ZMO TARIM K��ES�-“MEYVE A�A�LARINDA BUDAMA”-ANADOLU MAN�ET

KONYA �UBE ( )
22.02.2013 (Son G�ncelleme: 22.02.2013 18:22:52)

S.�. Ziraat Fak�ltesi Bah�e bitkileri B�l�m� ��retim �yesi Yrd. Do�. Dr. �smail Hakk� KALYONCU, “Budama yaln�zca kesmeden ibaret olmay�p, e�me, b�kme, bo�ma, a�� a�ma, bilezik alma, �izme, kertikleme, tomurcuk koparma ve seyreltme vb. gibi k�lt�rel i�lemlerden olu�an bir meyvecilik yeti�tirme tekni�idir” dedi.

MEYVE A�A�LARINDA BUDAMA

Budaman�n Tan�m� ve Ama�lar�

Budaman�n Tan�m�

Budama; a�a�lar�n �ekil ve b�y�mesine etki yaparak bol, d�zenli ve kaliteli meyve vermesini, d�zg�n ve kuvvetli bir ta� olu�turmas�n�, gen�lik k�s�rl�k d�nemini k�saltarak erken verime yatmas�n�, verim �a�lar�nda uzun zaman kalmalar� ve kuvvetten d��meye ba�lam�� olan a�a�lar� yeniden kuvvetlendirerek, bir s�re daha y�ksek kaliteli meyve vermelerini sa�lamakt�r.

Budama yaln�zca kesmeden ibaret olmay�p, e�me, b�kme, bo�ma, a�� a�ma, bilezik alma, �izme, kertikleme, tomurcuk koparma ve seyreltme vb. gibi k�lt�rel i�lemlerden olu�an bir meyvecilik yeti�tirme tekni�idir. Budama sayesinde meyve a�a�lar�n�n fizyolojik dengesi erken olu�turularak, kaliteli ve bol verim vermenin yan�nda, periyodisite ve yok y�l�n�n dengelenmesine, ekonomik �mr�n�n daha uzun olmas�na ve meyvelerin pazar de�er ve kalitesinin artmas� �zerinde olduk�a fazla etkilere sahiptir.

Modern ve teknik meyve yeti�tiricili�inde meyve a�a�lar�n�n budanmas� zorunludur.

Genel olarak, meyve a�a�lar�n�n geli�meleri incelendi�inde budama yap�lmayan a�a�lar�n, budama yapm�� gibi �i�ek a�t�klar� ve meyve verdikleri g�r�l�r. Bu gibi a�a�lar�n meyveleri, �r�n vermeye ba�lad�klar� ilk y�llarda kaliteli olabilirse de, bunu izleyen y�llarda k��k, renksiz ve g�steri�siz olurlar. Ayr�ca, budanmayan baz� meyve a�a�lar�nda peryodisite olay�na �ok s�k rastland�� gibi, dallar�n alt k�s�mlar� �ok �abuk ��plakla�makta ve �emsiye �eklini almakta, �r�n alanlar� a�ac�n d�� ve u� k�s�mlar�na kaymakta ve azalmakta, bunun sonucu olarak ta a�a� ba��na verim d��mektedir.

Budaman�n Ama�lar�

Budaman�n ama�lar�n� genel olarak ��yle s�ralayabiliriz;

•1.�De�i�ik meyve t�r ve �e�itlerinin kuvvetlerine, �evrenin ekolojik ve ekonomik �artlar�na g�re, meyve a�a�lar�na uygun bir �ekil vermek, ta� b�y�kl��n� d�zenlemek,

•2.�Vejetetif ve generatif dengeye uygun olacak �ekilde �r�n miktar�n� d�zenlemek,

•3.�Yapraklar�n asimilasyon i�ini daha iyi bir �ekilde yapabilmelerini, meyvelerin b�y�kl�klerini, renklenebilmelerini ve a�a�lar�n i� k�s�mlar�na ��k ve havan�n daha iyi girmesini sa�lamak,

•4. Meyve seyreltme, derim, hastal�k ve zararl�larla sava� i�ini etkili k�lmak,

•5.�Meyve bah�esi kurulacak b�lgelerin ekolojik �artlar�na ba�l� olarak meyve fidanlar�na uygun yapay bir �ekil vermek,

•6.�Meyve a�a�lar�n�n k�kleri ve tac� aras�ndaki dengeyi de�i�tirmek veya d�zeltmek, a�ac�n de�i�ik k�s�mlar� aras�nda olu�turulacak dengeyi korumak,

•7.�Meyvelerin kalitelerini iyile�tirmek,

Budaman�n Nedenleri

�evresel nedenler

I��k, nem, s�cakl�k ve di�er �evresel ko�ullar�n a�a�lar�n yeti�mesi i�in en uygun d�zeyde bulunmad�� yerlerde, sulama, g�breleme ve toprak i�leme gibi k�lt�rel �nlemlerin yan�nda budamay� da uygun �ekilde yapmak gerekir.

Kurak ve ba��l nemi d��k yerlerde a�a�lar birbirine s�k dikilip, ta� k�sm� budamalarla fazla a��lmaz. Ayr�ca ta�, topra�a yak�n ve k�sa boylu olmal�d�r. B�ylece topraktan ve terleme yoluyla yapraklardan su kay�plar� azalt�labilir, ayr�ca bu kapal� �ekillerde dal ve s�rg�nlerin �iddetli g�ne� ��ndan zararlanmas� engellenebilir. B�yle yerlerde �i�eklenmeye e�ilim fazlad�r. Bu nedenle budama s�ras�nda �i�ek tomurcuklar�n� k�smen keserek, vejetatif geli�meyi dengede tutmak gerekir.

Nemli ko�ullarda a�a�lar fazla s�rg�n yaparlar. Bunu �nlemek i�in s�rg�nlerde az u� alma yap�l�r veya u� alma yap�lmaz. Bu uygulama �i�ek tomurcu�u olu�umunu uyart�c� etki yapar. Bu gibi yerlerde a�a�larda daha y�ksek ve a��k �ekiller verilir. B�ylece nemin i� k�s�mlarda birikmesi ve zararl� etkisi �nlenmi� olur. I��n a�a� �zerindeki etkinli�i de y�kselece�inden, verim ve kalite artm�� olur. Yaz d�neminde S��akl�k toplam� az olan rak�m� y�ksek yerlerde, s��ak iklimlere uyum sa�lam�� kay�s�, �eftali gibi meyvelerde dal ve s�rg�nler k�salt�larak; domates ve patl�can gibi sebzelerde koltuk ve u� alma yap�larak ilk d�llerin olgunla�mas�na �al��l�r. Ayr�ca, a�a�lar g�neye bakan y�neylerde, duvar diplerinde yelpaze �eklinde yeti�tirilerek �s�dan en y�ksek �l��de yararlanmalar� sa�lan�r. Yine yayla yerlerde asmalar�n, toprakta biriken �s�dan yararlanabilmeleri i�in yere yak�n �ekil vererek yeti�tirilmeleri gerekir.

Kurak ve k�ra� yerlerde a�a�lar �al� �eklini ald�klar�ndan, i�de gibi meyveler buna uygun olarak budan�rlar. Don tehlikesi olan yerlerde incir, nar gibi meyveler ocak �eklinde yeti�tirilir ve buna uygun budama yap�l�r.

K�lt�rel nedenler

G�n�m�z meyvecili�inde bodur ana�lar kullan�larak s�k dikimli bah�eler kurulmaktad�r. Bu bah�elerde bazen a�a� s�ralar� duvar gibi �itvari olu�turulmakta, bu da mekanizasyona dayal� budama y�ntemlerini gerekli k�lmaktad�r. Ancak bu duvar �ekilleri, budamay� mekanik olarak yapabilmek i�in de geli�tirilmi�lerdir. Bu budama y�ntemleri, verim ve kaliteyi art�rd�� gibi, i��ili�i de azaltmakta b�ylece karl�l�k y�kselmektedir.

Sulama, g�breleme gibi k�lt�rel uygulamalar budamay� gerekli k�lmaktad�r.

�nsanlar�n be�enisine y�nelik olarak, daha iri ve kaliteli meyve elde etmek amac�yla meyve ve sebzelerde, �evresel bir zorunluluk olmamakla birlikte, koltuk alma, u� alma, bilezik alma gibi budama i�lemler, yap�lmaktad�r.

Verimli a�a�larda, erken ya�lanmay� ve y�l a��r� verimi (yok y�l�n�) k�smen de olsa �nlemek i�in budama yap�lmaktad�r.

Budaman�n Etkileri

A�a�lar�n b�y�me kuvveti �zerine Etkileri

Budama a�ac�n bir b�l�m�nde veya b�t�n�nde b�y�meyi s�n�rland�r�c� bir etki yaparken, y�ll�k s�rg�nlerin b�y�mesini kuvvetlendirici y�nde bir etkide de bulunabilir. Bu bak�mdan budaman�n etkilerini bodurla�t�r�c� etkiler ve kuvvetlendirici etkiler olmak �zere farkl� �ekillerde incelemek gerekir.

Bodurla�t�r�c� Etkiler

Budama, meyve a�a�lar�nda genellikle bodurla�t�r�c� bir i�lem olarak kabul edilmekte ve meyve a�ac�n�n ta� b�y�kl��n� istenilen boyutta tutabilmek i�in uygulanan bir y�ntem olmaktad�r.

B�y�meyi Kuvvetlendirici Etkiler

Gen� a�a�lar�n s�rg�nleri, do�al olarak kuvvetli b�y�me e�ilimindedir. Ancak verim �a��ndaki a�a�larda da k�� d�nemindeki k�smen �iddetli bir budamadan sonra tomurcuklardan olu�an yeni s�rg�nler kuvvetli bir b�y�me e�ilimi g�sterirler. Bu s�rg�nler daha dik durumlu, yumu�ak dokulu olup, olgunla�malar� ge� zamanlara kadar devam eder. Bu etkiler budaman�n �iddeti artt�k�a artar.

A�a�lar�n Verime Ba�lamas�, Verim ve Kalite �zerine Etkileri

Gen� a�a�larda �iddetli budama, meyveye yatmay� geciktirir. Budaman�n �iddetine g�re bu gecikme 3-5 y�l kadar uzayabilir. Bunun nedeni, a�ac�n �retti�i karbonhidratlar�n �i�ek tomurcu�u olu�umu yerine, s�rg�n b�y�mesinde kullan�lmas�d�r. �i�ek tomurcuklar�n� topuzlar �zerinde olu�turan elma ve armut �e�itleri, �zellikle �iddetli budamayla uzun s�rg�n vermeye uyart�lm�� olur ki bu da verime yatmay� geciktirir. K�saltma kesimleri, ay�klama kesimlerine g�re �i�ek tomurcu�u olu�umunu daha �ok geciktirmektedir. Budama ayr�ca ta� hacmini de k��ltt��nden, �i�ek tomurcu�u olu�acak yerlerin say�s� da azalmaktad�r. Dal ve s�rg�nlerde budama yapmamak veya hafif budama yapmak �i�ek tomurcu�u olu�umunu uyart�r.��

A�a�lar�n �m�r �zerine Etkileri

Budama genellikle a�ac�n ekonomik �mr�n� uzatmakla birlikte, �mr�n� azalt�c� bir etki yapar. Ancak �eftali ve asma gibi t�rlerde budama yap�lmazsa a�a�lar �r�n y�k� alt�nda �abuk ihtiyarlar. Japon grubu erikler de (Prunus salicina) benzer bir e�ilim g�sterir.

Baz� Olumsuz Etkileri

Kuvvetli budamalar a�ac� zay�flat�r, gen� a�a�larda verime yatmay� geciktirir. Ayr�ca toplam verim azalmas�na da yol a�ar. Dal ve s�rg�nlerin y�ntemine uygun olarak budanmamas� ��r�melere neden olabilir. Bu ve benzeri olumsuzluklar� giderebilmek amac�yla budamay�, a�a�lar�n b�y�me ve geli�meleri, dal yap�lar�, ya� durumlar� vb. �zelliklerini dikkate alarak ve tekni�ine uygun ve uzmanlar� taraf�ndan yap�lmal�d�r.

Budaman�n Zamanlar�

Budama, y�l�n �e�itli zamanlar�nda yap�labilir. Yaz�n b�y�me d�neminde ve k��n durgun mevsimde budamaya y�nelik �e�itli i�lemler ger�ekle�tirilir. Yaz ve k�� budamalar�n�n a�a� �zerindeki etkileri farkl�d�r. Bazen bu etkilerden birinden tamamlay�c� y�nde yararlan�labilir.

Yaz budamas�

Yaz budamas�, a�a�larda yapraklanma ile ba�lay�p, sonbaharda yapraklar�n d�k�m�ne kadar devam eder. Bu d�nem i�inde, yeni olu�an s�rg�nlerin kopar�lmas� (koltuk alma), s�rg�n b�y�mesinin �e�itli d�nemlerinde tepe k�sm�n�n kesilmesi (u� alma, tepe alma), s�rg�n�n tamamen kesilmesi, vb. kesme i�lemleriyle, bilezik alma, bo�ma, a�� a�ma, e�me, b�kme gibi uygulamalar yaz budamas� kapsam�nda incelenebilir.

K�� budamas�

Budama i�lerinin b�y�k b�l�m�, k�� budama zaman�nda yap�l�r. Dal ve s�rg�nler genellikle bu d�nemde ay�klan�r ve k�salt�l�r. K�� budamas� sonbaharda yaprak d�k�m�nden sonra ba�lar, ilkbaharda tomurcuklar�n kabarmaya ba�lad��n zamana kadar devam eder. Sonbaharda yapraklar�n sararmaya ba�lamas�ndan sonra s�cak b�lgelerde badem gibi baz� t�rlerde yap�lan budamalar�n zararl� olmad�� konusunda da ara�t�rma sonu�lar� bulunmaktad�r. Il�man iklim b�lgelerinde budama sonbahardan ilkbahara kadar havan�n uygun oldu�u her zaman yap�labilir. Genel olarak erken �i�eklenen badem ve �eftali gibi t�rlerin bahara do�ru budanmas� yararl� olur. ��nk� erken budanan t�rlerde �i�eklenme de erken olmakta, bu nedenle ilkbahar donlar�n�n zarar� artabilmektedir.Ancak ilkbaharda don ihtimalinin olmad�� yerlerde sonbaharda da budama yap�labilir. B�yle b�lgelerde elma, armut gibi meyveler uygun olan her zamanda budanabilir.

�klimi sert ge�en Orta Anadolu, Do�u Anadolu gibi b�lgelerde t�m meyvelerde budamalar�n bahara do�ru yap�lmas�nda yarar vard�r. ��nk� don olaylar� a�a�lara zarar verebilir. Mevsimin gidi�ine g�re �ubat ay� sonlar� ile Mart ay� ba�lar� budama i�in elveri�li olabilir. B�yle b�lgelerde bahar k�sman ge� geldi�i i�in kay�s�, badem, �eftali gibi t�rler �nce; elma, armut gibi t�rler daha sonra budanabilir.

Budama �ekilleri

Dikim Budamas�

Fidanl�ktan s�k�l�p bah�elerdeki yerine dikilecek fidanlarda ve yeri de�i�tirilecek olan a�a�larda dikim budamas� yap�l�r. Fidanlarda yap�lacak budamalarda s�k�lme s�ras�nda yaralanm�� olan k�klerde sadece yaral� k�s�mlar kesilir, fazlaca kesimden ka��n�l�r. Fidan�n dallar�nda da belli bir ay�klama ve k�saltma yap�l�r. Dals�z, tek g�vdesi olan fidanlarda doruk dal fidan�n geli�me kuvvetine g�re 75-100 cm‘den kesilir.�

�ekil Budamas�

�ekil budamas�, gen� a�a�lar�n ilerideki alacaklar� terbiye �ekline g�re budanmalar�n� kapsar ve fidanl�k d�neminden ba�layarak a�ac�n tac�n�n geli�mesini tamamlad�� d�neme kadar 5-6 y�l veya kuvvetli b�y�yen ceviz gibi meyve t�rlerinde daha uzun s�re devam eder. �ekil budamas�nda a�ac�n �at� dallar� ve bunlar�n �zerinde de yard�mc� dallar olu�turulur. �at� dallar�n birbirine g�re konumu, bunlar�n �zerinde yard�mc� dallar�n olu�um �ekli, a�a�lar�n terbiye �eklini olu�turur.

Verim Budamas�

Verim �a��ndaki a�a�larda budama, a�ac�n s�rg�n verme g�c� ile meyve verme g�c� aras�nda bir denge kurmak, ihtiyarlayan k�s�mlar�n� keserek yenilemek, b�ylece verim �a��n� uzatmak, a�aca g�ne�lenmeyi ve havalanmay� en iyi �ekilde sa�layacak a��kl�k kazand�rmak, a�ac�n terbiye �eklini devam ettirmek ve y�l a��r� verim veren a�a�lar� her y�l verime yat�rmay� te�vik etmek amac�yla uygulanmaktad�r.

Gen�le�tirme Budamas�

�htiyarlamaya y�z tutmu�, s�rg�n verme g�c� zay�flam�� a�a�larda, gen�le�tirme budamas� yap�larak kuvvetli s�rg�n olu�umu sa�lan�r ve a�ac�n tac� yeniden olu�turulur. B�ylece a�a�ta yeniden bir verimlilik �a�� ba�lat�lm�� olur. Gen�le�tirme budamas� yap�l�rken a�ac�n durumu, meyve t�r�n�n tepkisi ve �evrenin iklim ve toprak ko�ullar� g�z �n�nde bulundurulur.

Budama Yap�l�rken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Y�ll�k s�rg�nlerin kesimi, kal�n dallar�n kesimi ve yara yerlerinin kapat�lmas�

Budama Ara� ve Gere�leri

Budamada yap�lacak kesimler i�in de�i�ik tip ve kalitede klasik ve hava bas�n�l� ve hidrolikli budama makaslar�, testereler, serpetler vb. gibi aletlerin yan�nda mekanizasyon �eklinde yap�lan de�i�ik budama makineleri de kullan�l�r. Budama alet ve makinelerinin kalitesi, budama ba�ar�s� �zerine etki olu�turur.

Meyve T�rlerine G�re �ekil ve Verim Budamalar�

Hemen hemen her t�r ve �e�ide �zelve kullan�lan ana�lara g�re klasik, bodur ve yar� bodur a�a�larda olmak �zere kendine has, �ok de�i�ik budama �ekilleri mevcuttur. Bunlardan baz�lar�;

Elma

Standart A�a�lara Uygulanan �ekiller (Doruk Dall�, De�i�ik Doruk Dall� �ekiller)

Bodur ve Yar� Bodur A�a�lara Uygulanan �ekiller (Doruk Dall� Hakim Serbest Dallanan �� ekli, Dikey Eksenli �ekil)

Armut

Standart A�a�lara Uygulanan �ekiller

Bodur ve Yar� Bodur A�a�lara Uygulanan �ekiller

�eftali

Standart ve Yar� Bodur A�a�lara Uygulanan �ekiller

S�k Dikim Bah�elerinde �zel �ekiller

Erik

Standart A�a�lara Uygulanan �ekiller

Bodur ve Yar� Bodur A�a�lara Uygulanan �ekiller

(�� ekli, Dikey Eksenli �ekil, Y �ekli)

Kay�s�-Kiraz-Vi�ne

Standart A�a�lara Uygulanan �ekiller (Doruk Dall�, De�i�ik Doruk Dall� �ekiller, �anak �ekli)

Bodur ve Yar� Bodur A�a�lara Uygulanan �ekiller

�

��Sel�uk �niversitesi Ziraat Fak�ltesi

��Bah�e bitkileri B�l�m� ��retim �yesi

��Yrd. Do�. Dr. �smail Hakk� KALYONCU

Kaynaklar

Anonim, 2013. Meyve a�a�lar�nda Budama Tekni�i.http://www.gencziraat.com/Budama-Teknikleri/Meyve-Agaclarinda-Budama-Teknigi-11.html

Chandler, W. H. 1957. DeciduousOrcharts. LeaFebiger, Philadelphia.

Soylu, A., 2006. Meyve A�a�lar�nda Budama ve A��lama. Hasat Yay�nc�l�k. Hasat Yay�nc�l�k Ltd. �ti. P. K. 212, Kad�k�y, 34711, �stanbul

�lk�men, L. 1973. Ba�-Bah�e Ziraati. Atat�rk�niversitesi Ziraat Fak�ltesi, Yay�n No: 67,415s.Erzurum.

�lk�men, L., �zbek, S., 1950. Modern Meyvecilik. Ankara �niversitesi Bas�mevi. Ankara.

Warmund, M. R., 1997.TheVerticalAxis Sistem: A trainingmethodforgrowingapletrees.� http://muextension.missori.edu./explore/agguides/hort/g06024.htm�

Y�lmaz, M., 1990. Meyve A�a�lar�nda Budama. �ukurova �niversitesi Bas�mevi, Adana

�

Okunma Say�s�: 20240

Payla�:

Facebook Twitter Whatsapp

Foto�raf Galerisi

Konya �ube Kaynakl� Yaz�l� Bas�nda Odam�z

T�m Yaz�l� Bas�nda Odam�z

ZMO TARIM K��ES�-“MEYVE A�A�LARINDA BUDAMA”-ANADOLU MAN�ET

�ubeler

H�zl� Ula��m

Sosyal Medya

E-Liste