YÜRÜTMEYÝ DURDURMA VE DURUÞMA ÝSTEMLÝDÝR

DANIÞTAY ÝLGÝLÝ DAÝRESÝNE SUNULMAK ÜZERE
DANIÞTAY BAÞKANLIÐINA

DAVACI: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odasý
VEKÝLÝ: Av.Zühal DÖNMEZ
DAVALI: T.C. Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý
KONU: 25 Mart 2005 tarih ve 25766 sayýlý Resmi Gazete’de yayýnlanan “Tarým Arazilerinin Korunmasý ve Kullanýlmasýna Dair Yönetmelik”in bazý maddelerinin iptali talebidir.

OLAYLAR: Davalý Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý tarafýndan hazýrlanan “Tarým Arazilerinin Korunmasý ve Kullanýlmasýna Dair Yönetmelik” 25 Mart 2005 tarih ve 25766 sayýlý Resmi Gazete’de yayýnlanarak yürürlüðe girmiþ (Ek 1) ve 18.maddesi ile 13 Haziran 2003 tarih ve 25137 sayýlý Resmi Gazete’de yayýmlanarak yürürlüðe giren “Tarým Arazilerinin Korunmasý ve Kullanýlmasýna Dair Yönetmelik”i yürürlükten kaldýrmýþtýr (Ek 2). Yürürlükten kaldýrýlan Yönetmelik maddeleri için de müvekkil ODA tarafýndan iptal davasý açýlmýþ olup, Danýþtay 10.D.nin E.2003/3518 sayýlý dosyasýnda derdesttir. Böylece, Danýþtay Ýdari Dava Daireleri Genel Kurulu’nun 17.6.2004 günü oybirliði ile onayladýðý Danýþtay Onuncu Dairesi’nce verilen ve yürütmenin durdurulmasý isteminin kýsmen kabulü, kýsmen reddine iliþkin bulunan 20.01.2004 günlü, E:2003/3518 sayýlý kararý davalý Ýdare tarafýndan iþlemez hale getirilmiþtir.

Konuya iliþkin ilk düzenleme 11.03.1989 tarihinde yapýlmýþ ve o tarihten bu yana on bir kez deðiþikliðe uðratýlmýþtýr. Bu durum da idarenin amacýnýn tarým topraklarýnýn korunmasý olmadýðýný göstermektedir.

Ýptale konu Yönetmeliðin hazýrlanma amacý, “tarým arazilerinin korunmasýnýn ve amacýna uygun bir þekilde kullanýlmasýnýn saðlanmasý ve bu alanlarýn hangi zorunlu hallerde tarým dýþý amaçlarla kullanýlabileceðine dair usul ve esaslarý belirlemek” olarak belirtilmiþse de, yapýlan düzenlemelerin tümü tarým topraklarýnýn tarým dýþý amaçla kullanýmýna olanak tanýyan istisnalarý, kamu yararý ilkesinin tanýmladýðý toplumun ortak ve uzun vadeli çýkarlarýna aykýrý olacak þekilde geniþletici doðrultudadýr.

YASAL GEREKÇE: Topraklarýn korunmasý ve tarým arazilerinin amacý dýþýnda kullanýlmasýnýn önlenmesine yönelik olarak, mevzuatýmýzda, ayrýntýlý hükümler bulunmaktadýr.

1)Anayasal hükümler : T.C. Anayasasý; 44., 45., 56., 166.maddeleri ile Devlete topraklarýn ve tarým arazilerinin korunmasý görevini yüklemiþtir. Tüm bu maddelerle birlikte Anayasanýn mülkiyet hakkýnýn kullanýmýný düzenleyen 35.maddesi, herkesin mülkiyet ve miras haklarýna sahip olduðunu belirttikten sonra, “mülkiyet hakkýnýn kullanýlmasý toplum yararýna aykýrý olamaz” demektedir. Bu sýnýrlama, her türlü mülkiyet için, dolayýsýyla toprak mülkiyeti için de geçerlidir. Anayasamýzýn topraklarýmýzý ve tarým arazilerimizi korumak ve amaç dýþý kullanýlmasýný önlemek konusundaki açýk hükümlerinin, daha sonra çýkarýlan Yasa ve Yönetmeliklerde ayný netlik ve kararlýlýkta yer bulduðunu söylemek güçtür.

2)Yasal hükümler : Ülkemizde topraklarýn korunmasý, geliþtirilmesi ve verimli kullanýlmasý görevi, çeþitli yasalarla deðiþik kurumlara verilmiþtir. Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’nýn kuruluþ ve görevleri hakkýndaki 441 sayýlý Kanun Hükmünde Kararname’nin 2. maddesinde bu Bakanlýða, “tarým alanlarýnýn gayesine uygun bir þeklide kullanýlmasýný saðlamak” görevi verilmiþtir. 441 sayýlý KHK’nýn 10. maddesinin (a) bendi, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüðü’nü, tarým alanlarýnýn amacýna uygun kullanýlmasý konusunda iþbirliði ve koordinasyon saðlamakla görevlendirmiþtir. 3202 sayýlý Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü’nün Kuruluþ ve Görevleri Hakkýnda Kanun’un 2.maddesi ile ayný görev, bu Genel Müdürlüðe verilmiþ iken 5286 sayýlý yasa uyarýnca bu görevler Ýstanbul ve Kocaeli’de büyükþehir belediyelerine, diðer illerde ise il özel idarelerine devredilmiþtir. 2872 sayýlý Çevre Kanununun 1.maddesinde, Kanunun amaçlarý arasýnda “arazinin en uygun kullaným ve korunmasýný saðlamak” sayýlýrken, 3083 sayýlý Sulama Alanlarýnda Arazi Düzenlemesine Dair Tarým Reformu Kanunu’nun 1.maddesinin “a” bendinde kanunun amacýnýn, “topraðýn verimli þekilde iþletilmesini, iþletilmesinin korunmasýný...” saðlamak olduðu belirtilmiþtir.

3)Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý hükümleri: Ülkede hýzlý ve dengeli bir kalkýnmayý gerçekleþtirebilmek amacýyla oluþturulan Kalkýnma Planlarý, bu konudaki gerekli hedef, ilke ve yöntemleri göstermektedir. “Kamu kesimi için emredici”, özel kesim için yönlendirici olan Kalkýnma Planlarýndan en sonuncusu olan ve 2000-2004 yýllarýný kapsayan VIII. Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý’nda (BYKP) topraklarýmýzý ve tarým arazilerimizi koruyucu hükümler yer almaktadýr (Ek 3).

4)Yargý kararlarý : Anayasa, çeþitli yasalar ve -kamu kesimi için emredici olan- Sekizinci Beþ Yýllýk Kalkýnma Planý’nda tarým alanlarýnýn korunmasý, amaç dýþý kullanýmýnýn önlenmesi ve bu alanda yaþanan olumsuzluklarýn ivedilikle giderilmesine yönelik açýk hükümlere karþýn, bu temel amaca hizmet etmek üzere çýkarýlan “Tarým Arazilerinin Korunmasý ve Kullanýlmasýna Dair Yönetmelik”te, varolan yargý kararlarý görmezden gelinerek, bu amaç ile çeliþir düzenlemeler getirilmesine ýsrarla devam edilmektedir.

Danýþtay Ýdari Dava Daireleri Genel Kurulu’nun, konu ile ilgili E.1993/781, K.1995/587 sayýlý kararýnda; “Anayasanýn 45. maddesinde tarým arazileri ile çayýr ve meralarýn amaç dýþý kullanýlmasýný ve tahribini önlemenin, Devletin görevleri arasýnda sayýldýðý; dava konusu yönetmeliðin dayanaðý olan düzenlemelerde tarým alanlarýnýn kullanýmýný ve tarým dýþýndaki kullanmaya tahsis edilebilecek arazinin tayin ve tespit konularýnda yetkili bulunan davalý idarenin bu yetkisini kamu yararýna uygun olarak kullanmasýnýn gerektiði; 6’ncý BYKP’nýnda,.. .artan nüfusun gýda maddeleri ihtiyacýný karþýlamak ve tarýmsal ürünlerin ihracatýný geliþtirmek tarým sektöründe temel amaç olarak belirtildikten sonra, bu amaçla toprak ve su kaynaklarýnýn en iyi þekilde kullanýmýný saðlamanýn esas olacaðýnýn plan hedefleri arasýnda sayýldýðý, tarým sektörünün ülke ekonomisi içindeki rolü dikkate alýndýðýnda, bu amaçlarýn gerçekleþtirilebilmesi için sulanabilen veya sulamaya açýlabilecek tarým arazilerine ihtiyaç bulunduðu ve zaten sýnýrlý olan bu tip arazilerin sanayi yatýrýmlarýna feda edilebilecek tarzda ve alternatif alan bulunamamasý gibi belirsiz bir ifadeyle tarým dýþý kullanýma tahsisinin kamu yararýyla baðdaþtýrýlmasýna olanak bulunmadýðý gerekçesiyle Danýþtay 10. Dairesi’nin verdiði iptal kararýnýn onanmasýna 09.06.1995 tarihinde oybirliði ile karar verilmiþtir” denilmektedir.

Danýþtay kararlarýnýn ana doðrultusu “istisnalarý geniþlettirmeme” iken, yüksek arazi rantlarýndan yararlanma çabalarý ve bu yoldaki baskýlar sonucu, Dava konusu yönetmelikte tarým topraklarýnýn hýzla tarým dýþýna çýkarýlmasýna yasal zemin oluþturacak bir dizi olumsuz deðiþiklik yapýlmýþtýr. Ne yazýk ki, her yeni düzenlemede tarým topraklarýmýzýn kaybýný kolaylaþtýrýcý ekleme ve düzenlemeler yapmanýn, Davalý Ýdare tarafýndan neredeyse gelenek haline getirilmiþ olduðunu belirtmek zorundayýz.

25.08.1998 tarihli ve 23444 sayýlý Resmi Gazetede yayýmlanan deðiþiklikle, adý geçen Yönetmeliðin “yürütme yetkisi”, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðünün baðlý olduðu Bakana býrakýlmýþ, yeni yönetmelik 26.08.1998 tarihli ve 23445 sayýlý Resmi Gazetede “Tarým Alanlarýnýn Tarým Dýþý Gaye Ýle Kullanýlmasýna Dair Yönetmelik” adýyla, Devlet Bakanlýðý tarafýndan yayýmlanmýþtýr. Yönetmeliðin tarým arazilerini yok edici yönde deðiþtirilen bazý maddelerinin iptali amacýyla ODA’mýzýn Danýþtay’da açtýðý “iptal davasý” sonucu, Danýþtay 10.Dairesi, “tarým alanlarýnýn tarým dýþý gaye ile kullanýlmasýnýn tespitinin Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðýnca ilgili kuruluþlarla iþbirliði suretiyle yapýlmasý ve tarým alanlarýnýn korunmasý için gerekli tedbirlerin alýnmasý gerekirken, belirtilen iþbirliði ve koordinasyon saðlanmaksýzýn Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðünce belirtilen bu gayeye yönelik olarak çýkarýlan Yönetmelikte hukuka uyarlýk bulunmadýðý” gerekçesiyle, 29.11.2000 tarih ve E.1999/130 K. 2000/5886 sayýlý Kararý ile Yönetmeliðin tümüyle iptaline karar vermiþtir.

Alaný düzenlemek için Devlet Bakanlýðý ile Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý tarafýndan 10.08.2001 tarih ve 24489 sayýlý Resmi Gazete’de yayýmlanarak yürürlüðe giren “Tarým Arazilerinin Korunmasý ve Kullanýlmasýna Dair Yönetmelik”te, 8.6.2002 tarih ve 24779 sayýlý, 22.9.2002 tarih ve 24884 sayýlý Resmi Gazete’lerde yayýmlanan deðiþiklikler yapýlmýþtýr. Daha sonra Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’nca, 10.8.2001 tarihli yönetmeliði yürürlükten kaldýran “Tarým Arazilerinin Korunmasý ve Kullanýlmasýna Dair Yönetmelik”, 13.6.2003 tarih ve 25137 sayýlý Resmi Gazete’de yayýmlanarak yürürlüðe girmiþtir. Anýlan Yönetmelik hakkýnda, ODA’mýz tarafýndan “kimi maddelerinin hukuka aykýrýlýðý” nedeniyle Danýþtay’da iptal davasý açýlmýþtýr. Dava Danýþtay 10.Dairesi’nin E.2003/3518 sayýlý dosyasýnda görüþülmekte iken; bu kez Davalý Ýdare 25 Mart 2005 tarih ve 25766 sayýlý Resmi Gazete’de ayný adla yeni bir Yönetmelik yayýnlayarak, 18. madde ile bir öncekini yürürlükten kaldýrmýþ, 19.madde ile de yeni yönetmeliðin yürürlüðe giriþ tarihini 16 Mart 2005 olarak belirtmiþtir.

Ýptal istemine konu edilen iþbu Yönetmelik, anayasal, yasal hükümlere ve yüksek yargýnýn yukarýda sözü edilen “istisnalarý geniþlettirmeme” yolundaki kararlarýna karþýn, “istisnalarý geniþleten” ve tarým topraklarýmýzýn kaybýný hýzlandýran yeni düzenlemeler içermektedir. Davalý Ýdarenin tarým alanlarýný koruma ve kamu yararý dýþýnda amaç dýþý kullanýma yönelik önleyici yasaklar ve önlemler geliþtirme tutumundan ýsrarla kaçýnmakta olduðu, açýlmak zorunda kalýnan ve yargý kararlarýyla sürekli tescil edilen, ancak ilgililerce bir türlü gereken derslerin çýkarýlmadýðý davalarýn akýþ sürecinde de kendini göstermektedir.

5)Tarým Topraklarý ile Kamu Yararý Arasýndaki Ýliþki : Ülkelerin kalkýnma süreçlerinde yaþadýklarý deneyimler, çevreye zarar veren kýsa vadeli kalkýnma programlarýnýn zamanla týkandýðýný; ülkelerin – uluslarýn geleceði için, doðal deðerler tahrip edilmeden planlanan bir kalkýnmanýn en uygun yol olduðunu ortaya koymuþtur. Sürdürülebilir olmayan bir kalkýnma hedefi, 21.Yüzyýlýn Dünyasýnda yerini almayý hedefleyen ülkelerin insanýna refah ve mutluluk saðlayamayacaktýr.

Topraklarýmýzýn ve verimli tarým arazilerimizin korunmasý, amacýna uygun kullanýlmasý ve toplumun tüm kesimlerinin kullanýmýna hizmet eden yatýrýmlar için kamu yararý ile sýnýrlý olarak bazý istisnalar getiren “doðru içerikte ve uygulanabilir nitelikte” bir yasama ve yürütme faaliyetinin gerekliliði ortadadýr. Oysa dava konusu Yönetmelik, aþaðýda ayrýntýlý biçimde açýklanacaðý üzere, tarým arazilerinin tarým dýþýna çýkarýlmasýna yönelik istisnalarý kolaylaþtýrmakta ve “kamu yararý” ilkesine aykýrý düzenlemeler getirmektedir.

Kamu yararýnýn ne olduðuna, nasýl somutlaþtýðýna, Türk anayasal ve pozitif hukuk düzenine göre asýl kural koyma yetkisine sahip bulunan “yasama” organý karar verir. Bu bakýmdan yasa koyucunun idareye bir görev ve buna baðlý yetki vererek o alanda iþlem yapmasýný isterken hangi amacýn gerçekleþtirilmesini düþündüðüne bakýlarak, “kamu yararýnýn nasýl somutlaþtýðý” konusunun yorumlanmasý gereklidir. Yukarýda Anayasa, yasalar ve kamu kesimi için emredici olan VIII. BYKP’da tarým arazilerini ve topraðý korumaya yönelik, kalkýnmanýn sürdürülebilir kalkýnma ekseninde gerçekleþtirilmesi gereðini ifade eden hükümler, bu yolda yasa koyucunun iradesini açýkça ortaya koymaktadýr. Ayrýca Danýþtay Ýdari Dava Daireleri Genel Kurulu’nun E. 1993/781, K. 1995/587 no’lu ve 09.06.1995 tarihli kararý da, somut olayda kamu yararýnýn ortaya çýkýþ þeklini yargý yorumuyla ve tartýþýlmaz biçimde açýklamaktadýr.

ÝPTAL NEDENLERÝ : Yukarýda açýklamaya çalýþtýðýmýz gerekçelerle, Yönetmeliðin aþaðýda belirtilen maddelerinin, yine aþaðýda belirtilen gerekçelerle iptali ve öncelikle yürütülmesinin durdurulmasý talep edilmektedir:

1) Yönetmeliðin Tanýmlar baþlýklý 4.maddesinde geçen;

a- Tarým arazileri sýnýfý tanýmý; “Doðal özellikleri ve yapýlan tarým þekline göre; nitelikleri Bakanlýkça belirlenen mutlak tarým arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarým arazileri, marjinal tarým arazilerini,” biçiminde belirtilerek, somut ölçütlere göre belirlenen ve dünya ölçeðinde kullanýlan bir sýnýflama yöntemi olan “arazi kullaným yetenek sýnýflamasý” yerine, nitelikleri Bakanlýkça belirlenen mutlak tarým arazisi, özel ürün arazisi, dikili tarým arazisi ve marjinal tarým arazisi sýnýflamasýna dayalý yeni bir tanýmlama yöntemi getirmektedir. Temel ölçümlere ve ölçütlere dayanmayan, kiþisel yorumlara açýk böyle bir sýnýflama þu anda dünyanýn hiçbir ülkesinde uygulanmamaktadýr.

Yönetmelik kapsamýnda daha sonra verilen “mutlak tarým arazisi” ve “özel ürün arazisi” tanýmlarý, bilimsel literatürdeki tanýmlarla örtüþmemekte olup, bu yönüyle üzerinde uzlaþma saðlanamamýþ, belirsiz bir içeriðe sahip bulunmaktadýr. Ayrýca, aþaðýda ayrýntýlý olarak açýklanacaðý üzere, sýnýflama içerisinde yer alan “marjinal arazi” tanýmý, olmamasý gerektiði halde üzerinde tarým yapýlmakta olan verimsiz arazileri ifade etmesi gerekirken, 10. maddede öncelikle tarým dýþýna çýkarýlacak araziler olarak gösterilmektedir.

Bir diðer önemli sakýnca, bu tanýmlamanýn, Bakanlýða Yönetmeliðin uygulanmasýný saðlamak ve kolaylaþtýrmak amacýyla genelge ve talimat çýkarma yetkisi veren 17. madde ile birlikte deðerlendirilmesiyle ortaya çýkmaktadýr. Bu baðlamda toplu bir deðerlendirme yapýldýðýnda; tüm dünyada uygulanan “arazi kullaným yetenek sýnýflamasý” yerine, “...nitelikleri Bakanlýkça belirlenen...” mutlak - özel ürün – dikili - marjinal tarým arazisine dayanan bir sýnýflamanýn getirilmesiyle, bu sýnýflamanýn esasýný oluþturan tanýmlamalarýn, Bakanlýðýn genelge ve talimatlarý ile deðiþtirilebileceði, geniþletilebileceði, bunun da Yönetmeliðe konu tüm uygulamalarý temelinden etkileyeceði dikkate alýndýðýnda; uygulamadaki sonuçlarý son derecede belirsiz yeni bir yapý ortaya çýkmaktadýr.

Bu çerçevede, bilimsel-somut ölçütlere dayalý bir tanýmlama yerine, “niteliði Bakanlýkça belirlenen” ifadesi ile ucu açýk bir takdir yetkisini Ýdareye tanýyan Yönetmeliðin 4. maddesindeki “Tarým arazileri sýnýfý” baþlýklý tanýmýn iptali talep edilmektedir.

b- Mutlak tarým arazisi tanýmý yeterli açýklýkla belirlenmemiþtir. Bu tanýmda þu anda ABD’de uygulanmakta olan “prime farmland” kavramý temel alýndýysa, unutulmamasý gereken gerçek, ABD’de o kavramýn tüm deðer ve ölçüleriyle ve tüm eyaletlerde standart olarak uygulanmakta oluþudur (Ek 4a). Görüldüðü üzere bir taným çok net ve ülkesel ölçekli olmalýdýr.

Dava konusu Yönetmelikte örneðin “yöre ortalamasý” gibi nereye çekilebileceði belirsiz, özellikle yörede seyrek ekilen bir ürün söz konusu olduðunda tümüyle dayanaksýz kalacak bir tanýmla topraðýn korunabileceði düþünülemez. Bir baþka örnek olarak yöresinde meyvecilik yaygýn olmayan bir yetiþtirici bir meyve bahçesi kurduðunda, arazisinin “mutlak tarým arazisi” mi, yoksa “dikili tarým arazisi” mi sayýlacaðý Yönetmelik hükümlerine göre belirsiz kalmaktadýr. Dava konusu Yönetmelikte “Mutlak tarým arazisi” kavramý ülkesel bir standarda göre deðil, yöresel ölçütlere göre tanýmlanmýþtýr.

Toprak-Su Genel Müdürlüðü’nce 1966-71 yýllarý arasýnda ülke düzeyinde yapýlan etütlerin 1982-84 yýllarý arasýnda güncelleþtirilmesi sonucu hazýrlanan ve tasfiye halindeki Köy Hizmetleri Genel Müdürlüðü tarafýndan yayýmlanan “Ýl Arazi Varlýðý” kitaplarýnda “mutlak tarým arazileri (birinci derecede önemli tarým arazileri)” þöyle tanýmlanmýþtýr: “Mutlak tarým arazileri, orman, fundalýk ve yerleþim alanlarý hariç, I. ve II. sýnýf araziler ile, sulanan bahçeler dahil, diðer sýnýflardaki yeterli suya sahip bütün sulu tarým arazileridir”.

Madde 6 ile yetkilendirilen tarým il müdürlüklerinin ise, toprak etüdüne dayalý olarak toprak sýnýfýný ve arazi kullaným þeklini bilmeden ve belirlemeden, mutlak tarým arazisi ile ilgili talepler konusunda saðlýklý karar verebilmeleri olanaksýz denecek oranda zordur. Yine ABD uygulamalarýndan örnek vermek gerekirse (Ek 4b) iki önemli konu gözlenmektedir. Bunlardan birincisi, tanýmda keyfiliðe izin vermeyen, ülkesel standartlar konmuþtur. Ýkincisi ise, “tarýmsal etüt” deðil, toprak ve iklim özelliklerine dayalý arazi etüdü temel alýnmýþtýr. Davalý Ýdare, söz konusu toprak etütlerini yapabilecek alt yapýsý olmadýðýndan ve her hangi bir uzman iþbirliðine yanaþmadýðý için, bu gerçeði “tarýmsal etüt” gibi, hiçbir ülkede görülmeyen bir saptýrmaya çevirmiþtir. Bu nedenle, Yönetmeliðin, belirli sýnýf ve kullaným þekli ile alan boyutu getirmeyen, bütünüyle yoruma açýk olan “Mutlak tarým arazisi” tanýmýnýn iptali talep edilmektedir.

c- Özel ürün arazileri tanýmý; bilimsel ve teknik anlamda taþýdýðý yanlýþlýklar nedeniyle, Yönetmelik amacý ile çeliþir sonuçlar doðurabilecek niteliktedir. Yönetmelikte; Mutlak tarým arazileri ve dikili tarým arazileri dýþýnda toprak ve topoðrafik sýnýrlamalarý nedeniyle yöreye adapte olmuþ her tür bitkisel üretim yapýlamayan sadece özel bitkisel ürünlerin yetiþtiriciliði ile su ürünleri yetiþtiriciliðinin ve avcýlýðýnýn yapýlabildiði, ülkenin tarýmsal üretiminde ülkesel, bölgesel veya yerel önemi nedeni ile tarýmda kalmasý gereken arazileri” ni ifade eder, denilmektedir. Yönetmelikte ‘özel ürün arazileri’ sanki normal tarýmsal etkinlikler yapýlamýyormuþ da, baþka çözüm olmadýðýndan ancak belirli ürünler yetiþtirilebiliyormuþ gibi nitelenmektedir. Oysa, IV., VI. ve hatta VII. sýnýf araziler üzerinde kurulu antep fýstýðý alanlarý, zeytinlikler, incir aðaçlarý, fýndýk alanlarý, gül bahçeleri gibi sayýsýz örnekten görüleceði üzere, baþka bir bitkisel üretim olanaðý bulunsa bile yetiþtiricinin vazgeçmeyeceði, kazançlý üretim türleri yaygýndýr. Dahasý yerli tütün, kimi asma ve turunçgil türleri gibi ürünlerin yetiþtiriciliðinde, ayný coðrafi bölgede özel ürün yetiþtirme alanlarý daha yüksek ve daha nitelikli ürün verebilmektedir.

Öte yandan özel ürün arazileri, yalnýzca özel bitkisel ürünlerin ve su ürünleri yetiþtiriciliði ve avcýlýðýnýn yapýlabildiði alanlarý kapsamamakta; örneðin, týbbi ve aromatik bitkiler gibi kimi ekonomik ve stratejik doðal bitkiler gerek sulu ve gerekse kuru koþullarda ve yalnýzca özel ortamlarda, kendi özel habitatlarýnda üretilmektedir.

Özel ürün arazisi, baþka ürün yetiþmeyen deðil, tam tersine yörede diðer ürünlerden daha deðerli bir ürünün veya ürün grubunun yetiþtiði arazidir. Mülga TOPRAKSU ve devamýnda tasfiye halindeki KHGM tarafýndan yapýlan etütlere göre hazýrlanan ve halen konuyla ilgili tüm kesimlerin kullandýðý haritalarda, “yöre ekolojisine uygun meyve, asma, fýndýk, fýstýk, gül, çay ve benzeri ürünler”, özelliklerine uygun simgeler kullanýlarak “özel ürün arazisi” olarak belirlenmiþ durumdadýr.

Bu nedenle, bilimsel ve teknik yönden taþýdýðý yanlýþ içerik ile Yönetmelik amacý ile çeliþir sonuçlar doðmasýna neden olabilecek olan Yönetmeliðin “Tanýmlar” baþlýklý 4. maddesinde yer alan Özel ürün arazileri tanýmý hükmünün iptali talep edilmektedir.

d- Marjinal tarým arazisi kavramý; Mutlak tarým arazileri, özel ürün arazileri ve dikili tarým arazileri dýþýnda kalan, toprak ve topoðrafik sýnýrlamalarý nedeniyle üzerinde sadece geleneksel toprak iþlemeli tarýmýn yapýldýðý, yerel önemi olan ve kullaným kararlarýnýn yerel ihtiyaçlara göre belirlendiði arazileri olarak tanýmlanmaktadýr. Bu taným “kullaným kararlarýnýn yerel ihtiyaçlara göre belirlendiði” gibi belirsiz açýklamalarýn yer aldýðý, bilimsel dayanaðý olmayan bir içeriðe sahiptir. Gerçekten, Yönetmeliðin 9. maddesinde “Tarým dýþý amaçlý arazi kullaným ihtiyaçlarý öncelikle kuru þartlarda tarým yapýlan marjinal tarým arazileri içerisinden karþýlanýr” hükmüyle bu yönde bir yaklaþým gözlenmektedir. Bu kavram, neredeyse elde korunabilecek toprak býrakmayacak oranda açýk tutulmuþtur. Çünkü Türkiye’de yaklaþýk 28 milyon hektar olan tarým arazilerinin 11 milyon hektarýnda kuru tarýmda nadas-tahýl ekim sistemi uygulanmaktadýr. Tasarýda aykýrý bir hüküm bulunmadýðýna göre çayýrlar ve otlaklar da tarým arazisi içinde yer aldýðýndan, bu deðere Bakanlýðýn kendi verilerine göre 13 milyon hektar arazinin de marjinal arazi sayýlýp eklenmesi gerekecektir. Yemeklik baklagil, yem bitkileri vb. ekim alanlarýyla birlikte Tasarýda “marjinal tarým arazisi” tanýmýna giren alan miktarý 25 milyon hektarý, yani ülke yüzölçümünün üçte birini bulmaktadýr. Üstelik, ucu açýk tutulan bu kavramla, uygulamalar sýrasýnda pek çok arazi keyfi biçimde “marjinal tarým arazisi” tanýmý içine alýnabilecektir. Özetle belirtmek gerekirse bu taným, tarým arazilerini amaç dýþý kullanýma açmak isteyenlere kolaylýk saðlamak ve ülke topraklarýný plansýzca heba etmek yönünden, kapýlarý ardýna deðin açýk tutmaktadýr. Bilindiði üzere “marjinal” sözcüðü çoðu dilde olduðu gibi Türkçe’de de “uçta”, “sýra dýþý”, “normalden farklý”, “aykýrý”, “çizgi dýþý” gibi anlamlar taþýmaktadýr. Örneklemek gerekirse, kuru koþullarda buðday yetiþtirilen her araziye marjinal arazi denebilir mi?

Tarým arazileri, uluslararasý bilimsel ve teknik arazi sýnýflama yöntemlerine dayalý olarak tanýmlanmýþ ve/veya tanýmlamasý yapýlacak olan arazileri kapsar. Örneðin; arazi yetenek sýnýflamasý yöntemine göre ilk 4 sýnýfta (I, II, III ve IV. sýnýf) yer alan araziler iþlemeli tarýma uygun arazilerdir. Buna karþýn Dünya Tarým ve Gýda Örgütü (FAO) gibi uluslararasý kuruluþlarla, ABD baþta olmak üzere birçok geliþmiþ ülkede “marjinal arazi” kavramý, iþlemeli tarým bir yana, otlatma alanlarýndan bile çýkarýlma çabalarýna konu olmaktadýr. Þu anda marjinal arazileri ormanlara veya üzerinde hayvan otlatýlmayan doðal bozkýrlara çevirme konularýnda Dünya Bankasý, UNDP, FAO gibi örgütler tarafýndan çeþitli ülkelerde yürütülen yüzlerce proje bulunmakta ve bu projelerin amaçlarý, “erozyon, heyelan, taþkýn, kuraklýk gibi felaketlerin önlenmesi” olarak belirtilmektedir. Yani Yönetmelik’te belirtildiði üzere “ülkenin üçte birini öncelikle tarým dýþý amaçlara ayýrma gibi” onulmaz kayýplara yol açabilecek bir yaklaþýmýn benzerine yeryüzünde rastlanmamaktadýr.

Tarým topraklarýný korumaya ve arazilerin amacýna uygun kullanýmýný düzenlemeye yönelik tüm mevzuat ve bu arada doðal olarak konuya iliþkin, yürürlükten kaldýrýlan on yönetmeliðin tümü, olumlu-olumsuz yanlarý bir yana, iþlemeli tarým dýþýnda kalan arazileri ‘derinlik, erozyon etkisi, bitki örtüsü, taþlýlýk, taþkýndan etkilenme riski, tuzluluk, ýslaklýk, bünye vb. sorunlarý’ gibi olumsuzluklarýna göre gruplandýrmaktaydý. O uygulamalara göre, bir arazinin iþlemeli tarýmda kullanýlmýyor olmasý tümüyle deðersiz sayýlmasýný gerektirmiyordu ve “olabildiðince az zararla arazi kayýplarý” ilkesi gözetiliyordu. Yeni düzenlemeyle, ülke yüzölçümünün yaklaþýk üçte birini oluþturan araziler tek bir “marjinal arazi” baþlýðý altýnda toplanarak, istisnalarýn gözetilmesinde hiçbir önceliðin uygulanabilmesine ortam býrakýlmamýþtýr. Üstelik “marjinal arazi” kavramý, ekonomik anlamda yüzyýllardýr tarým yapýlmakta olan arazileri de içine alacak þekilde, son derecede geniþletilmiþtir. Davalý Ýdare tarafýndan getirilen sistemde “incelenen arazide verim, yöre ortalamasýnýn altýnda bulunmuþtur” raporu ile, bir tarým arazisi “mutlak tarým arazisi” niteliðinden “marjinal tarým arazisi” sýnýfýna geçebilmektedir. Üstelik bu konuda, yerel kayýrmalarýn, baskýlarýn vb çok etkin olduðu yerel yönetim kararý yeterli olmaktadýr. Dava konusu Yönetmelik’le, kaynak kayýplarýnýn artmasý yönünden çok tehlikeli bir çýðýrýn açýldýðý inancýndayýz.

Yönetmeliðin getirdiði “marjinal tarým arazisi” tanýmý, nitel ya da nicel yöntemlere göre yapýlan sýnýflamalara uymamakta, “geleneksel toprak iþlemeli tarýmýn yapýldýðý, yerel önemi olan” gibi belirsiz – ucu açýk, taktir yetkisine baðlý konular içeren bir tanýmlama olarak, Yönetmelik uygulamalarýný belirsizliðe taþýmaktadýr. Bu nedenle, Marjinal tarým arazisi tanýmý hükmünün iptali talep edilmektedir.

e- Örtü altý tarým arazileri tanýmýnda; bu tip araziler tanýmlanýrken, “... örtüler altýnda ileri tarým teknikleri kullanýlarak yapýlan tarým arazileridir” ifadesi yer almaktadýr. Bu haliyle taným, bir yerin “örtü altý tarým arazisi” olarak sayýlabilmesi için, ileri tarým tekniði kullanýmýný bir koþul olarak görmektedir.

Oysa ülkemizde, özellikle Sosyal Yardýmlaþma ve Dayanýþma Fonu aracýlýðýyla finanse edilen küçük projeler baþta olmak üzere, birçok bölge ve alanda, örtü altýnda, basit üretim teknikleri ile tarým yapýldýðý bilinmektedir. Böyle arazilerin, niteliði belirsiz bir “ileri tarým tekniði” koþulu ile ve bu koþulu taþýmadýklarý öne sürülerek “örtü altý tarým arazisi” sayýlmamasý, yukarýdaki maddelerde belirtilen gerekçelerle birlikte, Yönetmelik’in temel amacý ile çeliþmektedir. Bu nedenle, Örtü altý tarým arazileri tanýmýna iliþkin hükmün iptali talep edilmektedir.

f- Sulu tarým arazisi tanýmý; “devlet yatýrýmlarý ile sulamaya açýlmýþ veya sulama projesi kapsamýnda olan araziler” sýnýrlamasýný getirerek, devlet yatýrýmý olmadýðý halde yurttaþlar tarafýndan yapýlan yatýrýmlarla sulu tarýma açýlan arazilerin tarým dýþý kullanýmýna yasal zemin oluþturmaktadýr.

Türkiye’nin 78 milyon hektar olan topraklarýnýn 27,8 milyon hektarý iþlenebilir araziler olup, bunun 23,3 milyon hektarýnda kuru tarým, yalnýzca 4,5 milyon hektarýnda ise sulu tarým yapýlmaktadýr.

Ýþlenebilir 27,8 milyon hektar arazinin topoðrafik yapý itibariyle 16,7 milyon hektarý sulamaya elveriþlidir. Toprak etütlerine göre bu sahanýn 12,5 milyon hektarý sulanabilir niteliktedir. Ancak ekonomik olarak sulanabilecek miktar 8,5 milyon hektar olup, bu arazilerin 4,6 milyon hektarýnýn büyük sulamalarla, 3,9 milyon hektarýnýn küçüksu, gölet ve terfili sulamalarla sulanmasý öngörülmektedir.

2004 yýlýnda sulanan 4,6 milyon hektar alanýn 3,6 milyon hektarlýk bölümü Devlet yatýrýmlarý ile sulanmaktadýr. Geriye kalan 1 milyon hektar ise, halk sulamalarýdýr. Bugün ülkemizde halk eliyle iþletilmekte olan ve sayýlarý on binleri bulan yer altý kuyusu çalýþmaktadýr. Davalý Ýdarenin bu ülke gerçeðini göz ardý eden bir Yönetmeliði yürürlüðe koymasý açýklanamaz ve benimsenemez bir tutumdur.

Bu nedenle, ülkenin þimdiki ve gelecekteki en önemli deðerlerinden olan ve yitirildiðinde tekrar kazanýlmasý olanaksýz olan nitelikli topraklarýn üzerinde, Devlet ya da halk tarafýndan kamunun kaynaklarýnýn önemli bir bölümünün ayrýlarak gerçekleþtirildiði sulama yatýrýmlarý ile yapýlmýþ tesislerle sulu tarým arazisi niteliði kazanmýþ arazileri korumada çok daha geri bir düzenlemeyi ifade eden Yönetmeliðin 4.maddesindeki Sulu tarým arazisi tanýmýnýn iptali talep edilmektedir.

g- Arsa ve Yerleþim alaný tanýmlarý; “yerleþim alanlarý içinde veya dýþýnda ilgili kuruluþlardan uygun görüþ alýnarak konut, sanayi, turizm ve benzeri amaçlarla yerleþim için imar planý yapýlmýþ yerler” in yaný sýra, uygun görüþ alýnmamasýna karþýn bu amaçla kullanýlan, planý bulunmayan ve kaçak olarak kurulan kasaba, belde ve köy yoðun yerleþim alanlarýný da kapsamaktadýr.

Her türlü kötü niyete açýk bu deðiþiklik, imarsýz arazileri arsa sayan, imarsýz yerleþimlere imar affý niteliði taþýyan, kaçak yapýlaþmayý meþrulaþtýran, imarla ilgili yasalardaki tanýma aykýrý bir düzenleme olduðundan Arsa ve Yerleþim alaný tanýmlarýný düzenleyen hükümlerinin iptali talep edilmektedir.

2) Yönetmeliðin “Arazi özelliklerinin belirlenmesi” baþlýklý 6.maddesinde, “Arazi özellikleri; kullaným þekli, toprak özellikleri, arazi sýnýfý, tarýmsal özellikleri ve çevre arazilerle tarýmsal kullaným bütünlüðü, herhangi bir zirai geliþtirme projesi içerisinde olup olmadýðý göz önüne alýnarak hazýrlanacak tarýmsal etüt raporu ile belirlenir. Tarýmsal etüt raporlarý, arazi etütlerinin yapýlmasý ile ilgili Bakanlýkca düzenlenen hizmet içi eðitimi almýþ en az iki ziraat mühendisi tarafýndan hazýrlanýr. Eðer ilde bu eðitimi almýþ ziraat mühendisi yoksa toprak, tarla, bahçe veya tarýmsal yapýlar bölümü mezunu en az iki ziraat mühendisi tarafýndan hazýrlanýr. Ýl Müdürlükleri verecekleri kararda bu raporda belirtilen tarým arazi sýnýflarýný, kullaným þekillerini ve tarýmsal bütünlüðünü, herhangi bir sulama ve zirai devolopman projesi içerisinde yer alýp almadýðýna dair ilgili kuruluþlardan alýnacak belgeleri ve arazinin diðer tarýmsal özelliklerini esas alarak deðerlendirme yapar ve kararýný gereði için ilgili kuruluþlara, istatistiki bilgi derlenmesi için Bakanlýða gönderir” denmektedir.

Öncelikle, 441 sayýlý KHK’nýn 10.madde (a) bendi ile tarým alanlarýnýn amacýna uygun kullanýlmasý konusunda iþbirliði ve koordinasyonla Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüðü’nün görevlendirildiði bilinmektedir. Buna karþýlýk Bakanlýðýn tarým arazilerinin amaç dýþýna çýkarýlmasý konusunda eðitim, genelge yayýnlama, itirazlarý deðerlendirme gibi hizmetleri, Tarýmsal Üretim ve Geliþtirme Genel Müdürlüðü (TÜGEM) bünyesinde 2001 yýlýnda oluþturulan “Tarým Arazilerini Deðerlendirme Dairesi Baþkanlýðý” tarafýndan yürütülmektedir. Yasal olarak görevsiz bir Genel Müdürlük içerisinde kurulan bir Daire Baþkanlýðý ile hizmet verilmesi, verilen izinlerin geçersizliðini gündeme getireceði gibi, verilen izin kararlarýna yönelik yeni iptal davalarýnýn gerekçelerini oluþturacaktýr. Ayrýca bu yapýlanma, Danýþtay 10. Dairesi’nin 29.11.2000 tarihli ve Esas No: 1999/130, Karar No: 2000/5886 sayýlý kararýnýn aksine kamu yönetiminde iþbirliði ve eþgüdüm sorununu çözememiþtir. Toprak etüt ve haritalama ile arazi sýnýflamasý konularýnda görev ve yetkisi olmayan, uzman personeli çok az sayýda olan, toprak ve su analiz laboratuarlarý bulunmayan tarým il müdürlüklerine tarým arazilerinin tarým dýþý amaçlý kullaným izni yetkisini vermek, tarým arazilerinin yerel baskýlar sonucu daha kolay tarým dýþýna çýkarýlmasý sonucunu doðurabilecektir.

Bunlarýn dýþýnda, yukarýda da belirtildiði gibi, Tarým ve Köyiþleri Bakanlýðý’nýn “Tarým Arazileri Standartlarý Deðerlendirme Kriterleri ve Tanýmlar” kitapçýðýnýn 12 ve 13. sayfalarýnda, mutlak tarým arazileri; “bitki kök bölgelerinde tuzluluk-alkalilik-drenaj-taþlýlýk-sel basmasý-erozyon gibi sorunlar olmayan, toprak derinliði en az 50 cm. olan, su geçirgenlik oraný en az 0.15 cm/saat en çok 50 cm/saat olan, pH’sý 4.5 ila 8.5 arasýnda, elektriki kondaktivitesi 4 mmhos/cm’den az ve deðiþebilir sodyum yüzdesi (ESP) 15’den az olan...” þeklinde bilimsel ölçütlerle ve somut rakamlarla tanýmlanmaktadýr.

Topraðýn bu ölçütleri taþýyýp taþýmadýðý, ancak konu uzmaný elemanlarýn arazi ve laboratuarlarda yapacaklarý çalýþmalar ile ortaya konulabilir. 7472 sayýlý Kanun’un 6.maddesi uyarýnca 24 Ocak 1992 gün ve 21121 sayýlý Resmi Gazete’de yayýnlanan “Ziraat Mühendislerinin Görev ve Yetkilerine Ýliþkin Tüzük”ün 18.maddesinde “topraðýn etüdü ve haritalamasý...” hizmetlerinin yalnýzca bu konuda eðitim görmüþ ziraat mühendisleri tarafýndan yapýlacaðý hükme baðlanmýþtýr. Dava konusu Yönetmelik ise, Tüzük hükmünü görmezden gelerek, toprak etüdü kavramýný tarýmsal etüt olarak deðiþtirerek, kapsamý geniþletmiþtir. Bu noktada uzman olmayan kiþilerce yapýlan ve temel analizlere dayandýrýlmayan etütlerin sakýncalarý bir iki örnekle açýklanmaya çalýþýlacaktýr:

Þeker pancarý ekili bir tarlada, bitkiler saðlýklý ve beklenen verim yüksekse, o araziye olumlu gözle bakýlmasý normaldir. Oysa þeker pancarý tuza, alkaliliðe ve bora dirençli bir bitkidir. Bu aþýrýlýklar ise, ancak laboratuar analizleriyle belirlenebilir. Toprak analizleriyle desteklenmeyen bir inceleme sonucunda topraðýn anýlan sorunlarý belirlenemeyeceðinden, yanlýþ bir rapor düzenlenebilecektir. Baþka bir örnek turunçgil bahçesinden verilebilir. Portakal aðacý, klorüre çok duyarlý bir bitkidir. Bir bahçede klorür fazlalýðýndan dolayý portakallar saðlýksýzsa ve Yönetmeliðin “tarýmsal etüt” adýný verdiði rapor bu araziyi “sorunlu” olarak nitelerse, tarýmsal açýdan son derecede deðerli arazinin elden çýkma yolu açýlmýþ olacaktýr. Üçüncü bir örnek olarak, yalnýzca örtü altý yetiþtiricilik, sebzecilik, kesme çiçek yetiþtiriciliði gibi tarýmsal etkinliklerin yürütüldüðü çok deðerli tarým arazilerine Yönetmelik hükümlerine göre tarla bitkileri eðitimi almýþ bir uzman görevlendirildiðinde, yanlýþ kapsamlý rapor düzenlenebilecektir. Bir baþka örnek, Yönetmeliðin “Arazinin doðal yapýsýnda deðiþiklik yapýlmasý” baþlýklý 7.maddesinin uygulanmasý konusunda verilebilir. Arazisini tarým dýþý kullanýma açmak isteyen bir kimse, örneðin aðaçlarýn dibine birkaç hafta önceden zehirli bir atýk dökse ve zehir etkisi uzun dönem içinde ortadan kalksa (kireçli bir topraða sülfürik asit dökülürse, ya da kökler hidrojen peroksitle yakýlýrsa, böyle sonuçlar alýnabilir), yetenekli uzmanlar bile “tarýmsal etüt” adý verilen yöntemlerle arazinin doðal yapýsýnýn deðiþtirildiðini anlayamayabilir. Bu tür uygulamalarýn anlaþýlmasýnýn tek yolu, topraðýn analiz edilmesidir. Bu örnekler istenildiði kadar çoðaltýlabilir. Sonuçta tarýmsal eðitim boþluðu Bakanlýk kurslarýyla kapatýlacak kadar önemsiz bir konu deðildir. Ziraat mühendislerinin yapabilecekleri hizmetleri çerçeveleyen Tüzük hükümleri de, Davalý Ýdare’nin hizmet içi eðitimine ve kurslarýna deðil, kuþkusuz temel mesleki eðitime gönderme yapmaktadýr. Üstelik, bu kurslarý alamamýþ baþka uzmanlarýn da arazi raporlarý düzenlemesine Yönetmelikte izin verilmesi, dünyada benzeri görülmemiþ, uzmanlýðý ve Tüzük hükümlerini hiçe sayan, büyük kaynak kayýplarýna yol açabilecek keyfi bir uygulamadýr. Davalý Ýdare’nin, toprak etütlerine dayanmayan bir tarýmsal etütle, arazi kullaným þeklinin deðiþebileceðine iliþkin, dünyanýn herhangi bir yerinde bildiði ve gösterebileceði bir örnek varsa, öðrenmek isteriz. Dahasý, toprak ve arazi özellikleriyle ilgili ayrýntýlý çalýþmalarýný yýllar önce bitirmiþ olan ABD, Kanada, Hollanda, Almanya, Ýngiltere, Belçika gibi geliþmiþ ülkelerde bile, genel kullaným amaçlý toprak haritalarýyla yetinmek yerine, her baþvuru yeniden yapýlacak toprak etütleri ve analizlerle birlikte ele alýnmaktadýr. Örneðin bu kurallarýn çok düzenli uygulandýðý Kanada’da, okul, kilise, hastane gibi kamu yararýna yatýrýmlar için saðlanan tek kolaylýk, baþvuru harçlarýnýn biraz daha düþük olmasýndan ibarettir. Bu ülkede “arazi tahsis komisyonu” baþkanýnýn toprak uzmaný olmasý koþulu, toprak etütlerine ve topraklarýn korunmasýna verilen önemin bir diðer göstergesidir. Dava konusu Yönetmeliðin ilgili maddesinde ise, yetkilendirme ile uzmanlýk alanlarý arasýnda yeterli iliþkinin kurulamadýðý açýktýr.

Danýþtay 10. Dairesi, Esas no. 2003/3518 nolu dava dosyasýnda 9 Nisan 2004 tarihinde verdiði “Tarým Arazilerine Ýliþkin Yürütmeyi Durdurma Kararý”nda, benzer Yönetmeliðin ilgili maddesine iliþkin kararýnda “Anýlan madde istisnalarýn belirlenmesine iliþkin bir madde olmayýp arazi özelliklerinin ve yetenek sýnýfýnýn belirlenmesi hususunu düzenlediðinden, kural olarak izinlendirilmesi talep edilen arazi mutlak tarým arazisi ise bu arazilere yönelik tarým dýþýna çýkarýlma taleplerinin doðrudan reddedileceðini belirlemekte, ancak bu konuda "Yönetmeliðin 9, 10, 11 ve 13 üncü maddelerinde yer alan istisnalar hariç" demek suretiyle;baþvuru,anýlan maddelerde sayýlan istisnalar arasýnda ise Ýl Müdürlüklerine deðerlendirme yetkisi vermektedir. Oysa mutlak tarým arazilerinin korunmasý amacýna uygun olarak, istisnalarý deðerlendirme konusunda, Ýl Müdürlüklerine deðerlendirme yetkisi verilmesi davalý idareye Anayasa ve Yasa ile verilen görevin amaç ve kapsamý ile baðdaþmadýðý sonucuna varýldýðýndan anýlan düzenlemede yer alan "bu yönetmeliðin 9, 10, 11 ve 13 üncü maddelerinde yer alan istisnalar hariç" ibaresinde kamu yararý ve hukuka uygunluk bulunmamaktadýr” yargýsýna varmýþtýr. Yönetmeliðin temeli “tarým topraklarýnýn hangi koþullarda tarým dýþý kullanýmlara açýlabileceðinin belirlenmesi konusunda” atýldýðýndan, üzerinde tartýþma bulunan madde, Yönetmeliðin özünü oluþturmaktadýr. Ýstisna baþvurularýný deðerlendirme yetkisinin tarým il müdürlüklerine býrakýlmasýnýn kamu yararýna ve hukuka aykýrýlýðý yargý kararýyla belirlendiðinde, madde ve hatta Dava konusu Yönetmelik tümüyle boþlukta kalmaktadýr.

Yönetmeliðin 4.maddesinde tanýmlar çok esnek tutulup, bir bölümü de temelsiz olunca, tüm yetkiyi tarým il müdürlüklerine býrakan bu hükümle birlikte 81 ilde 81 çeþit uygulama ile karþýlaþýlacaðý anlaþýlmaktadýr. Davalý Ýdare bu riski gördüðü için olsa gerek, Yönetmelik üzerinde netleþtirmek zorunda olduðu konularý, 17.maddede kendisine “genelge ve talimat” gönderme yetkisi tanýyarak, geleceðe taþýma yolunu seçmiþtir.

Açýklanan nedenlerle, Yönetmeliðin 6.maddesinin tümüyle iptali talep edilmektedir.

3) Yönetmeliðin “Tarým dýþý amaçla kullanýlamayacak araziler” baþlýklý 8.maddesi; “... 10, 11, 12 ve 14. maddelerde belirtilen istisnalar hariç olmak üzere, tarým dýþý amaçlarla kullanýlmaya tahsis edilemeyecek ...” arazileri saymaktadýr. Yönetmeliðin 10. ve 11. maddelerine ek olarak, tarýmsal amaçlý yapýlarý düzenleyen 12. ve plan deðiþiklerini içeren 14. maddesi, tarým alanlarýnýn amacý dýþýnda kullanýmýna yönelik istisnalarý gündeme getirmektedir.

12.maddeye yönelik iptal istemi ve gerekçesi, 4.maddenin ilgili fýkralarýyla olan baðlantýsý nedeniyle, yukarýda altýncý baþlýk altýnda belirtilmiþti. 14.maddeye iliþkin iptal istemine ise, ileride deðinilecektir.

Bu baðlamda, anayasal – yasal hükümlere ve ilgili yüksek yargý kararlarýnýn varlýðýna karþýn, tarým alanlarýnýn amacý dýþýnda kullanýmýna yönelik istisnalar niteliðindeki (12. ve 14. maddelere yapýlan göndermelerin) Yönetmeliðin 8.maddesinin 1.fýkrasýndaki “...12. ve 14 üncü...” ibaresinin iptali talep edilmektedir.

4) Yönetmeliðin “Tarým dýþýnda kullanýlacak tarým arazilerinde öncelik sýrasý” baþlýklý 9.maddesi, ülkede milyonlarca hektar boþ, terk edilmiþ, kullanýlmayan, çýplak kayalarla kaplý arazilerin varlýðýný göz ardý eden bir yaklaþýmý göstermektedir. “Tarým alanlarýnýn kullanýmýný düzenleyen bir yönetmelikte yalnýzca tarýma elveriþli arazilerin amaç dýþýna çýkarýlmasýyla ilgili hükümler yer almalýdýr” anlayýþý, konunun uzaðýnda kalan yetkililerin yanlýþ yönlendirilmesine yol açabilecek bir tutumu göstermektedir. Yönetmelik reddetse de, bilimsel ve ekonomik açýdan ve küresel arazi sýnýflamasýnda I.-VII. sýnýf araziler tarým arazisidir. Bunlardan ilk dört sýnýf iþlemeli tarýma, son üç sýnýf ise, hayvansal üretime (otlatmaya) elveriþli tarým arazisi niteliðindedir ve hepsi bir bütün olarak deðerlendirilmelidir.

Öte yandan Yönetmelik hükümlerine göre tarým dýþýna çýkarýlmasý için yeter miktarda marjinal alan bulunmadýðý taktirde diðer amaçlara ayrýlacak arazilerde öncelik sýrasý “... ekonomik verimi olmayan dikili tarým arazileri, özel ürün arazileri ve mutlak tarým arazileri sýrasý takip edilerek karþýlanýr” biçimindedir. Böylece, davalý Ýdarenin tanýmlar bölümünde oldukça elveriþsiz olarak nitelediði “özel ürün” arazilerinden de önce “... ekonomik verimi olmayan dikili tarým arazileri”nin tarým dýþýna çýkarýlmasý yolu açýlmaktadýr. Konunun ne denli korumacýlýktan uzak olduðunu göstermek üzere bir örnek vermek gerekirse: Örneðin o yöreye yabancý bir meyve çeþidinin fidanlarýný mutlak tarým arazisi üzerine bir yýl önce diken bir kiþi, ertesi yýl baþvurduðunda kolayca “... ekonomik verimi olmayan dikili tarým arazileri” raporu alabilecek ve Yönetmeliðin mutlak tarým arazisi saydýðý alan elden çýkabilecektir.

Marjinal tarým arazisi tanýmýnýn iptali talep edildiði için, Yönetmeliðin “Tarým Dýþýnda Kullanýlacak Tarým Arazilerinde Öncelik Sýrasý” baþlýklý 9.maddesinde yer alan; “...marjinal tarým arazileri içerisinden karþýlanýr” cümlesinin ve “... ekonomik verimi olmayan dikili tarým arazileri, özel ürün arazileri ve mutlak tarým arazileri sýrasý takip edilerek karþýlanýr” cümlesinin iptali talep edilmektedir.

5) Yönetmeliðin “Tarým dýþý amaçlarla kullanýlabilecek kuru tarým arazileri” baþlýklý 10. maddesinde “Marjinal tarým arazilerinden baþlamak kaydýyla, daha uygun alternatif araziler bulunmadýðý takdirde, aþaðýda belirtilen genel maksatlar için gerçek ihtiyaca cevap verecek miktarlardaki diðer kuru tarým yapýlan araziler ile ekonomik verim alýnamayan dikili tarým arazileri, kamu yararýnýn gözetilmesi ve tarýmsal faaliyetlere zarar vermeyecek tedbirlerin alýnmasý kaydýyla, tarým dýþý faaliyetlere tahsis edilebilir.

a) Köylerin plânlý yerleþimi için mevcut yerleþik alanlarýn çevresinde bulunan araziler,

b) Mevcut yerleþim alanlarýna ilave olarak belediye veya mücavir alan sýnýrlarý içinde ilgili belediye tarafýndan imar plâný yapýlmak istenen yerler,

c) Belediye ve mücavir alan sýnýrlarý içinde ve dýþýnda kurulacak organize sanayi bölgeleri ve küçük sanayi siteleri,

d) Toplam kullaným alaný 5.000 metre kareyi geçmemek þartý ile karayollarý güzergahlarýnda kurulacak oto yakýt satýþ istasyonu ve bu istasyon ile birlikte planlanacak sosyal tesisler,

e) Katý atýklarýn etkisiz hale getirilmesi için yapýlan tesisler ve ek tesisler,

f) Ceza infaz kurumlarý ve tutukevleri yapý ve tesisleri,

g) 4/6/1985 tarihli ve 3213 sayýlý Maden Kanununun 2 nci maddesinde geçen birinci ve ikinci grup madenler hariç, madencilik arama ve iþletme faaliyetleri için gerekli yapý ve tesisler” in tarým dýþý faaliyetlere tahsis edilebileceði belirtilmektedir. Bundan önceki yönetmelikte kural dýþý uygulamalarýn sayýsý 6 idi, þimdi 7 olmuþtur. Daha da önceki yönetmelikte ise 4 fýkra yer alýyordu. Önce “katý atýk tesisleri” ve “ceza ve tutukevleri” kapsama alýnmýþtý, þimdi de “madencilik” etkinlikleri... Sonuç olarak Davalý Ýdare’nin, tarým topraklarýný amaç dýþýna ayýrmada karþýlaþtýðý her engeli “Yönetmelikte gevþetme ve istisnalarý artýrma” yoluyla aþmaya çalýþtýðý izlenimi doðmaktadýr.

Öncelikle, tümüyle keyfi iþlemlere açýk bir “marjinal arazi” tanýmlamasýyla istenen her yerin tarým dýþýna çýkarýlabilir duruma getirilmesini önlemek amacýyla, “Marjinal tarým arazilerinden baþlamak kaydýyla” ifadesinin iptali gerekmektedir.

Bunun yanýnda, 10/b bendi ile yürürlüðe konan “Mevcut yerleþim alanlarýna ilave olarak belediye veya mücavir alan sýnýrlarý içinde ilgili belediye tarafýndan imar planý yapýlmak istenen yerlerde,” hükmü ile Bayýndýrlýk ve Ýskan Bakanlýðý’nýn imar planý deðiþiklikleri yerine yalnýzca belediyelerin yapacaðý deðiþiklikler gündeme getirilmiþtir. Ýlgili kurumlardan görüþ almadan belediye meclisi kararý ile yapýlan imar ve ek imar planlarýnýn ve plan deðiþikliklerinin büyük miktarlarda tarým arazisini yok ettiði gerçeði ortada iken, “konut ihtiyacý” sýnýrlamasý da kaldýrýlarak getirilen yeni düzenleme, tarým arazilerinin tarým dýþý kullanýmýný kolaylaþtýrýcý bir uygulama olmuþtur.

TBMM’de görüþülmekte olan ve www.tarim.gov.tr (13 Nisan 2005) adresinde de görüþe sunulan “Toprak Koruma ve Arazi Kullanýmý Kanunu” tasarýsýnýn 13.maddesinde; “Ancak, alternatif alan bulunmamasý ve Kurulun uygun görmesi þartýyla;

a) Savunmaya yönelik stratejik ihtiyaçlar,

b) Doðal afet sonrasý ortaya çýkan yerleþim yeri ihtiyacý,

c) Petrol ve doðal gaz arama ve iþletme faaliyetleri,

d) Ýlgili bakanlýk tarafýndan kamu yararý kararý alýnmýþ madencilik faaliyetleri,

e) Bakanlýklarca kamu yararý kararý alýnmýþ yatýrýmlar

için bu arazilerin amaç dýþý kullaným taleplerine, toprak koruma projelerine uyulmasý kaydý ile Bakanlýk tarafýndan izin verilir.”

denilmektedir.

Yasa tasarýsýnda istisnalarýn daraltýlmasýna ve izne yönelik kararýn Bakanlar Kurulu’na býrakýlmasýna karþýn, Yönetmeliðin 10, 11, 12 ve 14. maddelerinde istisnalarýn geniþletilmesi, tarým alanlarý aleyhine sonuç doðuracak önemli bir çeliþkiyi gündeme getirmektedir. Yasa ile korunmasý amaçlanan tarým arazilerinin, bir an önce bir yönetmelikle tarým dýþý kullanýma açýlmasý, hukuk dýþýdýr ve kabul edilemez.

Yönetmeliðin e fýkrasýnda yer alan “katý atýklarýn etkisiz hale getirilmesi için yapýlan tesisler ve ek tesisler” ile f fýkrasýnda yer alan “ceza infaz kurumlarý ve tutukevleri yapý ve tesisleri”, tarým arazileri üzerine acilen kurulmasý gereken yapýlar deðildir. Bu tür tesislerin yapýmý için, tarým arazileri dýþýnda yer bulmak her zaman mümkündür. Davalý Ýdare’nin, bu araþtýrmayý yardým istendiði taktirde ilgililerle iþbirliði içinde yürütme ve hatta gerektiðinde bizzat yaparak belirleyeceði uygun alternatif alanlarý uygulayýcýlara önerme yükümlülüðü bulunmaktadýr. Ülke topraðýný korumanýn yollarýndan biri de budur.

Madencilik arama ve iþletme faaliyetleri için gerekli yapý ve tesisler ise, kötü niyetli her kullanýcýya kapýlarý sonuna deðin açmaktadýr. Bilindiði üzere 3213 sayýlý Maden Kanunu’nda yapýlan deðiþikliklerden sonra, binlerce arama baþvurusu yapýlmýþ, bürolarýn önünde uzun kuyruklar oluþmuþtur. Yani ilgili kuruluþlarýn bu baþvurularýn ciddiyeti ve iyi niyeti konusunda yakýn gelecekte araþtýrma yapabilmeleri fiilen ortadan kalkmýþ durumdadýr. Oysa maden arama etkinlikleri sýrasýnda, yol, elektrik, su, vb altyapý, þantiye, depo-hangar vb yapýmlarý, patlayýcý kullanma, delme (bu amaçla kimyasallar kullanma), ýsýtma vb gibi çevresel deðerleri yok edecek sayýsýz iþlem uygulanabilmekte, “deneme üretimi” adý altýnda cevher de iþlenebilmektedir. Baþvuru harçlarý da, madencilik etkinliklerine kolaylýk saðlamak üzere önemsiz düzeylerde düþük tutulduðundan, baþvurular çýð gibi patlamýþtýr. Baþvuru kolaylýklarýnýn yürürlüðe konduðu 7 Mart 2005’ten, bu dosyanýn hazýrlandýðý 14 Nisan 2005 tarihine dek geçen sürede “maden arama ruhsatý” almak için yapýlan baþvuru sayýsý 3.380 olmuþtur. Günde ortalama 100 kadar “maden arama ruhsatý” baþvurusu yapýlmakta olup, resmi görüþe göre þu anda 27.000 olan baþvuru sayýsýnýn 2005 yýlý sonunda 40.000’e ulaþmasý beklenmektedir. En iyimser yaklaþýmla deðerlendirilse bile, 16.000 madencinin yatýrým yapmak için bu kolaylýklarý beklediðine inanmak zor olup, bu kiþilerin arasýna arazi yaðmacýlarýnýn karýþmýþ olduðuna kesin gözle bakýlmalýdýr. Kýsacasý Yönetmelikle “maden arama” adý altýnda tarým topraklarýnýn her türlü yasa dýþý kullanýmýnýn kapýlarý açýlmýþtýr. Kaldý ki yasal ve iyi niyetli maden arama çalýþmalarý bile, sonucunun belirsizliði göz önüne alýndýðýnda, tarým topraklarýna karþýlýksýz darbe vuracak bir etkinliktir. Yönetmelik hükmü düzenlenirken, “Maden Kanunu”na göre kum, kil, kireç, taþ gibi her yerde bulunabilecek malzemenin de bu yasa kapsamýna girdiði ve düzenlemenin arazi rantýna sýnýrsýz kolaylýk saðlamakta olduðunun göz önüne alýnmadýðý açýktýr. Konu titizlikle düzenlenmeli ve deðerli arazilerin keyfi ve gereksiz kaybýna fýrsat verilmemeliydi.

Maddenin þekilsel yönden yanlýþlýðý ise, tarým dýþý kullaným iznini verecek yetkili organýn belirtilmemiþ olmasýdýr. Bir hukuki düzenlemede böyle bir boþluk olmamalýdýr.

Yönetmeliðin 10.maddesinin 1.fýkrasýndaki “Marjinal tarým arazilerinden baþlamak kaydýyla ...” ifadesinin ve b, e, f ve g bentlerinin tümüyle iptali talep edilmektedir.

6) Yönetmeliðin “Tarým dýþý amaçlarla kullanýlabilecek sulu tarým arazileri ve diðer araziler” baþlýklý 11.maddesinde “...her sýnýf ve özellikte tarým arazileri, tarýmsal faaliyetlerin zarar görmemesi için gerekli tedbirlerin alýnmasý þartýyla, tarým dýþý faaliyetlere tahsis edilebilir” hükmü yer almaktadýr. Burada baþvuruyu yapan kiþi veya kuruluþa herhangi bir yükümlülük getirilmemekte olup, “...tarýmsal faaliyetlerin zarar görmemesi için gerekli tedbirlerin alýnmasý...” koþulunun kimin tarafýndan yerine getirileceði belirsizdir.

11.maddenin (b) bendi ile; “ham petrol ve doðalgaz arama, üretim ve depolama tesisleri ile bunlara ait ek tesisler”; (d) bendi ile “sera ve sera organize sanayi bölgeleri”, tarým dýþýna çýkarýlacak istisnalar arasýna alýnmýþtýr. Uzun yýllar süren uygulamalarda “yaðýþa baðlý (kuru) tarým arazilerine yönelik istisnalar arasýnda yer alan ‘milli savunma tesisleri, hava alanlarý ve ek tesisleri’ c) bendi ile sulu tarým arazilerindeki istisnalara alýnarak sulu tarým arazilerindeki istisnalar geniþletilmiþtir.

Ülkemizdeki sulanabilir alan büyüklüðüne iliþkin verilere, daha önce deðinilmiþti. Sulanmakta olan alan büyüklüðü, 1950’de 41,9 bin hektar iken, bu rakam 1960’ta 89,3, 1975’te 420 bin hektara, 2003’te 4,6 milyon hektara yükselmiþtir. Cumhuriyet döneminde kýt kaynaklara raðmen yapýlan yatýrýmlarla, tarým için en önemli kaynak olan sulanabilir alanlarda büyük maddi ve manevi özverilerle, önemli artýþlar saðlanmýþtýr.

Öte yandan yapýlmýþ olan toprak etütlerine göre, arazi varlýðýmýzýn % 6,53’ü I. sýnýf, % 8,80’i II. sýnýf, % 9,89’u III. sýnýf ve % 9,41’i IV. sýnýftýr. Korunmasý gereken arazilerimiz ülkemizin yaklaþýk dörtte birini oluþturmakta, her türlü tarýma elveriþli araziler ise sadece % 6,5 oranýnda kalmaktadýr. Dolayýsýyla Türkiye, toprak kaynaklarý açýsýndan zengin bir ülke deðildir.

Yukarýda verilen arazi varlýðý durumumuza raðmen, toplam arazi varlýðý içerisinde zaten çok düþük bir oranda bulunan nitelikli tarým arazileri, çok daha büyük miktarlardaki daha az nitelikli araziler içinde alternatif alan bulunamadýðý gibi yapay ve gerçeðe aykýrý gerekçelerle tarým dýþýna çýkarýlmaktadýr.

Sanayi yatýrýmlarýnýn büyük çoðunluðu Bolu, Düzce, Bursa, Sakarya yöresinde, son derecede nitelikli tarým arazilerinin üzerine, çeþitli yönetmelik deðiþiklikleri ve uygulama yanlýþlarý ile kurulmuþtur / kurulmaktadýr. Tarým topraðý üzerinden geçirilmiþ karayollarý ile oluþturulan cazibe merkezleri nedeniyle yatýrýmcýlarýn kendisi açýsýndan en az taþýma maliyeti oluþturacak bölgelerde fabrika kurma isteði, kuþkusuz kamu yararý kavramýnýn somut olaylarda karþýlýðýný oluþturan nitelikli tarým topraklarýnýn hoyratça tüketilmesi sonucunu doðurmamalýdýr.

11.maddenin b fýkrasý ile; “ham petrol ve doðalgaz arama, üretim ve depolama tesisleri ile bunlara ait ek tesisler”, alternatif alan bulunamadýðý gerekçesi ile, sulu tarým arazisi içinde kurulabilecektir. Ham petrol ve doðalgaz aranmasýnýn sulu tarým arazisi üzerinde dahi yapýlmasýnda, kamu yararýnýn bulunduðu düþünülebilir. Ancak ayný saptama, “depolama tesisleri ile bunlara ait ek tesisler” için geçerli deðildir. Bunlarýn, her ne olursa olsun, belirli bir arazi üzerinde kurulma zorunluluðu yoktur; dolayýsýyla da mutlaka alternatif alanýn aranmasý gereklidir. Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattýnda ana aktarým istasyonu, Kadirli’nin kuzeyinde I. sýnýf sulu tarým arazisi üzerine yerleþtirilmektedir. Bu istasyonun yeri için deðerlendirilen dört alandan diðer ikisi bozkýr (doðal otlak), biri ise orman olduðu için deðerlendirme dýþý býrakýlmýþ olup, bu gerekçeler ilgili projenin ulusal ve uluslar arasý ÇED raporlarýnda açýkça belirtilmiþtir. Seçimin yapým ve ulaþým kolaylýðýndan ibaret olduðunun konuyla ilgilenen herkes tarafýndan bilinmesine karþýn, sulu tarým arazisine bundan önceki (içeriði benzer) bir yönetmelikle izin verilebilmesi, iznin nasýl kötüye kullanýlabildiðinin açýk bir göstergesidir. Tarým topraðý hiçbir koþul altýnda bu ülkenin en deðersiz arazileri olarak nitelenmemeliydi.

11.maddenin © fýkrasý ile sulu tarým arazilerindeki istisnalar arasýna alýnan “milli savunma tesisleri, hava alanlarý ve ek tesisleri”, 1989 yýlýndan beri yaðýþa baðlý (kuru) tarým arazileri içinde yer alan bir istisna maddesidir. 2003 yýlýna deðin bu konuda bir sorun yaþanmadýðýna göre ve kuru tarým arazilerinin sulu tarým arazilerine göre nicelik olarak çok fazla olmasý nedeniyle, tüm toplumun yararýna yönelik “milli savunma tesisleri, hava alanlarý ve ek tesisleri” istisnasýnýn, geçmiþte olduðu gibi kuru tarým arazileri içerinde yer almasý gerekmektedir. Özellikle üzerinde hayvan otlatýlan, biber, üzüm vb kurutulan çok sayýda havaalanýnýn varlýðý, bu tür izinlerin kötü sonuçlarýný göstermek bakýmýndan yol gösterici, hatta ders verici niteliktedir.

Maddenin (d) fýkrasýnda yer alan ve alaný düzenleyen yönetmeliklere iki yýl önce giren “sera organize sanayi bölgeleri” konusu OSB Yasasý içerisinde deðerlendirilmelidir. Bu konuda, Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý’nýn hazýrladýðý ve 21.05.2001 tarih, 24408 sayýlý Resmi Gazete’de yayýmlanan “Organize Sanayi Bölgeleri Yer Seçimi Yönetmeliði”nin ilgili hükümleri, dilekçeye konu yönetmelikle karþýlaþtýrýldýðýnda, tarým topraklarýný koruma açýsýndan daha ileri düzenlemeler getirmektedir. Organize Sanayi Bölgelerinin kuruluþ ve iþleyiþ sürecinde düzenin saðlanmasý ve yasal bir statüye kavuþturulmalarý için 15.04.2000 tarih ve 24021 sayýlý Resmi Gazetede yayýmlanarak yürürlüðe giren 4562 sayýlý OSB Kanunu’nun amaçlarýndan biri de “tarým alanlarýnýn sanayide kullanýlmasýnýn disipline edilmesi”dir.

Temel görevi ülkedeki sanayi yatýrýmlarýný artýrmak olan Sanayi ve Ticaret Bakanlýðý’nýn kurulacak “OSB ve ihtisas organize sanayi bölgeleri” için tarým arazilerini koruyucu süreci iþletip, ilgili kurumlardan aldýðý olumlu görüþlere göre yer seçimi yapmasý ve OSB Yer Seçim Yönetmeliði’nin tarým alanlarýný korumak amacýyla çýkartýlan yönetmeliðe göre çok daha net ifadelerle ve daha kapsamlý bir koruma içeriyor olmasý, Davalý Ýdarenin, topraklarýmýzý korumak ve amacýna uygun kullanýmýný saðlamak görevi yerine, her tür ve sýnýftaki tarým arazisini tarým dýþý kullanýma açan dava konusu Yönetmelikle, bu amacýndan ne denli uzaða düþtüðünü ortaya koymaktadýr.

11.maddenin (e) fýkrasýnda “maden arama faaliyetleri” de tarým dýþý amaçlarla kullanýlabilecek sulu tarým arazileri arasýna alýnmýþtýr. Her þeyden önce bu deðiþiklik, tarým topraklarýný baþka amaçlarla kullanýma açan anlayýþýn sürekliliðini ve zararlýlýðýný gösteren yeni bir kanýttýr. Ýkincisi, çoðu zaman sulu tarým arazilerine yapýlmýþ olan yatýrým tutarýnýn, oradan çýkarýlabilecek cevher maliyetlerinin çok üzerinde olabileceði gerçeði, bu hükümle göz ardý edilmektedir. Sulama projeleri, devletin çoðu zaman büyük özverilerle ve büyük yatýrýmlarla gerçekleþtirdiði bütüncül projelerdir ve ekonomik etkilerinin yaný sýra toplumsal ve çevresel olumlu etkileri de çok yüksektir. Benzetme yerindeyse, bir kireç ocaðý iþletmesine böyle yatýrýmlar feda edilmeden önce çok iyi düþünülmesi gerekir. Üçüncü bir yanlýþlýk, sulu tarým arazisinin bütünlüðünü bozacak bir maden arama etkinliðinin, -proje alanýnýn geometrisini bozmak, su bütçesini deðiþtirmek veya kirlilik yükünü yükseltmek gibi nedenlerle- tüm proje alanýný olumsuz etkileyerek, daha büyük zararlara yol açabileceðinin gözden kaçýrýlmasýdýr. 5177 sayýlý kanunla deðiþik 3213 sayýlý Maden Kanunu’nun 16.maddesi hükümlerine göre tek bir “maden arama” ruhsatý, madenin içinde yer aldýðý gruba göre 10 hektar ile 2.000 hektar arasýnda deðiþebilmektedir. Bu deðerler, Yönetmeliðin tarým dýþýna çýkarýcý diðer kolaylýklarýyla birlikte incelendiðinde, büyük emekler ve harcamalarla kurulan sulama aðlarýnýn geleceði açýsýndan ürkütücü bir tablo ortaya çýkmaktadýr. Dördüncü bir yanlýþlýk da, maden arama çalýþmalarýna böylesine kolaylýkla izin verilen sulu tarým arazilerinde, maddenin son paragrafýnda yer alan “Bu maddenin (e) bendinde belirtilen maden arama faaliyetleri sonucunda stratejik önemi haiz madenin bulunmasý halinde madencilik iþletmesi amacýyla ilgili Bakanlýk tarafýndan alýnan kamu yararý kararýnýn Ýl müdürlüðüne iletilmesi halinde söz konusu arazinin tarým dýþý kullanýmýna izin verilir” hükmüyle, sulu tarým arazilerinde maden arama iþlemlerine, iþletme etkinliklerinden daha fazla kolaylýk, yani sulu tarým arazilerine daha fazla zarar verebilme olanaðý saðlanmýþ olmasýdýr. Maddenin daha sonraki paragrafýnda belirtilen, “...alternatif alan olmadýðý kanaatine varýlýrsa uygun görüþ verilir, alternatif alan tespiti halinde müracaat reddedilir” hükmü, diðer kullanýmlar için uygulanabilse de, maden arama etkinlikleri için tümüyle geçersizdir. Bu hüküm, kötü niyetli kiþilere, tarým arazilerinin istedikleri her yerinde, diledikleri yýkýmý yapabilmelerinin yolunu açmaktadýr. Bu hükmün, yasal kolaylýklar ve istisnalarýn düzenlendiði 3213 sayýlý Maden Kanunu’nda yer almamasý, bir diðer hukuk dýþý özelliðini oluþturmaktadýr. Gücünü ilgili yasadan almayan bir yönetmelik hükmü keyfi olmaktan öte anlam taþýmamaktadýr.

Yönetmeliðin uygulanmasýna yönelik bir diðer yanlýþ da, “alternatif alan tespiti” iþlemini yapabilecek uzman(lar)ýn toprak ve arazi özellikleri konusunda eðitimli olmalarý gereði ve arazi çalýþmalarýnýn laboratuar analiz sonuçlarýyla desteklenmesiyle mümkün olabileceðinin göz ardý edilmesidir. Bu tür izinlerde veya yasaklamalarda konu uzmanlarý, raporlarýný toprak derinliði, arazinin eðim yüzdesi, erozyona duyarlýlýk, bitki besin maddeleri yeterliliði vb gibi somut (rakamsal) deðerlerle birlikte vermektedir. Aksi taktirde, elle tutulur verilere dayanmayan belirlemeler her ilgilinin raporu kendine göre yorumlamasýnýn yolunu açarak, mahkeme kapýlarýnda yýðýlmalara neden olabilecektir.

Belirtilen gerekçelerle, Yönetmeliðin 11.maddesinin birinci paragrafýndaki “...her sýnýf ve özellikte tarým arazileri, tarýmsal faaliyetlerin zarar görmemesi için gerekli tedbirlerin alýnmasý þartýyla, tarým dýþý faaliyetlere tahsis edilebilir” ibaresinin, (b) fýkrasýnda yer alan “...üretim, depolama tesisleri ve bunlara ait ek tesisler...” ibaresinin, (c), (d) ve (e) fýkralarýnýn tümü ile, maddenin son iki paragrafýnýn tümüyle iptali talep edilmektedir.

7) Yürürlükten kaldýrýlan 13 Haziran 2003 tarihli Yönetmeliðe göre, bayýndýrlýk ve iskan müdürlüðü veya belediyelere yapýlan “tarýmsal amaçlý yapýlar” hakkýndaki müracaatlar tarým il müdürlüðüne intikal ettirilmekte, tarým il müdürlüðü bu talepleri inceleyip, belirtilen özelliklere uyan tesislerden olmasý halinde, arazi sýnýflarýna bakýlmaksýzýn toplam kullaným alaný 5.000 m2 yi geçmemek kaydýyla izin vermekte idi.

Ýþbu yönetmelikle, 13 Haziran 2003 tarihli Yönetmeliðe göre bu alanda da çok daha geniþ bir tarým dýþý kullaným alanýna ortam hazýrlanmaktadýr. Þöyle ki;

a) Yönetmeliðe eklenen “plan ve projeleri Ýl Müdürlüðü tarafýndan incelenerek tarýmsal nitelikli olduðuna karar verilen diðer tesislerle” ifadesi ile, Yönetmelikte sayýlan tesislerin dýþýnda tarým il müdürlüklerine sýnýrsýz yetki tanýnmaktadýr.

b) Tarýmsal amaçlý tesislere yönelik toplam kullaným alaný için getirilen “5.000 m2 yi geçmemek” kýsýtý kaldýrýlmakta, “arazi niteliklerine ve sýnýfýna bakýlmaksýzýn projede öngörülen miktarda alana” ifadesi ile sýnýrsýz arazi kullanýmýna olanak tanýnmaktadýr.

Yönetmeliðin, “tarýmsal amaçlý yapýlar” baþlýklý 12.maddesinin son paragrafýnda yer alan “...tarýmsal nitelikli olduðuna karar verilen, tarýmsal ürünlerin iþlenmesi ve deðerlendirilmesi ile ilgili tesisler için ihtiyaç duyulan tarým arazileri, iþletmenin toplam arazi varlýðýnýn 2/100’ini geçmeyecek þekilde, arazi sýnýfýna bakýlmaksýzýn Ýl müdürlüðü tarafýndan tarým dýþý kullanýma tahsis edilir” hükmünün sakýncalarý örneklerle açýklanmaya çalýþýlacaktýr. Daha önceleri 1/100 olan inþaat oraný, 2003 yýlýndan bu yana 2/100’e çekilmiþ olup, bu durum, örneðin, I. sýnýf sulu tarým arazisi üzerinde traktör fabrikasý ya da mýsýr niþastasý iþleme tesisi kurmak isteyen istem sahibine, daha geniþ arazi satýn alarak, Yönetmeliðin bu maddesinden yararlanma yolunu açmaktadýr. Artan inþaat oraný, Yönetmeliðin tarým arazilerini yýkýcý eðiliminin baþka bir göstergesidir. Parsel sayýlarýný ve yerlerini dikkate almayan “...iþletmenin toplam arazi varlýðýnýn 2/100’ü...” anlatýmýyla da, yeni bir kara delik açýlmaktadýr. Buna göre kötü niyetli biri, ucuz ve verimsiz yerlerden toplayacaðý çok sayýda parseli tek bir tarýmsal iþletme gibi göstererek, dilediði yerde yapýlaþmaya gidebilecektir.

Açýklamaya çalýþtýðýmýz gerekçelerle, Yönetmeliðin 12.maddesinin birinci paragrafýndaki “plan ve projeleri tarým il müdürlüðü tarafýndan incelenerek tarýmsal nitelikli olduðuna karar verilen diðer tesislerle” ifadesi ile 2.fýkrasýnýn iptali talep edilmektedir.

8) Yönetmeliðin “Plan deðiþikliði yapýlmasýnýn esaslarý” baþlýklý 14.maddesi; tarým dýþý kullaným amaçlý istisnalarý geniþletmekte, plan deðiþikliði sürecinde plan kapsamýna alýnacak büyük miktarlarda arazilerin yalnýzca tarým il müdürlüðünün yetkisi ile tarým dýþýna çýkarýlmasýna zemin hazýrlamaktadýr. Plan deðiþiklikleri istemlerinin, bilimsel verilere hakim, yerel etkilere kapalý kamu yönetimi süreçlerinde doðru olarak deðerlendirilebilmesi için, Bakanlýðýn uygun görüþünün alýnmasý ve alýnmadýðý takdirde yapýlan planlarýn herhangi bir iþleme gerek kalmaksýzýn geçersiz sayýlmasý gerekirken, 10., 11. ve 12.maddelerle getirilen istisnalar dýþýnda 14.madde ile getirilen yeni istisnalar þunlardýr: “Ýl Müdürlükleri;

a) Plânlý alan Belediye veya mücavir alaný içinde ise, Belediye hizmetlerinin yürütülmesi ve alt yapý tesisleri için inþa edilecek yapýlara yönelik ilgili Belediye tarafýndan yapýlan arazi taleplerinde,

b) Tarýmsal üretimi teþvik etmek amacýyla kurulmuþ tarýmsal ürünlerin iþlenmesi ve deðerlendirilmesi ile ilgili entegre nitelikli sanayi tesislerinin geliþtirilmesi ve rekabet gücünün arttýrýlmasý için, mevcut yapýlara ilave tesislerin kurulmasýna yönelik arazi taleplerinde,

c) Diðer sanayi tesislerinin bulunduðu planlý alanlarda, sanayi tesislerinin rekabet gücünün arttýrýlmasý için ihtiyaç duyulan, ileri teknoloji kullanýmý saðlayarak üretimi artýracak ve mevcut tesislerle entegre çalýþma zorunluluðu bulunan ilave tesislerin kurulmasýna yönelik arazi taleplerinde,