Prof.Dr.Gürol ERGÝN-Zehra EYÝCÝL
ZMO Yönetim Kurulu adýna

Bir ülkede uygulanan politikalarýn doðru olup olmadýðýný deðerlendirmenin en somut ölçütü alýnan sonuçtur. Bu ölçüt, tarým politikalarýnýn deðerlendirilmesinde de tamamen geçerlidir. Eðer tarým ilerleyen zaman içerisinde olumlu geliþmeler göstermiþ ise uygulanan politikalar doðru, aksi durumda ise yanlýþtýr. Türkiye 1980‘li yýllarýn baþlarýna kadar tarýmsal üretimi ile kendi gereksinimlerini karþýlamýþ, ayrýca çok önemli tarýmsal dýþ satým rakamlarýna da ulaþmýþtýr. Nitekim, o yýllarda Türkiye için söylenen, dünyada tarýmsal üretim açýsýndan kendine yeten sayýlý ülkelerden biri olduðudur. Ve yine o yýllarda Türkiye tarýmsal üretimi ile tüketimini karþýladýktan sonra, dýþardan satýn aldýðý belli birkaç ürünle sýnýrlý dýþ alýmýnýn tam 7 katý tarýmsal ürün dýþ satýmýnda bulunmaktaydý. 1980‘li yýllardan sonra, durum hem. de çok hýzlý olarak tersine döndü. Zaman içinde Türkiye, bitkisel yað, pirinç, makarnalýk buðday, et, süt ürünleri, zaman zaman da ekmeklik buðday açýsýndan diðer ülkelere muhtaç hale geldi. Öyle ki 1995 yýlýnda tarýmsal üründe aldýðý ile sattýðý baþa baþ noktasýna geldikten sonra 1996‘da aldýðý sattýðýndan daha fazla oldu. Kýsacasý Türkiye tarýmda artýk kendine yetmeyen dýþarýya baðýmlý ülke konumuna geldi. Ne için böyle oldu, ülkede hangi politikalar deðiþti yada yanlýþ uygulamalar yapýldý da bu çok üzücü konuma gelindi? Bu sorunun yanýtý ana hatlarý ile þöyle verilebilir: Her þeyden önce mentalite deðiþti. Ülkenin kalkýnmasýnýn sanayi ile olacaðý, tarýmda ne yapýlýrsa yapýlsýn, ülkenin kalkýnamayacaðý, bu nedenle ülke kaynaklarýnýn tarýmdan kýsýlýp sanayiye aktarýlmasý gerektiði görüþü fýrtýna gibi esmeye baþladý. Zamanýn (80‘li yýllarýn) hükümetleri tam anlamýyla bu görüþün uygulayýcýsý oldular. Bu görüþ yalnýzca finansal anlamda etkili olmakla kalmadý, tarýmdan kýsýlan desteklerin neden olduðu üretim azalýþlarýndan kaynaklanan fiyat artýþlarýný frenlemek amacýyla tanmsal ürünlerde sýnýrsýz dýþ alýma gidildi. Zaten düþmüþ olan üretim, böylece daha fazla azalmaya mahkum edildi. Bu yanlýþ dýþ alým politikasý yanýnda ikinci çok önemli yanlýþ, Tarým Bakanlýðý‘nda uygulanan reorganizasyon çalýþmasý ile gerçekleþti. Türkiye‘de tarýmý önemli noktalara getirmiþ olan Tarým Bakanlýðý 1984 yýlýnda hallaç pamuðu gibi atýlarak, Bakanlýk iþlevsiz, tarým ve çiftçi sahipsiz býrakýldý. Tarýma can veren önemli Genel Müdürlüklerin hemen tümü (Ziraat Ýþleri, Zirai Mücadele, Hayvancýlýðý Geliþtirme, Gýda iþleri, Veteriner Ýþleri, Su Ürünleri Genel Müdürlükleri) kaldýrýldý. Bu arada tarým topraklarýnýn ve sulama suyunun korunmasý, geliþtirilmesi ve doðru kullanýmý konusunda göðüs kabartýcý çalýþmalarý olan Toprak-Su Genel Müdürlüðü kaldýrýlarak, Yol-Su-Elektrik Genel Müdürlüðü ile birleþtirildi. Ülke topraklarý da önemli ölçüde sahipsiz kaldý.

Sonuçta, bugün Türkiye, tarýmda uygulanan politikalarýn amacý olan aþaðýdaki hususlarýn hiçbirinde olumlu noktaya gelemedi. Türkiye için tarýma iliþkin politikalarýn ana amaçlarý þunlardý:

1. Türk halkýnýn yeterli ve dengeli beslenmesinin saðlanmasý
2. Tarýmsal gelirlerin artýrýlmasý ve istikrarlý kýlýnmasý
3. Dýþ ticaret gelirlerinin artýrýlmasý için ülkenin. sahip olduðu potansiyelin deðerlendirilmesi
4. Kýrsal kesimi kalkýndýrarak, kýrsal alanýn yaþanýr hale getirilmesi ve kýrsal alandan kaçýþýn, yani göçün önlenmesi
5. Sanayinin girdisi olan hammaddelerin üretilmesi
6. Kýrsal alanda yaratýlan gelirin artýrýlmasý ve sürekli kýlýnmasý sonucu, sanayi sektörünün ürettiði mal ve hizmetlere Pazar oluþturulmasý

Türkiye bugün yukarýda sayýlan amaçlarýn hiçbirini gerçekleþtirememektedir. Çünkü Türkiye tarýmýnýn çok ciddi yapýsal sorunlarý vardýr.

TÜRKÝYE TARIMININ YAPISAL SORUNLARI

Türkiye tarýmýnýn yapýsal sorunlarý þöyle özetlenebilir:

l. TÜRKÝYE‘DE TARIMSAL ÜRETÝM PLANLAMASI YOKTUR

Türkiye hangi ürünü ne için, nerede, ne kadar ve nasýl üreteceðini planlamamakta, üretim tamamen çiftçinin inisiyatifinde ve çokluk belli bir bilinç dýþýnda biçimlenmektedir. Bu nedenle de herhangi bir ürün, kimi yýl gereksinimin çok üstünde üretilmekte, kimi yýl ise ülke gereksiniminin çok altýnda bir üretim gerçekleþmektedir.

2. ÜRETÝM BÝRÝMLERÝNÝN YAPISAL SORUNLARI VARDIR

2.1. Türkiye‘de tarýmsal üretim birimi, diðer bir deyiþle tarýmsal iþletme sayýsý olmasý gerekenden çok fazladýr. 1950 yýlýnda 2,5 milyon olan iþletme sayýsý 1980‘de 3,6 milyona çýkmýþtýr. 1991 yýlýnda ise Türkiye‘de 4.091.000 tarým iþletmesi bulunmaktadýr. Tarým iþletmelerinin artmasý, öncelikle iþletmelerin miras yoluyla parçalanmasýndan ileri gelmektedir. Bu kadar çok sayýda iþletmeye tek tek hizmet götürmek son derece zor, hatta olanaksýzdýr.

2.2. Tarýmsal iþletmelerin büyüklükleri dünya ölçeðine göre son derece küçüktür. Bir iþletmeye düþen ortalama arazi miktarý 56,1 dekardýr. Oysa ki, Gelir Vergisi Kanunu hububat tarýmý için 600 dekardan daha düþük alanda üretim yapan çiftçiyi küçük çiftçi kabul etmektedir. Ýþletmelerin % 67‘si 50 dekardan daha küçük olup, bu iþletmeler tarým topraklarýnýn ancak % 22‘sini iþletmektedirler. 20 dekardan küçük iþletmeler ise tüm iþletmelerin % 35‘ini oluþturmaktadýr. Buna karþýlýk 500 dekardan büyük iþletmelerin sayýsal oraný % 1 iken, bu iþletmeler toplam tarým arazisinin % 17‘sine sahiptirler. Ýþletmelerin küçük oluþu yanýnda bir de çok parçalýlýk yaþanmaktadýr. Herbir tarýmsal iþletmenin topraðý ortalama 3 parçadan oluþmaktadýr. Bu topraklarýn mutlaka toplulaþtýrýlmasý gerekir.

2.3. Ýþletmeler küçük ve çok parçalý olduðu için de emek verimliliði düþüktür.

2.4. Ýþletmelerde önemli sermaye sorunu vardýr. Küçük olan iþletmeler hem geçimlerini saðlayacak, hem de üretime ayýracak gelirden yoksun olduklarý için tarým kesimi çok büyük ölçüde sermaye sýkýntýsý yaþamakta, bu da hem üretimi kýsýtlamakta, hem de sosyal sorunlar yaratmaktadýr.

2.5. Tarým nüfusumuz çok yüksektir. Son nüfus sayýmý sonuçlarýna göre, nüfusun yaklaþýk % 40‘ý hala kýrsal alanda yaþamaktadýr. Oysa ki, bu oran ABD‘de % 3,5, Avrupa‘da % 5-10 dolayýndadýr. Nisan 1999 itibariyle Türkiye‘de 12 yaþ üstü sivil istihdam 22.049.000 olup, tarýmda istihdam edilenlerin sayýsý 10,096.000 dir. Yani, sivil istihdamýn % 46‘sý tarýmda çalýþmaktadýr. Buna karþýlýk tarýmýn gayri safi milli hasýladaki payý 1991-1998 yýllan ortalamasý olarak % 15.48‘dir. Bu oran 1980‘de % 26.0, 1997‘de % 15.0‘i, 1998‘de % 17.0, 1999‘da ise % 15.0‘dir.

2.6. 1000 dönüm tarýmsal alana düþen iktisaden faal nüfus çok yüksektir. 1000 dönüm tanmsal alana düþen iktisaden faal nüfusun teknolojinin ilerlemesine koþut olarak azalmasý gerekir. Oysa ki, 1000 dönüm tarýmsal alana düþen tarýmda iktisaden faal nüfus 1965‘de 38 iken, 1990‘da 45‘e çýkmýþtýr ve 1995‘de 43,4‘dür. Bu nedenle de tarýmda iktisaden faal nüfus baþýna düþen tarým topraðý giderek azalýp, 1965‘de 26,7 dönüm iken, 1990‘da 22,1, 1995‘de 23,1 dönüm olmuþtur. Türkiye‘de kiþi baþýna düþen tanm arazisi ise 1960‘da 9.5 dönüm, 1990‘da 4,9 dönüm, bugün ise 4,5 dönümün de altýndadýr. Kýsacasý giderek azalmaktadýr.

3. TARIM TOPRAKLARI SORUNLUDUR

3.1. Tarým topraklarýnda mülkiyet sorunuyaþanmaktadýr. 4.091.000 tarým iþletmesinden 102.000‘inin hiç topraðý bulunmamaktadýr. Bu durum özellikle Güneydoðu Anadolu Bölgesi‘nde çok önemli bir sorun olarak ortaya çýkmaktadýr. Bu bölgede 362.000 tarým iþletmesi olup, bu iþletmelerin 29.000‘i topraksýzdýr, bir karýþ topraðý yoktur. 21.000 iþletmenin topraðý ise 5 dekardan azdýr. Bir yanda topraksýz ve 5 dekardan az topraðý sahip 50.000 ailenin toplam 48.000 dekar topraðý varken, diðer yandan 405 varlýklý ailenin toplam topraðý 3.152.000 dekardýr. Bir baþka ifade ile, yöredeki 6 aile 50.000 ailenin sahip olduðu kadar topraða sahiptir. Bu durum, korkunç bir sosyal adaletsizliði ifade ettiði gibi, ayrýca ne topraksýz köylünün, ne de bu denli uçsuz bucaksýz toprak sahiplerinin ekonomik bir iþletme olarak çalýþmasý mümkündür.

3.2. Tarým topraklarý amaç dýþý kullanýlmaktadýr: Türkiye dünyada toprak rezervi kalmayan 19 ülkeden biridir. Bu nedenle topraklarýný çok dikkatli ve doðru kullanmak zorundadýr. Oysa tam tersi bir durum yaþanmaktadýr . Son yirmi yýlda yalnýzca yerleþim alaný elde etmek için tarým dýþý býrakýlan alan 450.000 ha.‘dýr.Bu demektir ki, Türkiye bir yandan sanayi, turizm, ulaþtýrma, konut yapýmý, kum ocaðý açma gibi nedenlerle varolan bir GAP‘ý öldürürken, diðer yandan bugüne kadar harcadýðý 3.2 katrilyon TL ve bundan sonra harcayacaðý hesaplanan 4.5 katrilyon TL ile bir GAP yaratmaya çalýþmaktadýr.

3.3. Türkiye topraklarýnda çok önemli düzeyde erozyon sorunu yaþanýyor. Erozyona uðrayan alan yýldan yýla artýyor. 1986 yýlýnda 50 milyon ha. alanda erozyon varken bugün Türkiye‘de 62 milyon ha. alanda erozyon sorunu vardýr. Türkiye‘nin toplam alanýnýn 78 milyon ha. olduðu düþünülürse sorunun büyüklüðü net olarak görülür. Erozyon nedeniyle Türkiye her yýl 1,2 milyar ton verimli tarým topraðýný yitirmektedir.

3.4. Türkiye‘de çok önemli toprak ve su kirlenmesi sorunu yaþanmaktadýr. Bir yandan sanayi tesisleri, bir yandan konut alanlarý, diðer yandan da ilinçsiz tarým su ve toprakta önemli kirlenmelere neden olmaktadýr. Sanayi atýklarýnýn tarým alanlarýný tahribini tanýmlamak açýsýndan Murgul‘da 40 km2‘lik alanda tek canlý bitkinin kalmadýðýný, Yataðan termik santralinin 16.000 hektar alaný kavurduðunu, Yarýmca‘nýn kiraz bahçelerinin fabrika bacalarý yüzünden kuruduðunu anýmsatmak yeterlidir.

Sanayi kaynaklý kirlenme sürecinden akarsular da nasibini almaktadýr. Ergene, Seyhan, Porsuk, Susurluk, Nilüfer ve daha bir çok akarsu, toprak, bitki, hayvan ve insan için zehir kusan akarsular haline geldiðinden sulama suyu kaynaðý olarak kullanýlamamakta, bu akarsularýn etrafýndaki verimli tarým alanlarý, verimsiz kýraç alanlar haline dönüþmektedir.

Ülkemizin geldiði bu noktada varýlan somut sonuç þudur : Kiþi baþýna tarým topraðý son yirmi yýlda üçte bir düzeyinde, son beþ yýlda onda bir düzeyinde azalmýþtýr. Bu azalmayla baðlantýlý olarak ormana ve mera‘ya yönelen saldýrýlar hýzlanmýþ, erozyona ivme kazandýrýlmýþ ve tahribat hesap edilemez boyutlara ulaþmýþtýr.

3.5. Tarým topraklarýnýn sulama sorunu vardýr. Türkiye‘nin ekonomik olarak sulanabilecek topraðý 8,5 milyon ha.‘dýr. 1999 yýlý sonu itibariyle DSÝ, KHGM ve halk sulamalarý ile sulanan toplam alan 4,6 milyon ha. olup yaklaþýk 4 milyon ha. alanýn daha sulamaya açýlmasý gerekiyor. Oysa ki yýllýk programlara göre sulamaya açýlabilen alan ortalama 100.000 ha. kadardýr. Bu hýzla gidilirse sulanmasý mümkün alanlara ancak 40 yýl sonra su getirilmiþ olacaktýr. Sulamada bir baþka sorun GAP Bölgesi dahil henüz hangi sistem sulama yapýlacaðýnýn kararlaþtýrýlmamýþ olmasýdýr. Yanlýþ ve fazla sulamadan ötürü çoraklýk, tuzlanma ve erozyon sorunlarý giderek aðýrlaþmaktadýr.

4. VERÝM VE ÜRETÝM DÜÞÜKTÜR

Gerek bitkisel ve gerekse hayvansal üretimde verim son derece düþük olup, çiftçide bilgi eksikliði oluþu, teknolojinin tarýma yeterince aktarýlmayýþý, uygun tohumluk ve damýzlýk saðlanamamasý, gübre ve tarým ilaçlarýnýn eksik ya da yanlýþ kullanýlýþý verim düþüklüðünün önemli nedenlerini oluþturmaktadýr. Verim düþüklüðüne baðlý olarak üretimde tatmin edici artýþlar yaþanmadýðý gibi, son yýllarda birçok üründe üretim azalmalarý da görülmektedir. 1991-1998 yýllarýnýn üretim rakamlarýna göre et, buðday, mýsýr, nohut, þeker pancarý ve soyada üretim artmayýp, azalmýþtýr. Mercimek, kuru fasulye, ayçiçeði, patates, süt, tatlý su ürünleri, baklagiller, þeftali, üzüm, incir ve portakalda bir miktar artýþ varsa da, bu atýþlar % 1,5 olan nüfus artýþýnýn altýnda kalmýþtýr. Yalnýzca beyaz et, yumurta, deniz ürünleri, sebze üretiminde memnunluk verici artýþlar vardýr.

5. ÜRETÝCÝ ÖRGÜTLENMESÝ YETERSÝZDÝR

Devletin net bir örgütlenme politikasý olmamýþ, bu konudaki kamu yönlendirmeleri yetersiz kalmýþ; etkin ve yaygýn örgütlenme eðitimi programlarý uygulanamamýþtýr. Kooperatifçilik ve üretici birlikleri biçimindeki örgütlenmeler son derece yetersizdir. Ayrýca devlet güdümünde kurdurulmaya çalýþýlan ve yapýsý henüz netlik kazanmayan üretici birliklerinin kooperatifçiliðe karþý oluþturulmaya çalýþýldýðý konusunda kamuoyunda yoðun kuþkular bulunmaktadýr. Sulama birlikleri ise, sayýlarý hýzla artarken, henüz yasal bir statüye kavuþturulmamýþ olup, bu birliklerde önemli suistimaller yapýldýðý yönündeki söylentiler gün geçtikçe artmaktadýr.

6. TARIMDA KAMU ÖRGÜTLENMESÝ

SON DERECE YETERSÝZ, BÝR O KADAR DA KARMAÞIKTIR

Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý gerekli iþlevi görebilmesi için yeniden örgütlenmelidir. Ayrýca 8 ayrý bakanlýða ve özellikle dýþ ticarette Hazine Müsteþarlýðý, Dýþ Ticaret Müsteþarlýðý, Devlet Planlama Teþkilatý gibi birçok kuruluþa daðýlmýþ olan yetkilerin Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý‘nda toplanmasý gerekir.

7. GÝRDÝ KULLANIMI SORUNLUDUR

Türkiye tarýmsal girdilerde belli sorunlarla karþý karþýyadýr. Gübre üretimi yeterli olmadýðý gibi gübre üretiminde son yýllarda artýþ yerine azalýþlar yaþanmaktadýr. Bunun sonucunda hektara kullanýlan gübre miktarý da 60 kg. düzeyinde kalmaktadýr. Bu miktar Yunanistan‘da 170 kg., Almanya‘da 428 kg.dýr. Gübre üretimimiz þöyledir:

Türkiye‘de Gübre Üretimi

Tüketim yetersizliði yanýnda bir baþka sorun da kullanýmdaki dengesizliktir. Ekstansif koþullarda tarým yapýlan birçok alanda kullaným ortalamanýn gerisinde iken, kimi bölgelerimizde ise ciddi çevre sorunlarý yaratan bir aþýrý kullaným söz konusudur.

Diðer bir girdi olan tarým ilacý kullanýmýnda da hem yetersizlik ve hem de dengesiz kullaným ciddi sorunlar yaratmaktadýr. Kimi bölgelerde hiç ilaç kullanýlmazken, Ege, Çukurova gibi bölgelerde gerek tarla ve gerekse sera tarýmýnda çok yoðun kullaným söz konusudur. Tüketilen tarým ilacýnýn yaklaþýk % 90‘ý yurtiçinde üretilmekte, ancak etkili maddelerin tümü yurt dýþýndan saðlanmaktadýr.

Tohumluk, özellikle de sebze tohumluðu üretiminde çok büyük oranda dýþa baðýmlýlýk sürmektedir. Buðday tohumu üretimi ise yetersiz olup, çiftçinin yýllýk 300.000 ton olan buðday tohumu gereksiniminin ancak yarýsý karþýlanabilmekte, yozlaþan tohum kullanýmý sonucunda verim ve üretimde hem miktar hem de kalite düþmesi yaþanmaktadýr. Damýzlýk, yem, mekanizasyon ve kredi konularýnda da önemli sorunlar bulunmaktadýr. Çiftçiye düþük faizli kredi saðlayarak destekleme görevi yapmakla yükümlü olan Ziraat Bankasý‘nýn üreticilere açtýðý kredi faizlerinde son yýllarda önemli artýþlar olmuþtur. Her ne kadar son dönemde, enflasyonun düþmesi neden gösterilerek kredi faizlerinde indirime gidilmiþ ise de, Bankanýn bugün uyguladýðý faiz oranlarý ile tarýmsal üretim yapmak hemen hemen olanaksýzdýr.

8. TARIMA ÝLÝÞKÝN YASAL DÜZENLEMELER YETERSÝZDÝR

Tarým Bakanlýðý Teþkilat Yasasý ve Türkiye Ziraat Odalarý Birliði Yasasý çýkarýlamamaktadýr. Medeni Kanun‘un mirasa iliþkin maddeleri tarým topraklarýnýn giderek daha fazla bölünüp, küçülmesine neden olduðundan mutlaka deðiþtirilmelidir.

TARIMIN VE TARIMSAL ÜRETÝMÝN DURUMU

1. TARIM DESTEKLENMEMEKTEDÝR

Türkiye‘de tarým sanýldýðý ve çoðu zaman söylendiðinin aksine yeterli ölçüde desteklenmemektedir.

Çeþitli ülkelerin aþaðýda belirtilen tarým destekleri bu gerçeði tüm açýklýðýyla yansýtmaktadýr :

Tarýma Yapýlan Destekler

Tarýma yapýlan desteklemeleri, bir baþka deðerlendirme þekli olan ve OECD Ülkeleri için ortak olan ürünler bazýnda hesaplanan Üretici Destek Eþdeðeri (Tahmini)rakamlarý ile de gösterebiliriz. Tarýmý ve çiftçisi Türk tarýmýndan ve çiftçisinden çok daha ileride olan OECD Ülkeleri ve Avrupa Birliði Ülkeleri ile tarýmý henüz belli bir düzeye gelememiþ, tarýmsal altyapýsý tamamlanmamýþ, üreticisi örgütlenmemiþ, bu bakýmdan kesinlikle desteklenmeye muhtaç Türkiye‘nin Üretici Destek Eþdeðerlerinin karþýlaþtýrýlmasý da Türkiye‘de tarýmýn yeterince desteklenmediðini ayrý bir ölçüt olarak ortaya koymaktadýr. Kaldý ki, tarýma yapýldýðý ifade edilen desteklerin ne kadarýnýn çiftçiye ulaþtýðý da ayrý bir soru iþaretidir.

% Üretici Destek Eþdeðeri

2. TARIMA YETERLÝ YATIRIM YAPILMAMAKTADIR

1963 yýlýndan 1980 yýlýna kadar tarým sektörüne yapýlan sabit sermaye yatýrýmlarý tüm sektörler içinde ortalama %10,5 oranýnda iken, 1981-1988 yýllarý arasýnda, özellikle 1984‘den sonra hýzla azalarak ortalama %6,75 olmuþtur. Türkiye 1984‘lerin tarýmý sanayiye rakip gören anlayýþý ve bu anlayýþ gereði olarak da tarýmý ikinci plana atýþýndan ötürü tarýma yapýlan yatýrýmlarý kýsmýþtýr. Aþaðýdaki rakamlar durumu bütün çýplaklýðýyla göstermektedir.

Sabit Sermaye Yatýrýmlarý Ýçinde Tarým Sektörünün Payý

Özel sektörün yaptýðý sabit sermaye yatýrýmlarý kamu kesiminden daha düþük olup, 1981-1999 yýllarý için kamu sektörü tarýmda ortalama % 9.47 oranýnda sabit sermaye yatýrýmýnda bulunurken, bu oran özel sektör için % 5.57‘ de kalmýþtýr.

Yatýrým teþvik belgelerinin sektörel daðýlýmý incelendiðinde daha da ilginç bir durum görülüyor. Tarýma verilen yatýrým teþvik belgelerinin tüm sektörler içindeki payý; 1993-99 yýllan için sýrasý ile % 1,1; 1,0; 0,4; 1,8; 0,8 ; 2,1 ve 2,0 olup ortalamasý % 1,3‘ dür. Seramik sanayii için verilen yatýrým teþviklerinin oraný da ayný yýllarda sýrasý ile % 2,0; 1,5; 1,3; 0,6; 0,9; 1,7 ve 10 olup ortalamasý % 1,3 dür. Nüfusun % 40‘ýný barýndýran, iktisaden faal nüfusun % 40‘ýndan fazlasýna istihdam olanaðý yaratan ve Gayri Safi Ulusal Gelire % 15 dolayýnda katýlan tarýma ancak seramik sanayii kadar teþvik belgesi verilmektedir.

3. TÜRKÝYE ARTIK TARIMDA KENDÝNE YETEN BÝR ÜLKE DEÐÝLDÝR

Tarýmda yýllýk büyüme hýzý ortalamasý 1963-1980 yýllarý arasýnda % 1,8 oranýnda iken, 1981-1998 yýllarý arasýnda % 1,3 olmuþtur ve bu sonuç tarýmda yýllýk üretim artýþýnýn, nüfus artýþýnýn, çok gerisinde kaldýðýný göstermektedir. 1999 yýlýnda tarýmda büyüme hýzý ise -4,6‘dýr

Kimi önemli bitkisel ürünlerin 1992-1999 yýllarý arasýndaki üretim miktarlarý bin ton olarak aþaðýda verilmektedir.

Görüldüðü gibi özellikle hububat ve baklagilde üretim artýþý bir yana, tam aksine üretimde düþüþler yaþanmakta; çok önemli açýðýmýz olan yaðlý tohum üretiminde en önemli kaynak olan ayçiçeði üretimi de hýzla artýrýlmasý gerekirken yerinde saymaktadýr. Yalnýzca 1998 yýlýnda yaðýþa baðlý olarak bir miktar hububat ve þeker pancarý üretim artýþý görülmektedir.

Çayda hem verim ve hem de kalite düþmüþtür. Bu nedenle çaylýklarýn yenilenmesi gerekir.

Hayvansal üretim ise son yýllarda bitkisel üretimle karþýlaþtýrýlamayacak kadar geriye gitmiþtir. 1980‘li yýllarýn tarýmý ihmal eden, tarým yatýrýmlarýný yavaþlatan, düþen üretim sonucu yükselen fiyatlarý sýnýrsýz dýþalým yaparak belli bir düzeyde tutmaya çalýþan anlayýþý sonucu ülke hayvancýlýðý çok büyük darbe yemiþtir. 1980 yýlýnda 15,8 milyon olan büyükbaþ hayvan sayýsý 1997‘de 11,1 milyona; 48,6 milyon olan küçükbaþ hayvan sayýsý 38,5 milyona düþmüþtür. Ýpek böcekçiliði ve ham ipek üretimi yok olma noktasýna gelmiþtir. On yýl önce 2 bin ton olan yaþ koza miktarý 1997‘de 161 tona düþmüþtür. Ýlgisizlik nedeniyle tiftik keçisi, Anavataný olan Orta Anadolu‘da tamamen yok edilmiþtir. Bir yandan nüfus artýþý; diðer yandan üretimde azalýþlar (veya çok düþük artýþlar) sonucunda ülkemizde kiþi baþýna üretimlerde çok önemli düþüþler olmuþtur.

Ülkemiz gýda üretimi, gereksinmemizi karþýlamaktan çok uzaktýr. 1995 yýlý için ve her yaþ ve cinsiyet grubunu dikkate alarak yaptýðýmýz hesaplara göre yeterli ve dengeli bir beslenme durumunda çeþitli gýda üretimimizin tüketimi karþýlama oraný þöyledir:

Tüm bu gýdalarda ülke gereksinimimizin üstünde bir üretim bulunmaktadýr. Diðer gýdalara baktýðýmýzda ise þu tabloyu görmekteyiz:

Görüldüðü gibi, hayvansal ürünler ve yaðda Türkiye kendine yeterlilikten son derece uzaktýr. Gerek tavuk eti gerekse yumurta üretiminde son yýllarda yaþanan çok olumlu geliþmelere karþýn, gelinen nokta, dengeli ve yeterli beslenme için gerekli olanýn hayli altýndadýr. Süt ve kýrmýzý et üretiminde ise, öyle görünüyor ki, çok özel önlem alýnmadýðý taktirde bugünkü yetersiz durum daha da belirgin bir hal alacaktýr. Bu nedenle ülkemizde hayvansal üretimi ve bitkisel yað hammaddeleri üretimini mutlaka artýrma zorunluluðu vardýr.

Çok garip bir biçimde, ülkenin tarýmsal üretimden sorumlu Tarým ve Köyiþleri Bakaný rahatlýkla "Ülkeye Ýran‘dan her gün kaçak hayvan giriyor"diyebilmektedir. Herhalde Türkiye‘de ilk kez ilgili Bakan kaçakçýlýðý resmen kamuoyu önünde ifade etmekte, ancak önlenmesi için ne gibi önlemler düþünüldüðünü ya da alýndýðýný belirtmemektedir. Açýkça devlet, ülkeye kaçak hayvan giriþine göz yummakta, ülkenin et açýðýný kaçak giriþlerle karþýlamaktan medet ummaktadýr.

4.TÜRKÝYE GIDADA NET BÝR DIÞALIMCI ÜLKE OLMUÞTUR

Türkiye‘nin gýda ürünleri dýþ ticareti de, gýda açýsýndan kendine yeterlilik düzeyimizi açýkça ortaya koymaktadýr. 1981-1996 yýllarý arasýndaki dýþalým ve dýþsatým rakamlarý incelendiðinde, üzülerek ifade edelim ki, ülkemiz açýsýndan her gelen yýl bir önceki yýlýn gerisine düþmüþtür. Tüm tarýmsal ürünler dikkate alýndýðýnda, Türkiye‘nin 1981 yýlýnda dýþarýdan satýn aldýðýnýn tam 7 katý dýþsatým yaptýðý, sonra giderek bu oranýn küçüldüðü, 1995 yýlýnda baþa baþ noktasýna geldiði , 1996 yýlýnda ise Cumhuriyet tarihinde ilk kez tarýmsal ürün dýþalýmýnýn dýþsatýmý geçtiði;tarýmsal ürün dýþalýmýnýn tarýmsal ürün dýþsatýmýna oranýnýn % 115 olduðu görülmektedir . Tarýmýn dýþsatýmdaki payý 1980 yýlýnda % 57 iken, 1997‘de % 10,2‘ye; 1998‘de % 10,0‘a düþmüþtür.Rakamlar ayrýntýlý olarak incelendiði zaman, gýda dýþalýmýnýn özellikle hayvansal ürünlerde, ette ve süt ürünlerinde yoðunlaþtýðý görülmektedir. Bu arada hiç gereði yokken; rakamlarla da belirttiðimiz gibi, üretim fazlasýna sahip iken, çeþitli meyve ve sebze dýþalýmýnda bulunduðumuzu, iç piyasada haksýz rekabet yaratan bu durumun yerli üretim üzerine olumsuz etkide bulunduðunu da belirtmemiz gerekir. Bir meyve-sebze cenneti olan ülkemize 1998 yýlýnda 183,1 milyon dolarlýk meyve ve sebzenin dýþalým yoluyla girmiþ olmasý bu alandaki aymazlýðýn göstergesidir. Anamur muzu bu nedenle hemen hemen kaybolmuþtur. Bir baþka, fakat çok önemli bir husus da sýnýr ticaretidir. Türkiye‘ye özellikle Ýran‘dan sýnýr ticareti yoluyla giren meyve ve sebzeyi Ýstanbul Halinde bulmak mümkündür. Hatta öyle ki, bu yüzden daha yeni yeni geliþmekte olan kivi üretimi onarýlamaz darbe yemiþ, 1998 yýlý ürünü kivi Rize‘de dallarda kalýrken, Yalova‘lý üretici ise binbir zahmet ve umutla ürettiði kivileri depolamak zorunda kalmýþtýr. Ayný durum kavun, karpuz, patlýcan ve benzeri ürünler için de söz konusudur. Adana Halinde Çukurova‘nýn deðil Ýran‘ýn karpuzu pazarlanmaktadýr. Sýnýr ticaretine çeki düzen verme zamaný gelmiþ, geçmektedir.

Türkiye‘de beslenmeye iliþkin sorunlardan anemi,özellikle çocuklarda ve kadýnlarda yaygýn olarak görülmektedir. Aneminin nedeni demir tüketiminin yeterli olmayýþýdýr. Çünkü demir biyoyararlýlýðý en yüksek olan gýda ettir ve Türkiye‘de et tüketimi çok azdýr. Diðer bir sorun raþitizm de çocuklarda % 4-19 oranýnda görülmektedir ve D vitamini tüketiminin yetersizliðinden kaynaklanmaktadýr. Süt üretiminin yeterli beslenmeyi karþýlayacak miktarda olmayýþý ve buna baðlý olarak süt tüketiminin çok az oluþu raþitizmin baþlýca nedenidir. Türkiye‘de kiþi baþýna yýllýk et tüketimi 27 kg; süt ve süt ürünleri tüketimi 160 kg dolayýndadýr. Oysa ki Avrupa Birliði Ülkeleri için bu miktarlar ette 87 kg, sütte 350 kg.dýr. Türkiye et-süt üretimini artýramazsa 2005 yýlýnda 350.000 ton et; 3.700.000 ton süt dýþalýmýnda bulunmak zorunda kalacaktýr ki bunun için ödenmesi gereken döviz miktarý da 3,5 milyar dolar‘dýr.

OLUMLU GELÝÞMELER VE GELÝÞME EÐÝLÝMLERÝ

Türkiye tarýmýnda gelecek için iyimser olmamýzý saðlayan olumlu geliþmeler de gerçekleþmektedir. 25-27 Kasým 1997 tarihlerinde Ankara‘da l. Tarým Þurasý‘nýn toplanmasý olumlu bir geliþmedir. Çünkü bu Þura‘da tarýmýn ülke için önemi ve yaþadýðý çok önemli darboðazlar ortaya konmuþ ve tarýmda gerçekleþmesi gerekli atýlýmlar belirlenmiþtir. Diðer önemli geliþme, 1958 yýlýnda hazýrlanan, ilk kez 1961 yýlýnda Kurucu Meclis‘e sunulan Mer‘a Yasasý‘nýn çýkarýlmýþ olmasýdýr. Bir DEVRÝM olarak nitelendirdiðimiz Mer‘a Yasasý‘na iliþkin olumlu ve olumsuz eleþtirilerimiz vardýr:

1- TBMM‘de 19‘uncu Dönemde Genel Kurul‘da görüþülmeyip kadük olan Mer‘a Kanunu Tasarýsý‘nda Tarým Orman ve Köyiþleri Komisyonunda Tahsis Amacýnýn Deðiþtirilmesi (Madde 15)‘ne eklenmiþ bulunan "C) Turizm Bakanlýðý‘nýn talebi üzerine turizm yatýrýmlarý için zaruri olan"bendinin kaldýrýlmasý gerekirken; 20. Dönemdeki görüþmelerde, bu deðiþiklik korunmuþ ve yasa bu haliyle çýkmýþtýr.

Ayrýca Ýnþaat Yasaðý‘na (madde 21) "...ile Turizm Bakanlýðý‘nýn talebi üzerine turizme açýlmasý uygun görülen bölgelerde ahþap yapýlar dýþýnda..."

Madde 14-(d) bendinin baþýna "imar planlarýnýn hazýrlanmasý "ibareleri eklenmiþtir.

Halbuki Anayasa‘nýn 45‘inci Maddesi Devletin, "tarým arazileri ile çayýr ve mer‘alarýn amaç dýþý kullanýlmasý ve tahribini önlemesini" amirdir. Bu istisnalarýn getirilmesi gelecek açýsýndan kaygý vericidir.

Yasada, mer‘a, yaylak ve kýþlak olarak tahsis edilecek yerlere (Madde 5-d ) "Tapu kayýtlarýnda mer‘a, yaylak ve kýþlak olarak görülen ve halen iþgal edilen yerler"ifadesinin eklenmesi ise doðru olmuþtur.

2- 3202 sayýlý Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü Kanununun; Madde 2- (f) bendi "...çayýr ve mer‘alarýn geliþtirilmesi amacýyla altyapý tesislerini imar, islah ve ihya etmek", (p) bendi "...Mer‘a, yaylak ve kýþlaklarýn tespit, tahdit ve tahsisini yapmak", Madde 9-(d) bendi "...arazi kullanma kabiliyeti, iklim özellikleri, bitki ve benzeri arazi olarak tespit, tahdit ve tahsis etmek, tahsis amacýný deðiþtirmek" hükmünü amirdir. Madde 9-(f) bendinde "çayýr ve mer‘alarýn geliþtirilmesi amacýyla altyapý tesislerini imar, islah ve ihya etmek" hükmü vardýr.

441 sayýlý Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý K.H.K.‘nin Madde 2-(i) bendinde ise "...çayýr ve mer‘alarýn altyapý tesislerini korumak ve verimlilik ilkesi ile islah, imar ve ihya etmek" hükmü bulunmaktadýr.

Bu nedenlerle Mer‘a Kanunu Tasarýsýnda (Komisyon Madde 6) "Mer‘a, kýþlak ve yaylaklarýn tespit, tahdit ve tahsisi Köy Hizmetleri Genel müdürlüðünce yapýlýr..." hükmü bulunmaktaydý. Bu hüküm yasada (Madde 6) "Mer‘a, yaylak ve kýþlaklarýn tespit, tahdit ve tahsisi Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðýnca yapýlýr..."ifadesi ile deðiþtirilip yetki Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü‘nden alýnmýþ ve Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý‘na verilmiþtir. Oysa ki, 441 sayýlý K.H.K.‘de Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý‘na "mer‘a tespit, tahdit ve tahsis" görevi verilmediði gibi, Bakanlýðýn bu konuda görevli kuruluþu ve kadrosu da yoktur.

3- Komisyon ve Teknik Ekiplere (Madde 6) Milli Emlak Genel Müdürlüðü‘nden ve Ziraat Odasý‘ndan temsilci konulmasý isabetli olmuþtur.

4- Onay yetkisinin bakanlýk yerine valiliðe verilmesi (Madde 12), tahsis amacýný deðiþtirme yetkisinin bakanlar kurulu yerine bakanlýða verilmesi (Madde 14); tahsis kararýný deðiþtirme yetkisinin bakanlar kurulu yerine valiliðe býrakýlmasý (Madde 15) Oda‘mýzca uygun görülmemektedir.

5- Mer‘a Kanununda verilen tanýmlara (Madde 3), "Mer‘a Vasýf ve Kabiliyeti" deyimi eklendiði için tasarýda olan "Arazi Kullanma Kabiliyet Sýnýflamasý" tanýmý kaldýrýlmamalýydý. Nitekim Madde 11‘de "Arazi Kullanma Kabiliyet Sýnýflamasý" deyimi geçmektedir.

DSP Azýnlýk Hükümeti döneminde Tarým ve Köyiþleri Bakaný Sayýn Mahmut Erdir‘in ve kendisine önemli destekte bulunan zamanýn Sanayi ve Ticaret Bakaný Sayýn Doç. Dr. Metin Þahin‘in içten ve ciddi çabalarýyla Köy-Koop Merkez Birliði‘nin uzun bir aradan sonra 1999 yýlýnda yeniden kurulmuþ olmasý son derece mutluluk vericidir. Dileðimiz, Köy-Koop‘un adýna yaraþýr çalýþma yapabileceði ortamý bulabilmesi ve bundan sonraki çalýþmalarýnda önlerine bürokratik engeller çýkarýlmamasýdýr. Elbette ki, Köy-Koop Merkez Birliðinin kurulmuþ olmasý, mutluluk verici yanýna karþýn, ülkemizde üretici örgütlenmesinin gereðince yapýlmadýðýnýn görülmesini de engellememelidir. Bürokratik çevrelerin üretici örgütlenmesinin önünde bulunan tüm engelleri kaldýrmasý ve daha da önemlisi örgütlenmeye içtenlikle inanmasý ve desteklemesi gerekmektedir.

ÖNERÝ VE DÝLEKLER

Kamu örgütlenmesi olarak Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý yeniden örgütlenmelidir. Bakanlýðýn özellikle tarýmsal yayým görevi bu yeni örgütlenme modelinde mutlaka öne çýkarýlmalý, üretici-çiftçi kitlesi teknik bilgi açýðýnýn kapatýlmasý doðrultusunda bakanlýk tarafýndan yeterince desteklenmelidir. Hayvancýlýðý Geliþtirme, Veteriner Ýþleri, Su Ürünleri, Gýda ve Zirai Mücadele Genel Müdürlükleri yeniden mutlaka kurulmalýdýr.

Su ve topraðýn korunmasý ve doðru kullanýlmasý için Toprak-Su Genel Müdürlüðü yeniden ve hiç vakit yitirilmeden kurulmalýdýr. Tarým ve Köyiþleri Bakaný Sayýn Prof. Dr. Hüsnü Yusuf Gökalp‘in bu konudaki umut verici söyleminin gerçekleþmesi en büyük dileðimizdir.

Gerek Tarým Þurasý kararlarýnýn rafa kaldýrýlmýþ olmasý, gerekse Mer‘a Yasasý‘nýn bin bir zorluk ve sýkýntýyla çýkarýlmýþ olsa da bugüne kadar yasa doðrultusunda önemli adýmlar dahi atýldýðýnýn görülmemesi, baþlangýçta duyduðumuz mutluluðu gölgelemektedir.

Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý‘nda Tarým Sigortalarý Yasasý ve Tarým Ürünü Borsalarýnýn Kurulmasýçalýþmalarýnýn yapýlýyor olmasýný olumlu deðerlendirmek gerekir. Ancak, çalýþmalarý yapýlan Üretici Birlikleri Yasasý, özellikle kooperatifçilik açýsýndan çok iyi incelenmelidir. Çünkü, bu konuda Bakanlýk‘ta bugüne kadar yapýlan çalýþmalar, bu çalýþmalara katýlan çeþitli kooperatif örgütü temsilcilerinde tereddütle karþýlanan geliþmelere sahne olmuþtur. Bu arada Medeni Kanun‘un mirasa iliþkin hükümlerinde de arazinin parçalanmasýný önleyecek deðiþikliklerin acilen yapýlmasý gereði vardýr.Tarýmda yaþanan darboðazý aþmak için önce, tarýmý sanayiye rakip gören anlayýþýn deðiþmesi gerekir. Çünkü, hiçbir ülke tarýmda ileri, sanayide geri ya da tanmda geri sanayide ileri olamaz. Bu iki üretim sektörü birlikte geliþmek zorundadýr. Bu bakýmdan bir felsefe deðiþikliði gerekmektedir.

Tarýmsal KÝT‘lerin (Yem Sanayii, Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu ve Et-Balýk Kurumu)özelleþtirilmesi ülkenin hayrýna olmamýþ, ekonomik ve toplumsal hiçbir yararý görülmediði gibi, olumsuzluklarý açýk seçik ortaya çýkmýþtýr. Bu nedenle özellikle gündemde olan Tekel Sigara Fabrikalarýnýn ve Yüksek Alkollü Ýçki Üretiminin, kýsacasý TEKEL‘in özelleþtirilmesinden vazgeçilmesinin üreticiler ve çalýþanlar için olduðu kadar ülkenin ekonomik ve toplumsal genel çýkarlarý bakýmýndan da büyük önemi vardýr.

Güneydoðu Anadolu Projesi ülkemizin haklý gururudur. Ancak bu projenin gerçekleþmesine iliþkin deðerlendirmemizin de ilgililerce dikkate alýnmasýný diliyoruz ve deðerlendirmelerimizi ayrý bir yazý olaraksunuyoruz.

Sonuç olarak, Türk Tarýmý ülke için yaþamsal önemde, ancak büyük bir darboðaz içerisindedir. Bu darboðazdan çýkmak için, tarým ciddi olarak desteklenmelidir. Tarýmsal desteklemede siyasal çýkar hesaplarý deðil ülkenin geleceði dikkate alýnmalýdýr. Bu baðlamda Uluslararasý Para Fonuna verilen niyet mektubunun tarýma iliþkin maddeleri üzerindeki deðerlendirmemizi ilgili bölümdebulabilirsiniz