piyasayý % 150‘nin üstündeki gümrük vergileri ile korumasýna karþýn yýlda 6.5 milyar dolara yakýn tarým ürünü dýþalýmý yapan Türkiye‘nin, 27 AB ülkesine karþý gümrüklerini sýfýrlamasý durumunda karþý karþýya kalacaðý dýþalým baskýsýný öngörmek zor deðildir.

Dýþ politika yanýnda, içeride de maliyet düþürücü, verimlilik yükseltici, tarýmýn rekabet düzeyini artýran politikalara gereksinim vardýr.

Bu çerçevede, uygulanabilir toprak reformu yapýlmalý, sulama yatýrýmlarý gerçekleþtirilmeli, arazi toplulaþtýrma ve tarla içi geliþtirme hizmetleri tamamlanmalýdýr.

Böylece yaratýlan uygun zemin üzerinde, doðayla ve tüketiciyle dost, biyoçeþitliliði koruyup geliþtiren, sürdürülebilir bir tarým modeli uygulanmalýdýr. Aksi, Türkiye‘de görülen doðayý yok edici - üreticiyi yoksulluk sarmalýnda topraðýna yabancýlaþtýran bir çerçeve anlamýna gelmektedir.

Türkiye, baþta tohum olmak üzere bitkisel ve hayvansal üretim materyallerini, kullanýlmasý gereken gübre ve tarýmsal savaþým ilacýný, tarým alet ve makinalarýný ülke içinde üretip, zamanýnda ve uygun fiyatla üreticiye ulaþtýran bir tarýmsal girdi politikasý izlemelidir.

Üretim, ülkesel ve bölgesel planlama ilkelerine uygun olarak gerçekleþtirilmelidir. Desteklemeler üretim planlamasýnýn bir aracý olarak görülmeli ve bu anlayýþla uygulanmalýdýr.

Pazarlama kanallarý aracýyý sistemden kovan, ucuz ve saðlýklý gýdayý etkin kooperatifler aracýlýðýyla tüketiciye ulaþtýran bir þekilde yeniden yapýlandýrýlmalýdýr.

Depolama ve iþleme olanaklarýnýn artýrýlmasý, tarým - gýda bütünleþmesi, uygulanan politikalarýn odaðýnda yer almalýdýr.

Þüphesiz bu politikalarýn, uygun mali kaynaklarla desteklenmesi gerekmektedir. 2000‘li yýllar boyunca tarýma ayrýlan destekler, hiçbir yýlda GSMH‘nin % 1‘ini aþmamýþtýr. Bu durum, tarýmýn içinde bulunduðu yatýrým ve destekleme açýðýnýn da bir gerekçesidir. Buna karþýlýk, yapýlan hesaplamalar göstermektedir ki, AB Ortak Tarým Politikasý‘nýn Türkiye‘de uygulanmasý halinde, yýlda en az 11.3 milyar euro kaynaðýn tarým sektörüne aktarýlmasý gerekmektedir.

Bütün bu süreç, güçlü ve etkin bir tarýmsal kamu yönetimine sahip, bilgiyi ve teknolojiyi tarýma aktaran, sektörü piyasanýn sömürüsüne terk etmemiþ bir anlayýþla baþarýlabilir.

Toprak sahibi, modern tarým tekniklerini bilen ve uygulayan, ürettiðinin katma deðerine sahip çýkan ve Cumhuriyet‘in Aydýnlanma Projesi‘nin bir parçasý niteliðine dönüþtürülen köylü yapýsý, Türkiye‘deki temel demokrasi sorunlarýnýn aþýlmasý açýsýndan da önemli bir adým niteliðinde olacaktýr.